"ONUN SƏNƏT HƏYATI"

Bu həyat həmişə göz önündə olub

"Azərbaycan" nəşriyyatının 5-ci mərtəbəsində qapısını ərklə döydüyüm bir ünvan var. Orda ustad Nahid Hacızadə əyləşir. Bu otaq demək olar ki, nəşriyyata gələn əksər qələm adamlarının baş çəkdiyi, əyləşib bir stəkan çay içdiyi, həmsöhbət olduğu bir guşədir. Demək olar ki, hər gün Nahid müəllimin Azərbaycanın tanınmış, həmçinin yeni-yeni yazmağa başlayan yazar qonaqları olur. Təqribən bir-iki ay bundan öncə Nahid müəllimin qapısını döyüb içəri keçəndə onun bir nəfərlə şirin-şirin söhbət etdiyinin şahidi oldum. Məni görən kimi Nahid müəllim özünəməxsus təbəssümlə dedi:

- Gəl, gəl, elə indicə sənin qəzetindən danışırdıq.

Keçib hər ikisi ilə görüşüb göstərilən yerdə əyləşdim. Yenə Nahid müəllim üzünü mənə tutub həmsöhbətinə işarə ilə dedi:

- Tanış ol

- Nahid müəllim, tanıyıram - dedim.

- Yaxşı, de görək kimdi? - deyərək məni sınağa çəkdi.

-Ağakişi müəllimdi, böyük teatr xadimidi - dedim və ardınca da əlavə etdim ki, təəssüf ki, şəxsi tanışlığımız olmayıb. Ancaq televiziyada görmüşəm, tamaşalarını izləmişəm.

- Çox gözəl, indi də şəxsən tanış oldunuz - deyə Nahid müəllim bir anlıq dayanıb sonra sözünü davam etdirdi - bu günlərdə Ağakişi müəllimin 75 yaşı tamam olur. Yubileylə bağlı mən də bir kitab hazırlayıram. Sənət dostlarım, pərəstişkarlarım, tanınmış ədəbiyyat adamları onun barəsində ürək sözlərini yazıblar. Məsləhətdi həmin yazılardan siz də qəzetinizdə çap edəsiniz.

- Məmnuniyyətlə - deyib Ağakişi müəllimi öncədən təbrik etdim. Beləcə də onunla şəxsi tanışlığım başladı.

Yaxın günlərin söhbətidi. Yenə həmin 5-ci mərtəbədəki otaqda Ağakişi müəllimlə qarşılaşdım. Bu dəfə söhbətin mövzusu artıq dünyaya gəlmiş kitabla bağlı idi. Mən həm Ağakişi Kazımovu, həm də ustad Nahid müəllimi təbrik edib kitabla tanış olmaq istədiyimi bildirdim. Əvvəl bir-birlərinə baxdılar, sonra Nahid müəllim dostuna üz tutaraq dedi:

- Şairin xətrinə dəyməyək, verək kitabla tanış olsun. Görək o nə deyəcək, nə yazacaq...

Təbii ki, arifə bir işarə kifayət edər- deyiblər. Mən də boynuma hansı yükün düşdüyünü dərhalca hiss etdim və heç bir tərəddüd, narahatçılıq hiss etmədən (bəlkə də bunun xoş bir təsadüf olduğuna inandığımdan -Ə.M) kitabı götürüb otağıma qayıtdım.

Nəfis şəkildə tərtib olunmuş və elə cildindən özünə maraq yaradan "Onun sənət həyatı" kitabını iş prosesi zamanı vərəqləməyə başladım. Məhz bu "vərəqləmə" məni özünə necə çəkdisə, demək olar ki, günün axırına qədər kitabın müəyyən hissəsi ilə həmsöhbət ola bildim. Oxuduqca, Ağakişi Kazımovun həyat səhifələrini vərəqlədikcə maraq güc gəldi...

