TALE YOLLARI

Heç bir insan deyə bilməz ki, onun taleyində nələr olacaq və nələr baş verəcək. Böyük Yaradan insanı xəlq eləyəndə onun öncədən alın yazısını da yazır. Yəni bu alın yazısı insanın anadan olduğu gündən son mənzilədək hər an onu istəyinə doğru aparır. Bu istək, bu arzu o vaxt sona çatır ki, artıq insan dünyasını dəyişir.

Əlbəttə, bədii əsərlərdə və eləcə də romanlarda təsvir olunan hadisələr heç də həmişə real olmur. Amma bizim haqqında danışacağımız romanda baş verən hadisələr və süjet xətti hamısı olmuş əhvalat əsasında qələmə alınıb. Hər şey olduğu kimi, təbii və səmimi. Bu da təsadüfi deyil. Çünki az bir vaxtda neçə-neçə roman və kino-ssenariləri araya-ərsəyə gətirən Ənvər Seyidovun qələmə aldığı "Tale yolları" romanı da digər əsərləri kimi böyük maraq doğurur. Burda insan amili, onun mübarizəsi və bu mübarizə zamanı qarşıya çıxan çətinliklər xırda detallara qədər hər şey bədii surətdə öz əksini tapıb. Romanı oxuyanda hiss edirsən ki, müəllif təsvir etdiyi hadisələri elə incəliklə və elə ustalıqla qələmə alır ki, axıra qədər oxucuda heç bir şübhə yeri qalmır. Yəni səmimi qələmə alınan və səmimi yazılan əsər həmişə oxucunun yaddaşında və ürəyində əbədi iz qoyur.

Əsərin süjet xətti belədir ki, professor Zahid Fərmanzadə ağır xəstəlikdən sonra ayağa qalxıb və loru dildə demiş olsaq, kəfəni deşib çıxır. Həyat yoldaşı Sənəm isə onun hər an çarpayısının yanında olur, bir dəqiqə də xəstənin yanından əl çəkmir. Təbii ki, elə insanlar bir-birinə qocalanda daha çox lazım olur. Yəni oğul-uşaq hərəsi bir yanda ailəsi ilə öz qayğılarını çəkəndə yenə dar gündə insana öz həyat yoldaşı əl uzadır və arxa durur. Professor Zahid Fərmanzadənin də sağalmasında və ayağa qalxmasında bayaq dediyimiz kimi, ömür-gün yoldaşı Sənəm xanımın çox əziyyəti olur.

Professor heç də asanlıqla gəlib bu mərtəbəyə çatmayıb. O, universitetin hüquq fakültəsini qiyabi yolla bitirir və günlərin birində hakim olur. Hakimliklə yanaşı, Zahid müəllim həm də universitetdə dərs deyir. Tələbələrin arasında özünü daha gümrah və daha yaxşı hiss eləyir. Xəstə olan vaxt bulvarda Mürşüd adlı bir insanla tanış olur. Görür ki, Mürşüd də zəhmətkeş və eyni zamanda ağıllı insandır. O da həyatda hər şeyi öz zəhməti, əməyi ilə qazanır və ona görə də Mürşüdün söhbətləri professorun ürəyinə yağ kimi yayılır. Sonradan da Mürşüdün həyatında sevgi anları olur. O sevgi anları Zinaida Petrovna ilə bağlıdır. Həmin anlarda Mürşüdə ən çox poçtun müdiri Səlimcan arxa durur. Bir sözlə, illər ötür Mürşüd də özünə uyğun bir mövqe tutur və xətir-hörmət sahibi olur. Zinaida ilə arasında olan sevgi macərası heç vaxt onun yadından çıxmır...

Professor Zahid Fərmanzadənin isə cavanlığı heç də asan keçməyib. Yəni onun da həyatının enişli-yoxuşlu, ağrılı-acılı günləri olub. Həmin ağrılı-acılı günlərdə yaxın dostları, tanışları onu sıxıntı çəkməyə qoymayıb. Belə dostlardan biri Cəmildir. Cəmil həmişə Zahidin yanında olur və onu sıxılmağa, darıxmağa qoymur. Zahid də cavan vaxtı Lalə adlı bir qızı sevir. Ancaq Lalənin valideynləri meşşan təbiətli olduğuna görə, onlar bir-birinə qovuşa bilmirlər. Dostu Cəmilin Laləgilə elçi getməsinə və dil tökməsinə baxmayaraq, atası və anası qızı Zahidə vermirlər.

İllər ötür, hər şey zaman-zaman dəyişməyə başlayır. Zahid çəkdiyi əziyyətlərin bəhrəsini görür. Hakim olur, professor adına layiq görülür və universitetdə dərs deyir. Universitetdə dərs dediyi vaxt tələbələrindən biri təsadüfən onun qarşısına çıxır. Bu qızın adı da Lalə olur. Eynən gənclik vaxtında sevdiyi qıza bənzəyir bu tələbə qız. Elə hər ikisinin də adı Lalədi. Günlər ötdükcə tələbə qızın müəlliminə böyük hörməti və məhəbbəti yaranır. Hətta tələbə qız müəllimini sevir. Bunları başa düşən professor ona ata qayğısı və ata məhəbbəti ilə yanaşır, həmişə də Laləyə düz yol göstərir. Deyir ki, insan atdığı hər addım barəsində dərindən düşünməli və gələcəyini fikirləşməlidir.

