NAŞİRLƏR MÜƏLLİFİN AYAĞINA GETSİN, GETMƏSİN?..

Oxucunu kitaba qaytarma yolu

Hər dəfə ədəbi mühitdən, kitab nəşrindən, oxucudan, bütövlükdə isə söz dünyasından yazmaq istəyəndə müəyyən qədər tərəddüdlər keçirir, götür-qoylar edirəm. Bu da səbəbsiz deyil. Çalışıram ki, barəsində yazdığım, həmsöhbət olduğum, fikirlərini bölüşdüyüm və yaxud düşüncələrini oxucuya çatdırdığım tərəf-müqabilim özünün intellekti, ziyalılığı, sözə münasibəti və sözün bütün mənalarında sözlə yaşaması baxımından diqqət çəkən olsun. Oxucu onun fikirlərinə sayğı ilə yanaşsın. Bax, bu səbəbdən də indi günün qəzet bolluğunda həmin o düşüncələrini bölüşmək istədiyim insanları tapmaq müəyyən qədər çətinləşibdir. Ancaq çətinlikləri aşmaq insanın iradəsindən, gücündən asılıdır. Mən də elə o "bolluğun" içərisində barmaqla göstərilib fərd kimi qiymətləndirilən insanları soraqlaya-soraqlaya köhnə dostum, dəyərli ziyalı və naşir, həmçinin kövrək duyğular müəllifi Qəşəm İsabəyli ilə üz-üzə oturmuşam. İstəyirəm ki, onun könül dünyasına bir ipucu tapam, bir cığırdan, bir işıqdan tutub onun öz aləminə qonaq gedəm.

- Qəşəm müəllim, biz Sovet dönəmini yaşamış insanlar sözün həqiqətən necə urvatlı olduğunu, insanların söz adamına, mətbuata, kitaba necə sevgi ilə yanaşdığını görmüşük, müşahidə etmişik. Amma indi

- Doğrudan da həmin illərdə ən ucqar kənddə belə kitabxanalar var idi, ən ucqar kəndlərə gündəlik qəzetlər çatdırılırdı. Doğrudur, bu sovet təbliğatı idi, abunə yazılışları aparılırdı. Bəzən adamlar zorla qəzetlərə abunə olurdular. Amma buna baxmayaraq, hər kəs abunəçisi olduğu qəzetin az qala davasını edirdi, onun gecikməsindən gileylənirdi. Bu gün isə hər şey kökündən dəyişib. Bəzən adamın inanmağı gəlmir ki, paytaxtdan 500-600 kilometrlik məsafədə olan kəndə aylarla qəzet getmir. Amma bundan heç kim də narahatçılıq hissi keçirmir. Və yaxud bölgələrimizdə kitab mağazaları, kitabxanalar yoxdur, heç kim də səsini çıxarmır.

- Doğrudan da belədir. Sizcə bunun səbəbi nədir?

- Bilirsiniz, mənə elə gəlir ki, burda əsasən bir neçə səbəb rol oynayır. Yəni ilk öncə Azərbaycanda müstəqilliyin əldə olunması, quruluşun dəyişməsi həmin o ideologiyanı dağıtdı. İkincisi, müəyyən bir zaman kəsiyində boşluq oldu. İnsanlar daha çox iqtisadi maraqlara üstünlük verdilər. Özəlləşmə, pay torpaqları və sairə onların başını qatdı. Paralel olaraq, əlifbanın dəyişməsi həmin məsələni bir az da dərinləşdirdi. Çünki kitab oxuyanlar, qəzet oxuyanlar daha çox orta və yuxarı nəslin nümayəndələri idi. Onlar da əlifba dəyişməsindən sonra artıq kitabdan, qəzetdən uzaq düşdülər. Belə bir məsələni də xatırladım ki, əgər yadınızdadırsa, ötən əsrin 70-80-ci illərində bizim elə yaşlı yazarlarımız var idi ki, onlar kiril əlifbasından istifadə etmirdilər, ərəb qrafikası ilə öz yazılarını yazırdılar. Elə indinin özündə də bir çoxları kiril əlifbasından istifadə edir. Yəni əlyazmaları kirillə yazılır. Bunu da zarafata salıb bildirirlər ki, bilgisayar bizim əvəzimizə əlifbanı dəyişir. Bax, bütün bunlar həmin o kitab siyasətinin, oxu siyasətinin bütövlükdə oxucu, yazar münasibətlərinin qırılmasına, pərən-pərən düşməsinə səbəb oldu. Yaxşı ki, son vaxtlar bu məsələ gündəmə gətirilib. İndi paytxatda da rayon mərkəzlərində də kitab mağazalarının açılması, kitabxanaların normal işləməsi üçün təşəbbüslər göstərilir.

