YENİ
PROYEKTİMİZ: ALTMIŞINCILAR
PUBLİSİST-YAZAR:
MÖHBƏDDİN SƏMƏD-3
"Altımışıncılar" dedikdə adətən yazıçıları nəzərdə tutular və bütün vurhəşir də bildiyimiz kimi hər zaman onların başında olur.Bunun nədən olduğunu mən araşdıran deyiləm,amma bunu bilirm ki ALTIMIŞINCILAR təkcə ədəbiyyatda deyil, sənətin bütün sahələrində özlərini göstərməkdə idi. Və mənə elə gəlir ki, dünyamızın altımışıncı illəri təkcə bizim məmələkətdə deyil, başqa məmləkətlərdə də eyni anlamda intibah illəri kimi yaddaşlara həkk olunub.Məsələn, sevgili Türkiyə cumhuriyyətində ALTIMIŞINCILAR adıya bir dərnək də var.Həmişə gönlüm istəyib ki, belə bir təşkilat və ya dərnək bizlərdə də olsun,amma bizlər ayrı, Türkiyə ayrı.Hər zaman adları ortalıqda hallanan yazar və sənət adamları sornakı nəsil tərəfindən heç də gönül xoşluğu ilə qarışılanmayıb. Mən kiminsə müdafisinə qalxmaq məqamından uzağam. Mən sadəcə onlardan bəzilərini yenidən xatırlatmaq istərdim.Daşlaşmış "ALTIMIŞINCILAR" sırasına salınmayan ALTIMIŞINCILAR da olub. Kimlərdir bunlar?
- Lap
əvvəllərdə, sizinlə söhbətə başlayanda yəqin etdim ki, siz ancaq
və ancaq jurnalist olmaq arzusu ilə
yaşamısınız. Axı, bu jurnalistika nədir ki, siz bütün ömrünüzü ona qurban vermisiniz?
- Bəli,
mən ömrüm boyu əla jurnalist olmağı
arzulamışam. Əla jurnalist olmaq isə çox çətindir. Bunun üçün tam iqtisadi
müstəqillik gərəkdir.
Bir şeyi də yadınızda saxlayın
ki, jurnalist həyatla toqquşmalarda inkişaf edib möhkəmlənir və
böyüyür. Əsil müəllim
həyatdır. Qalan müəllimlər
onun yanında heç nədir.
- Deyilənə görə, jurnalistika yazarın dilini kasadlaşdırır, məhdudlaşdırır,
bir sözlə, yazarın yaradıcılıq
qabiliyyətini büsbütün
məhv edir. Sizcə, bu doğrudurmu?
- Dünya miqyasında onlarca jurnalist mətbuatda çalışa-çalışa
yazıçılığa keçiblər. Kolumbiyalı Nobel mükafatçısı Qarsiya Marks, böyük qırğız yazıçısı
Çingiz Aytmatov ilk bədii əsərlərini
qəzetlərdə repartyorluq
etdikləri dövrlərdə
yazıb məşhurlaşıblar.
Və sonralar da xeyli
sayda ədəbi-bədii
şedevrlər ortaya qoyublar. İndiyə qədər heç
kəs irad tutub deməyib ki, onların əsərləri publisistik
dildə yazılıb.
- Siz sənət publisistikası
ilə də məşğulsunuz. Yəqin
ki, məni maraqlandıran problemlə
siz də maraqlanırsınız. Deyə
bilərsiniz ki, intibah dövründə böyuk şedevrlər yaradan Leanardo da Vinçi, Rəfael, Tisan, Renuar, Sezan, Van Qoq, Modilyani kimi dahi sənətkarlar
niyə son bir neçə əsrdə yaranmadı?
- Bu mövzu ətrafında mənim Parisdə yaşayan rəssam dostum Toğrul Nərimanbəyovla çox
söhbətlərimiz olub.
Həmin problemə ölkə daxilində və xaricindən baxan bu böyük
rəssamın münasibəti
təxminən belədir:
"Bütün bunların
günahkarı artbiznesdir".
Bu o deməkdir ki, iqtisadi müstəqilliyi
olmayan yaradıcıların
həm özləri, həm də yaratdıqları əsərlər
həmin artbizneslə
məşğul olan sənət dəllallarından
asılıdır. Təbii ki,
yaradıcı ilə
dəllalın zövqü,
estetik dünyagörüşü
bir-birindən tamamilə
fərqlidir. Amma
neynəyəsən ki,
sifarişi böyük
pulları olan, hər şeyə bazarın gözü ilə baxan adam verir.
