ŞEİRİNİN
İŞIQLARI YANAN MƏMMƏD ARAZ YAŞASAYDI...
Yaşasaydı, bu ilin may ayında yaradıcılığının 60 ilini qeyd edəcəkdi. Məmməd Arazın 1952-ci ilin may ayında «İnqilab və mədəniyyət» jurnalında qırx iki misradan ibarət «Yanın, işıqlarım» adlı şeiri çap olundu. Sonralar şair bu şeri «qəribliyə» salaraq heç bir kitabında çap etdirmədi. Şairin yaradıcılığı haqqında söz açan «Məmməd Araz dünyası» (1994) adlı kitabın müəllifi, filologiya elmləri doktoru Vaqif Yusifli yazır: «Yanın, işıqlarım» şeirinin çapından 36 il keçəcək, 80-ci illərin axırlarında xalq yazıçısı İsmayıl Şıxlı xatırlayacaq ki, «Sən gəldin», «Yanın, işıqlarım» adlı şeirlərini oxudun.
Coğrafiya fakültəsində
təhsil aldığın üçün
sıxılırdın: görəsən, ədəbiyyatçılar
nə deyəcək? Amma şeirini oxuyandan sonra hiss etdin ki, yaxşıya
zaval yoxdur.
Şeirində müharibənin qurtarmasına
sevinir, «Yanın, işıqlarım» deyirdin. Bu şeir o zaman üçün poetik tapıntı idi. Eyni zamanda, Azərbaycan şeirinə yeni nəfəs gəlirdi.
Bu nəfəs tərtəmiz idi, qaynağını bal tək
şipşirin, bulaq suyu kimi tərtəmiz
Azərbaycan dilindən,
gücünü uca dağlarımızdan, cənnət
ətri gələn çiçəkli düzlərimizdən,
coşqunluğunu Xəzərdən,
Arazdan, Kürdən alırdı».
Görkəmli alim, tənqidçi
Yaşar Qarayev Məmməd Arazın fəlsəfi duyğularla
zəngin olan coşqun poeziyasını
belə qiymətləndirirdi:
«Gör neçə əsrdir ki, İsa və Məhəmməd, Qorqud və Şekspir bir haqqın, bir də yaddaşın
dərgahında yaşayırlar.
Tarix, zaman axıb gedir, yaddaşa ilişəndə iz qoyur, əbədiləşir
və abidələşir.
Həqiqi, böyük poeziya
ümumbəşəri yaddaşdır.
Məmməd Arazın şeiri
isə düşüncədə,
əxlaqda və qeyrətdə yaddaşın
şeirlə ifadəsidir.
Poeziyanın dumduru, şəffaf bulağı
başına Arazın
bulanıq və yaralı sahilindən ayrılıb gəlib, özü ilə poeziyaya Arazın dərdini, ağrısını
gətirdi, özü
də tarixdən və təbiətdən,
ana dilindən, bayatıdan, folklordan axan bir Araza
döndü Məmməd
Araz!»
Budur böyük
alimin Məmməd Araza verdiyi dəyər.
Yaşar
Qarayev Məmməd Arazın «Dünya sənin, dünya mənim, dünya heç kimin» fəlsəfi fikrini «Gəlimli, gedimli dünya, bir ucu ölümlü dünya» ifadəsiylə nə qədər bir-birini tamamladığını
deyir: «Bu kəlamı
və ovqatı Qorquddan sonra bu qədər tutarlı şəkildə
ifadə edən uğurlu misralara çox az nümunə
gətirmək olar».
Məmməd Arazla iki dəfə
görüşmüşdük. Bir dəfə
onu «Azərbaycan» nəşriyyatının 1-ci mərtəbəsində,
foyedə gördüm.
Dedim ki, sizin yaradıcılığınız
haqqında Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətində fəaliyyət
göstərən Doğu
Ağdəniz Universitetində
çıxış etdim.
Mövzu belə idi: «Özgər Yaşın və Məmməd Arazın şeirlərində vətən
sevgisi». Bunu deyərkən çox
sevindi, kövrəldi.
Həyəcanlananda danışmağa çətinlik çəkirdi,
mən də duyğulandım, göz yaşlarımı saxlaya bilmədim. Məni evinə dəvət
etdi. İkinci görüşümüz evlərində oldu. Kiprdə dərc edilmiş
məqaləni verdim, oxuyub
çox sevindi,
kitabını imzalayıb mənə verdi.
O gün Yer üzünün ən xoşbəxt insanı
saydım özümü.
