QİYMƏT
(əvvəli ötən şənbə
sayımızda)
14.Dünyanı yaradan hikmətlə
döyüşmək istədiyiniz vaxt olubmu?
- Yalnız bircə dəfə. O
da övladımın doqquz gün ölüm yatağında
çabaladığı o müdhiş anlarda...
Şükürlər olsun ki, o böyük hikmət sahibi
vaxtında özümə qaytardı məni!
15.Ədəbi tənqid indiki
zamanda öz acılığını itirib.Q.Mehdi demişkən,
şirin çaya çevrilib. Buna münasibətiniz?
- Hətta deyərdim, bəzən
ləvəngi iyi, şərab qoxusu da verir. Ədəbi tənqid
"ədəbsiz tərif"ə çevriləndə
bütün ədəbi qaydalar pozulur.
16. M.Araz, Ə.Kərim hələ
sağlıqlarında xalqın ədəbi yaddaşında
silinməz iz qoymuş klassik "Vəsiyyət" şeiri
yazıb. Sizcə bu hansı ovqatdan doğub? Vəsiyyət
şeiri yazmısınızmı?
- Sağlıqlarında vəsiyyət
şeiri yazan şairlərimiz çoxdur. Elə bilirdim, mənim
vəsiyyət şeiri yazmağıma hələ çox
var, yaxud nə vaxtsa belə bir şeir yazacağımı
ağlıma belə gətirməzdim. Lakin... bugünlərdə
çox yaxın dostlarımdan biri mənə təsadüfən
qəti şəkildə deyəndə ki, olduqca bəyəndiyim
"Mən başqa cür yaşamağı
bacarmadım" şeiri sənin tərcümeyi-halın
olmaqla yanaşı, həm də vəsiyyətindir,
düzü ilk əvvəl bu mənə gülməli
göründü. Sonradan özüm şeiri diqqətlə
oxuyanda bunun həqiqət olduğuna inandım. Hətta buna da
əmin oldum ki, belə şeirlərin yazılması ovqatdan
asılı olur, hansı ovqatdan, bunu deyə bilmərəm.
Çünki heç şairin özü də belə
anlarda öz yazdığına cavabdeh ola bilmir.
17. Deyirlər, şairlərin tərcümeyi-halı
olmur, taleyi olur. Nazim Hikmət və Xəlil Rza Ulutürk
taleyində oxşar və fərqli cəhətlər.
- Doğrudan da, şairlər
ömrü boyu talelərini özləri yazırlar öz əsərləriylə.
Nəsimi, Məhəmməd Hadi, Nazim Hikmət, Xəlil Rza
Ulutürk... də o cümlədən.
Sorğuda adları çəkilən
şairlərin hər ikisi yaradıcılıqlarını
çox sevdiyim, talelərinə biganə qala bilmədiyim
söz sənətkarlarıdır. Hər ikisinin dissident ədəbiyyatı
yaratmaq alnına yazılıb, hər ikisi "Vətən! Vətən!"
- deyə alışıb-yanıblar. Hər ikisinin bəxtinə
mücahidlik missiyası düşüb. Fərq ondadır ki,
Nazim Hikmət sovet psixologiyası, kommunist ideologiyası ilə
çağlayan bir beşiyin qoynuna
"könüllü" sığınmışdı, Xəlil
Rza isə "Azadlığı zərrə-zərrə,
qram-qram istəmədiyindən" - bu əvəzsiz nemətin
əldə olunması naminə "Moskva" adlı
ölüm gəmisinin gözünün içinə nifrətini
bütün varlığıyla vulkan kimi püskürərək
atılmışdı.
18. M.Araz: "Tək
ola bilmirəm
tək olanda da". Tək qalanda özünüzü
tənha hiss etmirsiniz ki?