- Qəşəm müəllim, mən sizlə ilk tanışlığı yadıma salanda redaktorluq dövrü gözümün önünə gəlir. Bu gün isə artıq müstəqil bir nəşriyyatın rəhbərisiniz. Özü də "Şirvannəşr" müəlliflərin diqqətini çəkən bir müəssisədir.

- Mən ixtisasca pedaqoq olsam da, erkən gəncliyimdən yaradıcılığa, nəşriyyat işinə böyük maraq göstərmişəm. Ona görə də həyat məni nəşriyyata gətirib çıxarıb. "Şur" nəşriyyatının direktoru olmuşam. Sonra sərbəst fəaliyyət məni daha çox cəlb etdiyindən müstəqil olaraq özəl nəşriyyat yaratmışam. Şükürlər olsun ki, artıq "Şirvannəşr" öz müəllifləri olan, müxtəlif beynəlxalq müsabiqələrdə uğurla çıxış edən, kitab sərgilərində, həmçinin ölkə daxilində keçirilən tenderlərdə öz sözünü deməyi bacaran bir nəşriyyatdır. Biz də çalışırıq ki, nəşriyyatımızın ortaya qoyduğu məhsullar Azərbaycan oxucusu üçün, Azərbaycan mədəniyyəti, ədəbiyyatı üçün dəyərli və maraqlı olsun. Düzdür, bu gün ölkədə onlarla nəşriyyatlar var və yaradılmış şəraitdən istifadə edərək bu sahəni bilən də, bilməyən də nəşriyyat açmaq, poliqrafiya müəssisəsi yaratmaq eşqinə düşür. Bu da bəzən bir növ bazara çevrilir. Burada bir məsələni də xatırladım ki, nəşriyyatların bolluğu zənnimcə o qədər də qorxulu hal deyil. Çünki bu rəqabətə meydan açır. Ancaq bir məsələ var ki, nəyi necə, nə üçün çap edirsən? Təkcə maddi tərəfi düşünüb nə gəldi çap etmək ədəbiyyatımıza, mədəniyyətimizə yönələn ağır zərbədir. Ona görə də məsələyə peşəkarcasına yanaşsaq, nəşr olunan ədəbi-bədii, elmi əsərlərin mahiyyətini, məzmununu bilmək, onun gərəkliyini öyrənmək lazımdır. Yalnız bundan sonra həmin əsərlərin çapına təşəbbüs göstərmək olar təəssüf ki, bu gün söylədiyim meyarlar o qədər də nəzərə alınmır.

- Bildiyimə görə, siz dəfələrlə yaxın-uzaq ölkələrdə səfərlərdə olmusunuz və məqsədiniz də həmin ölkələrdə nəşriyyat, poliqrafiya işini, yeniliklərini öyrənmək, kitab nəşrinin, yayımının müasir üslublarından xəbərdar olmaq niyyəti daşıyıb.

