SADƏLİYƏ HOPMUŞ TƏBİİLİK

Gördüm qəmli baxışları,

Yaş üzümü naxışladı...

Dərd apardı yaxşıları,

Yer üzündə yaman qaldı.

Söz yaradıcılığı hadisədir, bədii hadisə. Bəzən xoruz səsi eşitməyən kəlmələri baş sındırıb, yana-yana düzürsən, heç bir mətləb hasilə gəlmir, hiss-həyəcan yaratmır. Yazdıqların boyat görünür. Bəzən də hər gün gen-bol işlətdiyin sözləri elə muncuq kimi yan-yana sapa düzürsən. İstedadın və ilhamın qüdrətiylə adi kəlmələrə elə rəng-ruh verirsən, özün də bu harmonik mənzərəyə mat-məəttəl qalırsan. Bunların misradaxili uyarlığı necə yarandı, bunlar bir-birinə necə pərçimləndi, məna-məzmun yükü ifadələrə hardan hopdu?

Mərasim Hacızadənin "Daha nəyə güman qaldı" şeirindən götürdüyüm bu bircə bənddə əslində ilk baxışdan qeyri-adi heç nə yoxdur. Ancaq müəllif dilimizin ən köhnə, işlək sözlərinə can-qan bəxş edib, dirilik verib. Necə deyərlər, bədii hadisə yaradıb. Birinci üç misradakı həmqafiyələrə diqqət yetirək: "baxışları, naxışlard, yaxşıları". Müəllif forma əlvanlığı naminə ilk iki misranı "baxışları, naxışları kimi qəlibinə salmayıb. Əgər həmin misralar o cür qafiyələnsəydi, bəlkə də məzmun bu qədər dolğun, təzə-tər təsiri bağışlamazdı. O, düzgün olaraq axtarış aparıb, heç kəsin getmədiyi yolla addımlayaraq "naxışla" kəlməsinə "dı" keçmiş zaman şəkilçisini artırmaqla yalnız özünəxas forma-qəlib yaradıb. Məhz elə söz yaradıcılığı da budur. Həmin nümunə çəkdiyim şeirdə xeyli sayda bu şəkildə təzəliklər, yeniliklər var.

Müəllifin "Mütərcim" nəşriyyatında çap olunan kitabında həqiqətən bu cür uğurlu nümunələr toplanıb. "Xocalım, ağrım mənim" adlanan poeziya toplusu eyniadlı lirik-fəlsəfi poemadan və əsasən həcmcə kiçik, lakonik şeirlərdən ibarətdir. Hələ şairin irihəcmli poemasına keçməzdən əvvəl bir neçə kəlmə şeirləri barədə. Mərasimin əsərlərində Məmməd Araz nəfəsini duymamaq mümkün deyil. Bu təsir təqlid deyil, çağdaş ədəbiyyatımıza möhürünü vurmuş bir nəhəng söz dahisinin sözündən barınmaq, işləmək texnikasından yaxşıca görüb-götürmək, bəhrələnmək, faydalanmaq deməkdir. Ola bilərdi bu heç alınmasın, ancaq xoşbəxtlikdən Mərasimi "anası namaz üstə doğub", yəni Tanrı ona talant verib və o, əsasən cəhdlərində istəyinə nail olub.

Allah mənə izn verdi,

Ən duyğulu sözün verdi.

Nə verdisə, özü verdi,

Özüm yarada bilmədim.

"Qəlbimi günə sərmişəm" adlanan şeirdən götürmüşəm bu sətirləri. Bənddə göründüyü kimi, forma məzmunu, məzmun formanı tamamlayıb. Müəllif gah qulaq qafiyəsi vasitəsilə sözləri misralarda yerləşdirir, gah da ənənəi qəlib və formadan istifadə edir. Forma şeirin zahiri bər-bəzəyi, təmtərağıdır. O yerində deyilsə, ümumiyyətlə, çağdaş heca şeirinin uğurundan danışmağa dəyməz.

Mərasim Azərbaycanımızın cənubunda - Astarada, ucqar dağ kəndində doğulub. Saflıq, təmizlik ruhunda, canında-qanında var. Elə bil təbiətin min-bir işığı həm sözünə köçüb, həm də sifətinə, üzünə. Özü şeirlərinə, şeirləri özünə çox bənzəyir. Müəllifin "Payızda yazıram şeirlərimi" və məzmunca ona yaxın ""Payızda çiçəkləyən alça ağacına" nümunələrindən gətirdiyimiz misallar fikrimizi əsaslandırmaq üçün səciyyəvidir:

Payızda yazıram şeirlərimi,

Durnalar köç edib gedən zamanda.

Payızda yazıram şeirlərimi,

Könlümdə qəriblik bitən zamanda.

Karıxan alça ağacı payızda çiçək açıb. Bu vədəsiz çiçəkaçma onu elə vaxtsız solduracaq. Şair bi qeyri-adi nadir təbiət hadisəsindən həm xoflanır, alça ağacının taleyindən nigaran qalır, həm də vaxtsız addım atdığına görə onu qınayır, ona acıyır. Hətta üzünü Allaha tutub, "sazaq çiçəyinə dəyməsin deyə, yerəmi yalvarım, göyə, bilmirəm" çətinliyi və çıxılmazlığı qarşısında qaldığını söyləyir. Şeir başdan-ayağa obrazlardır, metaforaların sintezidir, tapıntılardır.

Qatılıb düşmüşəm qış qabağına,

Səni qorumaqda acizəm mən də.

Bilsəydim güman var yaşamağına,

Vallah, gizlədərdim səni sinəmdə.

Bəli, bu mərdi-mərdanə etiraf yalnız şairanə etirafdır!