- Təkliklə
tənhalıq mənə
görə, tamamilə
fərqli anlamlar olduğu üçün,
"təkliyi" hər
kəsə arzulasam da, "tənhalığı"
heç kəsə rəva görməzdim. Tənhalıq məfhumu özündə
fiziki anlamı, təklik isə ruhi vəziyyəti əks etdirdiyindən, tənhaların təklənməsi
əksər hallarda ruhi-psixoloji sarsıntıya,
hətta deyərdim, faciəyə gətirib çıxarır. Yaradıcı
insanın milyonların
içində tək
qala bilməsi əslində onun özünü xoşbəxt
hiss etdiyi anlarla şərtlənə bilir.
19. Bu qarışıq
dünyada, qayğılar
tünlüyündə ana
olmaq, nənə olmaq, yoxsa şair
olmaq çətindir?
- Əslində,
bunların hər biri çətin və məsuliyyətlidir.
Çünki bugünkü qayğılar
Ana deyilən məxluqdan
təkcə bir ana olaraq övladı
sağ-salamat böyüdüb
boya-başa çatdırmağı
tələb etmir.
Sən övladını bu qarmaqarışıq zəmanənin
amansız gərdişinə
həm uyğun, həm də tamamilə təcrid olunmuş bir şəkildə yetkin bir şəxsiyyət kimi yetişdirib cəmiyyətə təqdim
etməlisən. O həm
özü ayaqda dayanmağı bacarmalı,
həm də sənin qazandığın
uğurların üzərinə
uğur gətirməyi
bacarmalıdır. Belə
olduğu təqdirdə
sən bir ana, nənə və şair olaraq bu çətinlikləri
o qədər də
hiss etməyəcəksən.
Bütün bu sadaladıqlarımı
şair kimi öz şeirlərimə
də aid edə bilərəm. Axı
doğrudan da:
Əmanətdi
söz - qalası,
Ürəklərdə yurd salası.
Şeiri şairin balası,
Şairi şeiri yandırır.
20. Qəbir yerin üstündən yerin altına keçid körpüsüdür.
Bu körpüdən keçmək sizi qorxutmur ki?
- Əsla! Əksinə, hərdən
ölüm mənim gözümdə o qədər
gözəl bir hissə çevrilir ki, mən bəzən
buna heyrətlənirəm
də! Hətta belə düşünürəm
ki, necə olur, ölüm "sevən ürəklərə
köçmək" qədər
gözəl bir duyğuya çevrilə bilir!?
21. Ayın görünməyən tərəfini
necə təsəvvür
edirsiniz?
- Böyük şairimiz Bəxtiyar Vahabzadə deyirdi ki:
İnsan göydə ay kimidir,
Görünməyən tərəfi var.
Doğrudan da, insan göydəki ay kimidirsə,
ay da insan kimidir. Bir üzünü göstərəndə,
o biri üzünü
hər zaman mübhəm saxlayır.
Bu isə əslində,
mənə xoş gələn bir keyfiyyətdir.
22. Bir azərbaycanlı tələbə
qızdan eşitdiyim:
müasir gəncliyin fikri ondan ibarətdir
ki, insan ona sərf edən,
xoş təsir bağışlayan bir mühitdə yaşamalıdır.
Müəllim ey... Vətən də, din də kasıblar üçündür.
Bu fikrə münasibətiniz!
- Mənə
görəsə, Vətən
Vətəndir!
Bax, anam bu, bacım,
bu!
Özününküyəm,
Vətən!
Çəkib gözünə, oxu,
Gözününküyəm,
Vətən!
Elin aşığıyam mən,
Əli aşağıyam mən.
Ana uşağıyam mən,
Özün ol yiyəm, Vətən!
Din isə əqidə, məslək,
vicdan məsələsidir. Bütün bunların problem olaraq
müzakirəyə cəlb edilməsi gülünc
görünüb mənə hər zaman. Sənə sərf
edən, xoş təsir bağışlayan mühiti isə sənin
özünün yaratmağı bacarmağın ümdə məsələdir
və zənnimcə, heç kəsə heç bir uğur
gümüş məcməyidə hazır halda gətirilib
verilmir. Tanrının sənə bəxş etdiyi
ömür payının şanslı iki-üç
anını isə özün tutub dəyərləndirməlisən.