Və hakimi-mütləq odur.
O deyəni etməlisən.
Elə bunun nəticəsidir ki, indi bir
vaxtlar dünyaya sənət dahiləri bəxş edən İtaliyada, Fransada, Almaniyada, Hollandiyada və digər ölkələrdə sənət
deqradasiyası, sənət
tənəzzülü gedir.
Bu proses hələ uzun illər davam edəcək.
- Filologiya elmləri doktoru Adilxan Bayramov sənin telefonunu mənə verəndə dedim: sən Möhbəddindən nə
soruşmaq istərdin?
Dedi soruşmaq istərdim: canın-başın
necədir?
- Adilxan bizə qonşu olan Gürcüstanın Sadaxlı
kəndindəndir. Əsli-nəcabəti olan bir ailədəndir.
Səməd Vurğunun ən
yaxın qohumlarındandır.
Mən onunla Azərbaycan Dövlət Universitetində
oxuyandan dostam. Çox ağayana və dostcanlı insandır.
Çox
şadam ki, sən də onunla yaxınsan. Görüşəndə salamımı
çatdırıb deyərsən:
diqqətinə görə
çox sağ
olsun. Canım-başım yavaş-yavaş qaydasına düşür.
- Nəyi unutdum: Məndən nə soruşmaq istərdin?
- Həmişə öz həmkarlarından fərqli
düşünən, fərqli
və orijinal yazılar yazan, sözünü deyən,
dostum, şair-publisist
Tofiq Abdin totalitar sovetlər dönəmində yaza bilmədiklərini, Respublikamızın
müstəqillik dövründə
söyləyib, yazıb
"Oxxay" deyib rahat nəfəs ala bildimi? Yoxsa yenə zamana ehtiyac var?..
- Jurnalistikamızın
bu günü barədə bu gün çox əskik şeylər danışırlar. Və
nəticədə sanki
bu danışıqlar
heç olmur, hər kəs öz işindədir. Vaxtilə qəzetlərdə və
radioda redaktorluq etmisən. İşçilərinlə necə yola
gedirdin. Redaktor işləmək
çoxmu çətindir?
- Bilirsinizmi, bu gün mövcud olan qəzet və jurnal redaksiyalarında daha çox qeyri-peşəkarlar
çalışırlar. Həmin qəzet
və jurnalların əksəriyyətinin maliyyə
vəsaiti yoxdur.
Ona görə də onların çoxu güclü
sponsor axtarırlar. Bu işə
pul xərcləyən
sponsor isə öz maliyyə vəsaitini elə-belə havaya sovurmurlar. Müəyyən maraqları, şərtləri
və təklifləri
olur. Beləliklə, həmin qəzetlər
və jurnallar sponsopdan asılı vəziyyətə, əməkdaşlar
isə alətə çevrilirlər. Sponsor nə
dedi, onu etməlidirlər.
Sponsoru olmayan, ayda bir-iki dəfə
üzləri işıq
görən qəzet və jurnallar isə məcburiyyət qarşısında qalıb
reketlik etməyə başlayırlar. Bu da müasir jurnalistika ilə əlaqədar xoşa gəlməyən
rəy yaradıb, fikir formalaşdırır.
Amma bu mənfi
işlərlə yanaşı,
çağdaş jurnalistikamızın
bir müsbət xüsusiyyətini də vurğulamaq istəyirəm:
bu xaotik jurnalistikamızda çox
savadlı, qələmli,
analitik düşüncəli,
nə yazdığını
bilən, cəmiyyətin
problemlərini görməyi
bacaran onlarla ayıq jurnalistlər yetişib formalaşır.
Bu çox yaxşıdır
və mən bunu ürəkdən alqışlayıram.
O ki qaldı redaktor,
baş redaktor işlədiyim dövrlərdə
"əməkdaşlarla işləmək
çoxmu çətindir"
sualınıza. Cavab verib
deyə bilərəm
ki, doğrudan da çox çətindir.
Mən ayrı-ayrı dönəmlərdə
qəzetlərdə ədəbi
işçi, baş müxbir, baş redaktor işləmişəm.
Açığını deyim, baş
redaktor işi çox çətindir.
- Doğrudur, indi kitabım var demək bir az şit səslənir. Amma təbii ki, sənin kitabların o sıradan deyil ki, səni
utandırsın. Neçə-neçə kitab müəllifisən.
De görək onlardan qazancın nə olub?