Mərasim təkcə qoynunda böyüyüb-ərsəyə yetdiyi təbiətdən deyil, cəmiyyətdə gedən proseslərə də şairanə müdaxiləsini edir və həmin hadisələrdən yazır. Bu zaman onun mövzu dairəsi genişlənir, bədii sözünün çəkisi artır, siqləti güclənir. Şairin "Darıxıram", "Saçlarımda bitən ağ", "Qurtuluş yolu", "Dünyanın gərdişi belə", "Həyat elə budur", "Sənə oğul dedim", "Bir qız əmi dedi", "Hamının axırı bəlli", "Könlümə bir qərib nəğmə düşübdür, "Dərd", "Məzunlara", "Məni məndən qoru, Tanrım", "Həsrət", "Burda asta gəzin", "Şairlərin ürəkləridir", "Bu səhər", "Qorxuram vüsalın şirinliyindən", "Sənin etirafın, mənim tərsliyim", "Qəm yemə" şeirlərinin hər birində sərrast deyimlər, bədii axtarışlar tapmaq mümkündür.

Hələ yaddaşdadır özü ilk dərsin,

Bəs nə tez ötüşdü illər, bu nədir?

Qulaqdan getməmiş ilk zəngin səsi,

Son zəngin sədası ürək titrədir.

("Məzunlara")

Sən puldan tut ikiəlli,

Mən də Tanrı ətəyindən.

("Hamının axırı bəlli")

Qalxdığım zirvədə bir nəfəs dərib,

İndi yavaş-yavaş enməliyəm mən.

Ehmalca özüm öz qoluma girib,

Gəldiyim yol ilə dönməliyəm mən.

("Bir qız əmi dedi")

Yarpaq düşdü, dərd elədim,

Gül üşüdü, dərd elədim.

Hər nə etdim, mərd elədim,

Məni məndən qoru, Tanrım!

("Məni məndən qoru, Tanrım")

Mərasim Hacızadə "Xocalım, ağrım mənim" poemasını şair-vətəndaş yanğısı ilə qələmə alıb. Əhalisi qırılmış, pərən-pərən, itkin düşmüş, adı xəritədən silinmiş Xocalı hər kəsin ağrı yeridir. Bu, vətənimizin köksünə basılmış sinə dağıdır! Xocalı soyqırımı, Xocalı hadisəsi ədəbiyyatımızın da əbədi mövzusuna çevrilməkdədir. Bu barədə yazılıb, yazılır, yazılacaq da. Əsəri oxuyarkən dədə-baba yurdumuzda törədilən vəhşiliklər, erməni vandalizminin iç üzü, quyruq bulayan beynəlxalq təşkilat rəhbərlərinin ikili siyasəti, məkrli simasızlığı, dünyanın bu dəhşətli faciəyə biganəliyi misra-misra baş verənləri canlandırır. Müəllif oxucuya dönə-dönə təlqin etməyə çalışır ki, heç kəsin Xocalını unutmağa haqqı yoxdur:

Sən ey Vətən övladı,

Sən ey yurdum, yurddaşım.

Tarixim saxtalanıb,

Qayçılanıb yaddaşım,

Naxələf qonşuların

Bizə atdığı daşı,

Unutdum, -

Sən unutma!

"Xocalım, ağrım mənim" irihəcmli əsərdir və onu göz yaşısız oxumaq mümkün deyil. Müəllif olduqca canlı səhnələr, real obrazlar yaradıb. Hiss olunur ki, şair dəfələrlə cəbhə bölgəsinə baş çəkmiş, Qarabağ torpağını qarış-qarış gəzmiş, müharibə qəhrəmanları ilə görüşmüş, sonra qələmə sarılmışdır. Poemadakı Gülnaz, Babək, Natəvan, Babaş əmi, Anar, Bəyim, Xanım, Cavanşir, Kamal da real obrazlardır. Müəllif ustalıqla onların daxili dünyalarını açır, istilaya, təzyiqə məruz qalmış, doğmalarını, odunu-ocağını itirmiş bu insanların hər birini dindirir, səbəbkarlara, baiskarlara nifrət yağdırır. Simvolik Ana surəti isə ümumiləşdirilmiş Ana surətidir. O, çox mətləblərdən, faciələrdən xəbərdar olsa da, bir çox gizlin hadisələrdən bixəbərdir.

Ana hardan biləydi,

Anar, Bəyim, Cavanşir,

Kamal şəhid olubdur?

Xocalı boyda şəhər -

Yer üzündən silinib,

Tamam şəhid olubdur!

"Xocalım, ağrım mənim"barədə, onun məziyyətləri haqda çox söz demək olar. Poemanı şəhidlik simfoniyası da adlandırmaq mümkündür. İstər Mərasimin ayrı-ayrı şeirlərinin, istərsə də, poemasının ruhuna bir kövrəklik, həzinlik hopub. Bu, bir tərəfdən müəllifin müraciət etdiyi mövzularının diqtəsidir, digər tərəfdən onun sözə hansı bədii don biçməsinin, yanaşma tərzinin diqtəsidir.

Bu kitab məndə nə qədər xoş təəssürat oyatdısa, yetkin, bitkin bir şairin "mən hələ Yazıçılar Birliyinin üzvü deyiləm" söyləməsi həqiqətən təəccübümə səbəb oldu. Qapıdan qovulub pəncərədən soxulanlar birliyin biletini cibində gəzdirirlər, o təşkilatın ən halal üzvü ola biləcək bir söz adamı isə kənarda qalır. Bəlkə də Mərasim təvazökarlıqdan gəlib-getmir, bilmirəm, ancaq inanmıram ki, əgər o, yaradıcı təşkilata yolunu salsa, biganəliklə üzləşsin!

Ağacəfər Həsənli

Ədalət.-2012.-26 aprel.- S.7.