Nahid Hacızadənin "Onun sənət həyatı" kitabı "Elm və təhsil" nəşriyyatında işıq üzü görüb. Kitabın redaktoru qələm dostum Firuz Mustafadır. Elə ilk vərəqindən istedad və zəhmətlə dolu bir ömrün ucalığa gedən yolunu qarış-qarış addımlamağa, mən deyərdim ki, nöqtə-vergülünə qədər duya-duya yaddaşıma köçürməyə başladım. Və gördüm ki, ilk vərəqdə yazılmış "Ağakişi Kazımovun ömür və sənət yoluna həsr olunmuş bu kitabın səhifələrini çevirə-çevirə dərinliklərinə baş vuranda özün də bilmədən qəribə bir cazibəyə düşəcəksən. Elə o andaca qəlbin işıqla, sevinclə dolacaq..."

Bəli, bu sətirlərin arxasındakı böyük həqiqət məni doğrudan da özünə tabe etdi. Məhz o tabe olduğum dəqiqələrdə də ilk ağlıma gələnlərdən biri bu günlərdə, daha doğrusu, mart ayında 75 yaşı tamam olacaq ustad Nahid Hacızadənin özünün dediyi kimi, 50 illik dostu Ağakişi Kazımova olan böyük rəğbəti oldu. Doğrudan doğruya da bu qarşılıqlı rəğbət o qədər səmimi, işıqlı idi ki, hər vərəqdə onu hiss etmək, onu görmək mümkün olurdu. Özü də təkcə Nahid müəllimlə Ağakişi müəllim arasında yox, həm də bu kitabda adları çəkilib sözləri deyilən hər kəsin də...

Mən o işığın ucundan tutub oxuduğum bu kitabda ömrünü birmənalı olaraq səhnəyə, teatra bağlamış, səhnədən səhnə yaratmağa qədər cəfalı bir həyat yolu keçmiş Ağakişi müəllimin bir növ ömür ensiklopediyası ilə üz-üzə qaldım. Gördüm ki, Ağakişi Kazımov oxuduğu Teatr İnstitutunda özünü sadəcə gün öldürən tələbə kimi yox, səhnə ilə yaşayan, səhnə ilə nəfəs alan bir tələb kimi tanıdıb. Demək olar ki, əksər yaşıdlarından fərqli olaraq o Azərbaycan paytaxtının həmin o tələbəlik illərində mövcud olan bütün teatrlarına baş çəkib burada oynanılan əsərlərin az qala hamısı ilə bir tamaşaçı kimi üz-üzə dayanıbdır. O, tamaşanı seyr etdiyi anlarda özünü səhnədəki rolların bir çoxunda hiss edib. Xəyalında məhz o rolda özünü görüb, öz təqdimatının necə qarşılanacağını duymağa çalışıbdı. Bax, bu istək, bu sənətə vurğunluq onun həyatının mənasına çevrilib.

Maraqlıdır ki, Ağakişi Kazımov o vaxtkı Leninqrad Teatr, Musiqi və Kinematoqrafiya İnstitutunda qazandığı biliklər sayəsində Azərbaycanın əbədiyaşar dramaturqu Cəfər Cabbarlının "Aydın" pyesini özünün diplom tamaşası kimi səhnələşdirdi və bu ona haylı-küylü uğur gətirdi. Hətta bu tamaşa barəsində televiziyada geniş disskusiya da açıldı. Demək olar ki, "Aydın" Ağakişi Kazımovun həyatına, ömür yoluna aydınlıq gətirmiş oldu.

Təbii ki, bunun ardınca özünün səhnədə yaratdığı obrazlar və bu obrazların tərəf müqabillərini canlandıran Azərbaycanın korifey sənətkarları Ağakişi Kazımovun bir aktyor kimi yetişməsində, bir rejissor kimi püxtələşməsində öz həyatdan gələn dərslərini, bilgilərini öyrətməyi bacardılar. Ona görə bacardılar ki, Ağakişi Kazımov da məhz öyrənmək istəyirdi!