- Bu yerdə mən sizə dünya şöhrətli yazıçı
Ernst Heminqueyin bir kəlamını xatırlatmaq
istəyirəm. O yazır:
"Biz mənəviyyət kübarlarıyıq, pul üçün yaradan plebeylərə tay
ola bilmərik". Doğrudan da bir vaxtlar
yaradıcı adamların
yaradıcılıq meyli
pul qazanmaq ehtiraslarından üstün
olub. Onlar çalışıblar ki, ortaya daha
dəyərli və diqqətçəkən əsərlər
qoysunlar. Təbii ki,
bu tendensiya əvvəlki kimi olmasa da, indi
də davam edir.
- Sizin 1983-cü ildə "Azərnəşr"
tərəfindən buraxılmış
"Dialoqlar" adlı
kitabınız yadıma
düşdü. Deyəsən, o vaxt həmin kitab xeyli mübahisə
doğurdu. Uzun müddət Bakıda satışa çıxarılmadı,
rayon kitab mağazalarından
yığışdırıldı. Bir də yenidənqurma dövründə satışa
çıxarıldı. Nə baş vermişdi, buna səbəb nə idi?
- Mənim ilk kitabım
1983-cü ildə "Yazıçı"
nəşriyyatında çap
olunub "Nağıllar
yalan olmur" adlanan bu kitaba
sənət haqqında
hekayələrim və
oçerklərim daxil
edilib. 1983-cü ildə
birdən-birə daha iki
kitabım işıq üzü gördü. Biri Toğrul Nərimanbəyovun həyat və
yaradıcılığından bəhs edən "Toğrul Nərimanbəyov", o birisi isə elmi mövzuda
yazılmış "Dialoqlar"
kitabları idi. "Dialoqlar"a 1974-75-ci illərdə
"Azərbaycan gəncləri" qəzetində fəlsəfənin
estetika, etika sahələrində
çalışan nüfuzlu alimlərlə
dialoq formasında yazılmış və
o dövrdə oxucular
tərəfindən rəğbətlə qarşılanmış
polemik yazılarım daxil
edilmişdi. Bu kitabda
həm də mənim "İntellektual tərbiyə,
irsiyyət və mühit"
sırasından olan yazılarım
vardı. Bir sözlə, Azərbaycanın
kitab nəşrində bu
kitab həm yazı formasına, həm tərtibatına,
həm də elmi tutumuna
görə yeni idi.
Bu səbəbdən də nəşriyyatda
kitabı çapa hazırlayan şöbə
əməkdaşlarının çox
xoşlarına gəlmişdi. Nə isə, kitab çap olundu. İlk nüsxələrini
göndərdilər lazım olan yerlərə.
Bir neçə gün
keçəndən sonra kitabın redaktoru Mələk Quliyeva
mənə zəng vurub həyəcanla dedi ki, sənin kitabın
yuxarılarda (Mərkəzi Komitədə) çox
pis qarşılanıb. Ona görə satışa
çıxmasına icazə vermirlər, gör
neynirsən. Ora-bura zəng vurdum, amma Mərkəzi
Komitə adını eşidənlər kömək edə
bilməyəcəklərini söylədilər. Mən özüm də qorxu hissləri
keçirməyə başladım. İntuitiv
olaraq hiss edirdim ki, bu
mənim xeyrimə olmayacaq. Bunu bəhanə edib məni
cazalandıra, işdən çıxarda, həm də kitab çap etdirməyimə
qadağa qoya bilərdilər.
Necə fikirləşmişdim, elə də oldu.
- Ailənə yaxından bələd
olmasam da, bilirəm ki, ailə sahibi kimi həmişə var
olmusan . Onların sənin işində bir
yardımını, köməyini hiss
etmisənmi? Hərgah indiki xanımına
rast gəlməsəydin, belə uzun ömür
yaşayıb bu cür
yazıb-yarada bilərdinmi?
- Mənim
həyat yoldaşım ixtisasca mühəndisdir. 1990-cı
ildən başlayaraq işləmir. Həyatımızda
yaxşı günlərimiz də, pis
günlərimiz də çox olub. Mənim dünyama
yaxşı bələd olduğu üçün pis və
çətin günlərimizdə məni divara
çıxmayıb, əksinə, mənim dayağıma, məsləhətimə
çevrilib. Yazıb-yaratmağıma
şərait yaratmağa
çalışıb.
Övladlarım da anaları kimidir. Uzun müddət xəstəlik keçirdim. Hamısı pərvanə kimi başıma dolandılar, mənə mənəvi dayaq olub ayağa qaldırdılar.
(son)
Tofiq Abdin
abdin41@mail.ru
www.tofigabdin.com
Ədalət.-2012.-29 dekabr.-S.15