- Həqiqətən də mən olduğum ölkələrin hamısında ilk öncə poliqrafiya işindəki yeniliklərlə maraqlanmışam. Kitab nəşri ilə bağlı həmin ölkələrdə əldə olunmuş uğurların sirlərini öyrənməyə çalışmışam. Bir şeyi xatırladım ki, keçmiş sovet respublikalarının bəzilərində hələ də SSRİ dövrünün kitab ticarəti ilə məşğul olan idarələr qalmaqdadır. Hətta Belorusiyada mən özüm şahidi oldum ki, çap olunan kitablara görə, müəlliflərə qonorarlar da verilir. Təəssüf ki, bizdə qonorar sözü az qala yaddaşlardan silinib. Belorus həmkarlarım söhbət zamanı onu da dedilər ki, müəlliflərə qonorarların verilməsində onlar üçün çətinlik yaradan şeir kitablarıdı. Çünki bu kitablar nəşriyyata çox da pul gətirmir. Mən də gülərək bizdəki vəziyyəti söylədim və təklif etdim ki, kitaba pul gətirməyən müəllifə ya az qonorar verilsin, ya da ümumiyyətlə verilməsin. Digər tərəfdən Avropada nəşriyyatlar müəllifin ardınca qapısına gedir, onunla əməkdaşlıq etməyə can atır. Çünki həmin müəllif oxunur. Artıq bizdə də bu məsələ yavaş-yavaş özünü göstərməkdədi. Bizdə bəzən nəşriyytalar özü müəllifi axtarır. Bu, həm maddi tərəfin mənəvi tərəfi üstələməsindən irəli gəlir. Mən isə bu məsələdə yaxşı bir şey görmürəm. Əksinə, istəyirəm ki, müəlliflər özləri nəşriyyatı seçsinlər. Onun məhsullarının keyfiyyətinə, sifarişi yerinə yetirmək bacarığına və qabiliyyətinə görə qapısına gəlsinlər. Digər tərəfdən bizim nəşriyyat bu il "Ədəbi Şirvan" adlı ədəbi-bədii jurnalın çapına da hazırlaşır. Bu jurnal təkcə Bakıda, Azərbaycanda deyil, eləcə də dünyanın hər yerində yaşayan və Azərbaycanla bağlı olan qələm adamlarının yaradıcılıq nümunələrini jurnalda oxuculara çatdırmaqdı. Yəni bu jurnalda Naxçıvanda yaşayan ədiblə Moskvada, Türkiyədə, Almaniyda, İsraildə yaşayan yazarlar bir-biri ilə üz-üzə gələcək, qarşılaşacaq, biz bir-birindən uzaq düşən yazarları görüşdürəcəyik. Jurnalın birinci sayında 150-200 müəllifin bir-iki səhifəlik yazıları ilə onları bir-birinə tanıdacağıq. Əsas məqsədimiz bu yazarların qırılmış əlaqəsini bərpa etməkdi.

- Qəşəm müəllim, siz həm də bir söz adamı, bir naşir kimi xeyriyyə tədbirlərindən də kənarda qalmırsınız. Əksinə, imkansız qələm adamlarının tez-tez köməyinə çatırsınız. Üstəlik də milli-mənəvi dəyərlərlə, tariximizlə bağlı əsərləri də öz hesabınıza oxuculara çatdırırsınız.

- Bilirsiniz, söz adamlarının iqtisadi durumu onların qələmlərindən asılıdır. Bu gün isə qələmin öz sahibini necə dolandırdığını geniş şərh etməyə ehtiyac yoxdur. Ona görə də imkan daxilində istedadlı, ancaq sıxıntı içərisində yaşayan həmkarlarımıza dəstək vermək, kömək durmaq həm insanlıq borcumuzdur, həm də həmkarlıq. Bununla biz həmin adamın bir növ könlünü sevindirir, ruhunu təzələyirik. Həmişə belə olub, bundan sonra da belə olacaqdır.

- Bir sual da verim. Ölkədəki bu nəşriyyat bolluğu sizdə narahatçılıq yaratmır ki?