İllər keçdi, onun adı teatr afişalarını şərəfləndirdi. İstər paytaxt teatrlarında, istər bölgələrdə Ağakişi Kazımovun səhnə həyatı, bağışladığı tamaşalar böyük anşlaqlarla keçməyə başladı. Bunun bir səbəbi də Ağakişi müəllimin tamaşaya hazırladığı əsərlərə olan fərdi yanaşması, müəlliflərlə peşəkarcasına işləmək qabiliyyəti oldu.

Heç də təsadüfi deyil ki, Azərbaycanın çox böyük qələm adamlarına, o cümlədən İlyas Əfəndiyev, Bəxtiyar Vahabzadə, Üzeyir Hacıbəyli, Cəfər Cabbarlı, Ənvər Məmmədxanlı, Mehdi Hüseyn, Süleyman Rüstəm, Əkrəm Əylisli, eləcə də Azərbaycan hüdudlarından kənara aid olan Nodar Dumbadze, Şeksper, Firdovsi və digərlərinin əsərlərinə böyük tamaşaçı sevgisi qazandıra bildi. Onun tamaşaya qoyduğu əsərlər təkcə müəlliflərin, ifaçıların deyil, həm də tamaşaçıların rəğbətini qazandı. Məhz ona görə də Ağakişi Kazımovla bağlı fikirlərini böyük ürək genişliyi ilə qələmə alan şair-dramaturq Adil Babayev yazırdı: "Ağakişi Kazımov bir rejissor kimi teatrın kollektivi ilə birlikdə xalqımızın maarifi, tərəqqisi üçün canından keçənlərə ürəklərində, arzularında heykəl yaratmışdılar". Və yaxud xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə yazırdı: "Birgə əməkdaşığım zamanı mən tam əmin olmuşam ki, Ağakişi Kazımov müəllifi sevən, ona kömək edən, onun fikirlərini müəllifin öz üslubunda açıb səhnədə canlandırmağı bacaran rejissordu". Və yaxud xalq yaxıçısı İlyas Əfəndiyev: "Ağakişi zəhmətkeş, öz üzərində işləyən, səhnəmizin qədrini bilən bizim aktyorlarımızı, onların hər birisinin potensial qüvvəsini dərindən öyrənən bir rejissordu".

Nahid Hacızadənin böyük istəklə qələmə alıb oxuculara tam bütöv bir kitab kimi təqdim etdiyi "Onun sənət həyatı" kitabında Ağakişi Kazımovla bağlı sənət dostlarının, həmkarlarının, şair və yazıçılarının, teatr xadimlərinin, eləcə də ayrı-ayrı jurnalistlərin fikirləri toplanmışdır. Sadəcə bu fikirləri gözdən keçirdikcə xalq artisti, Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrının quruluşçu rejissoru, Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin kafedra müdiri Ağakişi Kazımovun həm səhnədə, həm ekranda, həm efirdə milyonlarla tamaşaçıya bəxş etdiyi sevincin, düşünüb qərar çıxarmaq məharətinin formalaşdırılması istiqamətində göstərdiyi xidmətlərin mahiyyətini, əhəmiyyətini anlamaq mümkün olur.

Bir də bu kitabda hörmətli Ağakişi müəllimin ekran, efir həyatı verdiyi, səhnədə canlandırdığı bir çox əsərlərin fotogörüntüləri də toplanıbdı. Təkcə o görüntüləri izləmək bu böyük ziyalı, bu böyük teatr adamı barəsində əməlli-başlı bilgi əldə etmək imkanı verir.

Çox qısa bir zamanda tanış olduğum bu kitab məndə belə bir təəssürat yaratdı ki, "Onun sənət həyatı" təkcə teatrsevərlərin, incəsənət sahəsində çalışanların deyil, bütövlükdə Azərbaycan oxucusunun diqqətini çəkəcək, marağını qazanacaq. Mən bir oxucu kimi müəllifə və onun qəhrəmanına uzun ömür və daha uğurlu yaradıcılıq üfüqləri arzu edirəm.

Əbülfət MƏDƏTOĞLU

Ədalət.- 2011.- 29 yanvar.- S. 17.