İndi
isə uzaq, amma dost ellərdəyəm. Türkiyədə
Məmməd Arazın ruhu iş
otağımdadır, onun
kitablarını oxuyur, haqqında dəyərli
fikirlər yazmağa
çalışıram. Şairin vəfalı
ömür-gün yoldaşı
Gülxanım Fətəliqızının «Məmməd
Arazlı günlərim» kitabı məni çox
duyğulandırdı. Şairin keşməkeşli
həyatı gözlərim önündə canlandı. Ümummilli lider Heydər
Əliyevin şairin müalicəsi üçün gördüyü
xeyirxah işlər məni çox kövrəltdi. Məmməd Araza göstərdiyi diqqət və
qayğı, əbədi sevgisi üçün Gülxanım Fətəliqızına
ürəkdən təşəkkür edirəm. Hər kişinin arxasında güclü
bir qadının olmasına bir daha inandım.
Məmməd
Araz haqqında «Mən özüm bilirəm, nəçiyəm,
nəyəm» adlı kitabda Azərbaycan, Türkiyə,
İran, Rusiya və başqa ölkələrdə
yaşayan, onun poeziyasına yüksək qiymət verən
alim, şair və yazarların fikirləri yer
almışdır. Bu yazıları
oxuduqca bir daha inanırsan ki, doğrudan da, Məmməd
Araz şeiri milliyyətindən,
dilindən, dinindən asılı olmayaraq,
insanın qəlbində taxt qurmuşdur. Şairin
imzalayıb mənə hədiyyə verdiyi
kitab «Daş
harayı» adlanır. Bu kitaba
şairi çox sevən
qələm dostu Məmməd Aslan «Azərbaycan şeirinin
sənət bürcü» adlı «Ön söz» yazmışdır.
Sadə, səmimi dildə yazılan, hər cür
tərifdən uzaq olan
bu «Ön söz»də
şairin başına gələn nə
qədər həqiqi, acı, haqsız hadisələrin şahidi olursan.
Məmməd
Araz «Şerimizin Xan çinarı idi» (Bəkir Nəbiyev), «O,
qayalara yazılan səs idi», «M.Arazın füsunkar
poeziyası: Azərbaycan poetik təfəkkürünün
istiqlal çələngidir» (Nizaməddin Şəmsizadə),
«Vətən daşlarının vətəndaşlıq nəğməsi»
(Sabir Rüstəmxanlı), «Vətən sənə oğul
deyir» (Şahmar Əkbərzadə), «Şeirimizin canlı
klassiki» (Nizami Xudiyev)... kimi hörülmüş söz
çələngi Azərbaycan şeirinin Məmməd Araz
zirvəsinə yaraşdırılıb. Bunlar isə şairin poetik dünyasına alim, şair, ədəbiyyatşünaslar tərəfindən
ünvanlanmış fikirlərin, əlbəttə, heç də hamısı deyil.
«M.Arazın
poeziyası milli-mənəvi varlığımıza
ucaldılmış əbədiyyət abidəsidir. Tarix bizdən uzaqlaşdıqca, Məmməd Araz bizə daha da yaxınlaşacaq, əzəmətli
görünəcək. Çünki onun mayası səmimiyyətdən, qayəsi
həqiqətdən tutulub. Səmimiyyət
və həqiqət insanın özü kimi, sənəti də ucalığa yüksələn
qoşa qanaddır. Səmimiyyət qəlbin,
həqiqət zəkanın böyüklüyünü
əks etdirir» (N.Şəmsizadə).
Naxçıvan adlı gözəl bir bölgəmizdə - Şahbuz şəhərinin Nurs kəndində İnfil kişinin ailəsində bir oğlan uşağı dünyaya göz açdı. Öncə ailəsinin sevinci oldu, sonra isə bütün Azərbaycanı sevindirdi. Nursdan boylanan o dünya (V.Yusifli) bütün Azərbaycana qürur qaynağı oldu. Odlar yurdunun şeir, söz sənətinin qüdrətini dünyaya tanıdan o insan xalqımızın məşhur şairi Məmməd Araz idi. Söz sənətimizin Xan çinarının ilk şeirinin işıq üzü görməsindən 60 il keçsə də, şair bu gün haqq dünyasında olsa da, xalqımızın qəlbində yaşayır və yaşayacaq. Nə qədər Azərbaycan xalqı var, Məmməd Araz, onun ölməz şeiri də var. Şair şeirində «Bəlkə bu yerlərə bir də gəlmədim, duman, salamat qal...» - desə də, o, əslində, elə o yerlərdə zirvələşdi, heykəlləşdi, əbədiləşdi.
Tamilla ƏLİYEVA,
Türkiyə,
Əskişəhər, Osman Qazi Universitetinin müəllimi
Ədalət.-2012.-1 dekabr.-S.5.