- Birmənalı olaraq deyim ki, xeyr. Çünki zaman-zaman bu bolluq ələnir, müəlliflər özləri seçim imkanları ilə hansı nəşriyyatın nəyə qadir olduğunu müəyyənləşdirir və sonda da maddi-texniki bazası, müasir çap imkanları, eləcə də müəlliflə onu təmin edəcək müqavilələri bağlamağı bacaran nəşriyyatlar önə çıxıblar və bundan sonra da belə olacaq. Ancaq bir məsələ var ki, biz artıq "Təhsil" nəşriyyatının rəhbəri, çox hörmətli həmkarımız Bəhruz Axundovun yaxından iştirakı ilə ona yaxın nəşriyyatın rəhbərləri bir araya gəldik və birlikdə Naşirlər və Poliqrafçılar Birliyi yaratmaq ideyamızı təsdiqlədik. Artıq belə bir birliyin Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyatdan keçib fəaliyyət göstərməsi üçün gərəkli olan bütün məsələlər həll edilib. Bəhruz müəllim də birliyə rəhbər seçilibdir. Yəqin ki, bu birliyin sırası genişlənəcək və biz Azərbaycanda nəşriyyat-poliqrafiya sahəsində olan pərakəndəliyi, boşluğu aradan qaldıra biləcəyik. Bu da bizə imkan verəcək ki, Azərbaycanda nəşriyyat işini, poliqrafiya sahəsini dünya standartları səviyyəsində quraq və öz məhsullarımızla bütün beynəlxalq kitab sərgilərində qaliblər cərgəsində dayanaq. Hər halda, bu bizim məqsədimizdi və buna da nail olacağıq.

Mən Qəşəm İsabəyli ilə söhbətim zamanı "Şirvannəşr"in uğurları, müsabiqələrdə qazandığı mükafatları barəsində də müəyyən məqamları, müəyyən faktları öyrəndim. Amma düşündüm ki, onun dediyi bir məqamı, yəni kitabı oxucuya, oxucunu kitaba qaytarmağın əsas yollarından birini diqqətə çatdırmaq daha vacibdir. Qəşəm İsabəyli vurğuladı ki, bu gün Azərbaycanda kitab yayımı məsələsi dövlət səviyyəsində qurulmalıdı. Çünki müəlliflərin 300-500, ən yaxşı halda 1000 tirajla çap olunan kitabları bəzən heç Bakının hüdudlarından kənara çıxmır. Çünki o kitabları Bakıdan kənara aparmaq üçün nə müəlliflərin imkanları yoxdur, nə də bununla kimsə məşğul olmur. Ona görə də bölgələrdə bugünün yazarlarını, söz adamlarını demək olar ki, o qədər də tanımırlar. Yəni kitab yayımı, kitabxanaların yenidən qurulması, onların müasirləşməsi günün məsələsidir. Yalnız dövlət qayğısı və müəyyən imkanlı insanların yazarlara, kitaba diqqət yetirməsi problemin çözümündə öz sözünü deyə bilər. O ki, qaldı böyük ədəbiyyata, bəlkə də elə o bu gün artıq yaranıb və yaxud yaranmaqdadı. Həmin ədəbiyyat nümunəsinin hansı nəşriyyatda çap olunmasının da elə bir önəmi yoxdur. Əsas odur ki, yaxşı kitablar yazılsın və onlar da yüksək keyfiyyətlə çap olunub oxuculara çatdırılsın. Bundan bütün Azərbaycan uduş edə bilər.

Hər halda, Qəşəm İsabəyli öz söylədikləri ilə bir məqamı da diqqətə çəkdi - istedadlara dayaq durmaq, əl uzatmaq gərəkdir. İstedadsızlar özləri öz yollarını tapacaqdır.

Əbülfət MƏDƏTOĞLU

abulfatm@box.az.

Ədalət.-2012.-21 aprel.- S.8.