Bunu bacarmayanlar bəxtlərindən yox, özlərindən
küsməlidirlər. Təvazökarlıqdan uzaq kimi
görünməsin, mənim sözlərimdir: "Qabiliyyət
- qalibiyyətin açarıdır". O açarısa hər
zaman əldə saxlamaq olmur...
23. Ədəbi
yaradıcılıqda yaş sindromunu qəbul edirsinizmi?
- Neçə illər öncə
mənim "Yeni Azərbaycan" qəzetində çoxlu
şeirim çap olunmuşdu və şeirlərin əksəriyyəti
də sevgidəndi.
Düzünü deyim ki, şeirləri
məndən xəbərsiz bir şair dostum redaksiyaya təqdim
etmişdi. Qəzeti alan yüksək vəzifədə
işləyən bir uzaq qohumum onları oxuyaraq ağız
büzmüşdü ki, Qiymət bu yaşa çatıb, hələ
də sevgi şeirləri yazırmış. Gülməlidir,
deyilmi? Yəqin bu insanın düşündüyü də
elə buraya qədərmiş. Ümumiyyətləsə,
yaşın ədəbi yaradıcılıqda hansısa bir
rol daşıdığına şübhə ilə
yanaşıram. Mənə görə, insan anadan istedadlı
doğulursa, o hansısa qəzaya uğramazsa, ölənəcən
istedadlı olaraq da qalacaqdır. Sadəcə, hər
yaşın öz baxış bucağı və öz ifadəetmə
prizması mövcuddur.
24. Dərdin
ağrısını, iztirabını kiminləsə
bölürsənmi?
- Ancaq Allahımla. Tam olaraq
heç vaxt heç kəslə hər şeyi
bölüşməmişəm.
Mən özüm oluram kədərli anda,
Məni kədərimin əlindən
alma.
Mənə təsəllidir
kədər cahanda,
Məni kədərimin əlindən
alma.
Məsələn,
ağır da olsa deyim ki,
2000-ci il noyabrın 8-də anamın
faciəli şəkildə
vəfatı sanki mənə bir təsəlli oldu. Yeganə düşündüyüm bu
idi ki, anam
görsəydi ki, balalarına nəsə olub, heç vaxt dözməzdi. Bu baxımdan, özümə
təsəlli verirdim ki, övladlarına bir şey olunca
elə anamın başına belə bir qəzavü-qədərin
gəlməsi daha məsləhətiymiş. Şükür Tanrının məsləhətinə,
deyib, bu ağrını yaşayan
və qəzada ağır yaralanmış
bütün ailə üzvlərimizə yeganə
dayaq dura biləcək şəxs kimi ancaq özümü
görürdüm. Təsəvvür edirsinizmi, hər zaman anamsız dünyada yaşaya bilməyəcəyimi düşünən
mən, anamın cənazəsinin altına
girdim. Və onun qırxının
səhərisi qurban kəsdim ki, təki qardaşlarıma,
onların balalarına
dəyməsin Allah. Bu qəzadan heç 10-15 gün keçməmiş
baş verən zəlzələ anında
mən əlimdə qələm anamla bağlı yeni bir şeirin doğulma məqamındaydım
və ola
bilsin həmin an məni ilhamım öz ağuşunda elə çəkib hifz eləmişdi ki, 7 bala yaxın
zəlzələnin dəhşətini
belə hiss etməmişdim.
Bir də ki, mən öz dərdimlə kimisə yükləməyi xoşlamıram.
Hər zaman kimisə kədərləndirməkdən
elə ehtiyat edirəm ki!
Məmməd Dəmirçioğlu
Ədalət.-2012.-21
aprel.- S.18.