Təkcə professor Zahid Fərmanzadəyə hörməti olan Lalə deyil. Universitetdə oxuyan çoxlu sayda tələbələr professora böyük hörmət bəsləyir. Onun oxuduğu mühazirələri diqqətlə dinləyirlər. Digər müəllimlərdən fərqli olaraq Zahid Fərmanzadənin oturuşu-duruşu və tələbələrlə ünsiyyəti çoxlarının yaddaşında əbədi iz qoyur. Zahid Fərmanzadə əsl ziyalı, əsl müəllim və əsl insandır. Elə tələbələri də insanlığı, ziyalılığı və səmimiyyəti ondan öyrənirlər və ondan əxz eləyirlər.

Günlərin birində isə Lalənin toyu olur. Amma həmin vaxtı Zahid müəllim bərk xəstəlik keçirir. Ancaq buna baxmayaraq, o, toyda iştirak eləmək istəyir. Həyat yoldaşı Sənəm isə deyir ki, ay Zahid, səhhətin yaxşı deyil, bəlkə toya getməyəsən. Amma professor Zahid Fərmanzadə inadından dönmür və toya gedir. "Tural" şadlıq sarayının pilləkənlərini qalxanda təsadüfən gəncliyində sevdiyi Laləni əri ilə bir yerdə görür. Lalə donub qalır, professora elə pilləkəndə ötən günlərin xiffətini çəkdiyini bildirir. Bütün bunlara isə Zahid müəllim soyuqqanlıqla baxır və məclisə daxil olur. Məclisdəkilər professorun toya gəldiyini görəndə hamısı ayağa qalxır. Toy sahibi gəlib onunla görüşür və öz minnətdarlığını bildirir. Hətta toyun qızğın yerində tələbəsi Lalə də gəlib müəllimini bağrına basıb öpür və təşəkkür eləyir.

Toyda professorun vəziyyəti qəfil pisləşir. Çalğıçılar çalğını saxlayır. Toy bir anlıq dayanır. Dərman atandan sonra professor özünə gəlir və əli ilə işarə eləyir ki, çalğıçılar musiqini yenidən səsləndirsinlər. Toy yenidən başlanır, çalğı çalınır, cavanlar isə rəqs eləyir.

Professor görür ki, vəziyyəti pisdir, pilləkənlə aşağı düşür və toyxanadan çıxır, maşına əyləşir və sürücüyə deyir ki, evə sür. Professorun yolda vəziyyəti daha da pisləşir. Sürücü bu anı görəndə özünü itirir və dəfələrlə Zahid müəllim... professor... deyir.

Yazıçı həmin anı o qədər inandırıcı və səmimi təsvir edib ki, oxucu istər-istəməz həyəcanlanır və qəribə hisslər keçirir: "... Cəld düşüb arxa qapını açdı. Professor sürüşüb sürücünün qucağına düşdü. Sürücü diqqətlə onun üzünə baxdı. Professorun iri açılmış gözlərinin dərinliyindən ağ gəlinlik paltarında məsum bir qız boylanırdı. Sürücüyə elə gəldi ki, lap qulağının dibində gəlin havası çalınır. Əlini uzadıb professorun hələ isti olan çöhrəsində gəzdirdi, barmaqları ilə göz qapaqlarını aşağı endirməyə rəva bilmədi. Buz heykəl kimi dayanan sürücü sanki gözləyirdi ki, şəkli hamıdan qoruyub saxlamaq istəyirdi..."

Bax, bu da bir insanın, bir ziyalının taleyi. Görünür, hər bir insanın ömür yolu bayaq dediyimiz kimi, elə Allah-Təala tərəfindən əvvəlcədən yazılır. Yazılmış bu ömür yolunu isə biz insanlar addımlamalı, o yoldan keçməliyik. Hər bir insan bu dünyada öz rolunu oynayır. Sanki dünya bir səhnədir, biz isə aktyorlar. Sadəcə olaraq, öz rolunu yaxşı oynayan halal, səmimi və ziyalı adamlar professor Zahid Fərmanzadə kimi həmişə insanların yaddaşında qalırlar. Yaxşı əməlləri və xeyirxah işləri ilə.

Roman əsasında eyni adlı kino-ssenari yazılıb. Təbii ki, həmin kino-ssenari də yaxın zaman kəsiyində lentə alınacaq və tamaşaçıların ixtiyarına veriləcəkdir. Hər halda, həmişə maraqlı romandan maraqlı da kino çəkmək olur. Bu barədə danışmaq tez olsa da, fakt faktlığında qalır ki, yaxşı sənət nümunəsi həmişə yaddaşlarda bir iz qoyur.

Faiq QİSMƏTOĞLU

Ədalət.-2012.-20 aprel.- S.5.