Şəhid şəhər

(Əvvəli ötən sayımızda)

Gələn jurnalist Komandir televiziyada göstərilən verilişlə əlaqəsi olmadığını söyləyərək dedi ki, gəlmişəm Sizdən müsahibə alam. Şəhərə Dolu yağarkən jurnalistin başına müsibət gəlmişdir. Dolu yağarkən həyəcandan başın itirmiş jurnalist yatdığı evin pəncərəsindən şalvarsız özünü çölə atmışdır. Ev yiyəsi uşaqlarını evin zirzəmisinə endirmişdir və jurnalisti də zirzəmiyə endirmiş və şalvarını gətirib vermişdi ki, ayıbdır adam şalvarsız qaçmaz. Qorxudan tir-tir əsən jurnalist iki çappa stəkan araq içəndən sonra Dolunun qorxusunu unutmağa çalışmışdır.

Komandirlə jurnalist çay içəndə 15 yaşlı, boyu kiçik olan Qeyrət Dağarcığı adlı saldat onlara yaxınlaşıb Komandirə onun çağırışına görə gəldiyini bildirdi. Komandir jurnalistə dedi ki, get bundan və Bakıda Musanın anasından min manat pul istəyən həkimlərdən yaz. Yoxsa gedib bağlı qapılardan yazıb ermənilərin dəyirmanına su tökmə.Ermənilər Naxçıvanikdə Zakir Fəxrinin qardaşı Kamili yandırmışdılar. Onun 18 yaşlı bacısı ağlayanlara demişdi:

-Qardaşım millət, torpaq yolunda şəhid olub, onu ağlamaq lazım deyil. (səh. 62)

Komandir jurnalistə dedi: "Bilirsən dostum, müharibədə üç cür adam var. Döyüşənlər, tank belində şəkil çəkdirənlər, biri də müsahibə verənlər. Bu boyda rayonda iki tank var, birini camaat pul yığıb alıb, Qarağacı qəbirstanlığında ermənilərin qabağını kəsib. O birini də Mütəllibov göndərib özünkülərə, guya biz nemesik.Ağ Evin qabağındadı, oradakıları qoruyur. Şəkil çəkdirənlər üçündür, istəyirsən get birini də sən çəkdir". (səh. 62-63)

Komandir yenə də üzünü jurnalistə tutaraq söyləyir: "Qulaq as, Nitşe deyir ki, öləcəm, məni bu torpağa basdıracaqsınız, sonra bu torpağı mənə görə daha çox sevəcəksiniz. İndi biz nə qədər ölürük, sizlərə bu torpağı sevdirə bilmirik ki, bilmirik!" (səh. 63)

A.Abbas öz qəhrəmanının dili ilə Vətəni sevməyin əsas şərtlərini açıqlamağa çalışmışdır: Bəzək-düzəksiz, səmimi və lakonik xalqımızın hər bir gənc övladına Vətən məhəbbəti millət tərəfindən aşılanır.

Müəllif burada Dünyanın Ən Varlı Şəhərinin daxili mənzərəsini açmaq istəmiş və hər bir hadisəni olduğu kimi canlı həyati müzahidələr əsasında verməyə çalışmışdır. Səngərdə yatan bu uşaqların artıq xeyli müddət idi ki, heç bir yerdən gəlirləri yox idi. Hər şey tükənməyə doğru gedirdi.

Dünyanın Ən Varlı Şəhərinin insanları nə qədər vuruşsalar da, rusiya və xarici ölkələrdən dəstək alan erməni vəhşiləri hər vasitə ilə şəhəri məhv etməyə çalışırdılar. Dünyaya harayı çatmayan şəhər ölüm-dirim savaşında əzimkarlıqla döyüşürdü.

"Əllərində ovuc-ovuc qızıl Gəncədə Şerbakın qapısında növbəyə durudular ki, BTK cəhənnəmə, bəlkə heç olmasa bir şilka ala bildilər. Dünyanın bu Ən Varlı Şəhəri Şerbakı dünyanın ən varlı generalına çevirmişdi. Qızıl su qiymətinəydi, bir pulemyota bir ovuc qızıl verirdilər. Bu şəhərə bir avtomat gətirib bir maşın aparmaq olardı. Evlərdə gəbə-xəli qalmamışdı, bir ov tüfəngini, lap təklülə olsun, bir xalçaya dəyişirdilər. Bir kisə patron ver, bir gəbəni götür get. Bu bostanı uralamaq üçün hər yerdən tökülüb gəlirdilər, hətta Gürcüstandan belə. Maşın-maşın, özü də insafsızcasına dəyişirdilər. Dəyişirdilər Dünyanın Ən Varlı Şəhərinin var-dövlətini. Tanrı bilmirdilər, peyğəmbər bilmirdilər, soğan kimi soyurdular, Dünyanın Ən Varlı Şəhərini.

Bu camaat həm soyulurdu, həm qırılırdı, həm də lağ yeriydi:

-Nə oldo, ə! Yekə-yekə danışırdız?! İndi ermənilərlə bacarmırsız!" (səh. 69)

Dünyanı Ən Varlı Şəhərində gedən bu müharibəyə etinasız yanaşmaq, insanlarına lağ etmək camaata erməni gülləsindən güclü dəyirdi və sarsıdırdı.

A.Abbas əsərin bu hissəsində tarixi yaşantıları olduğu kimi qələmə almış, hadisələrin daxilində iştirak edən şəxs kimi bütün anıları göz önündə canlandıraraq öz biçimində göstərməyə çalışmış və ölkənin vahid şəkildə müharibə aparmaq amilini ön plana çəkmişdir. Döyüş altında olan torpağa və şəhərə xalqın bütün milli ruhlu vətəndaşları eyni şəkildə yanaşmalıdır. Milli birlik olmasa, düşmənə qarşı müharibədə heç vaxt qalib gəlmək olmaz. Bu tarixin sınağından çıxan danılmaz faktlar həmişə sübut olunmuş və bu gündə öz dəyərini saxlamaqdadır.

At Belində Olan Adam kabinetinə gələndə katib zəng edib ona dedi ki, Gəncəyə Şerbaka "yüz min pul" göndər silah-sursat göndərəck, paylayarsan batalyonlara. Bundan əlavə Baş Mühasibinə tapşır aparıb hər batalyona "on-on beş min pul versin". Katibin tapşırıqlarını yerinə yetirəcəyinə söz verib dəstəyi asdı. Sonra Baş Müsahibə tapşırdı ki, qonşuluğunuzda olan Pələngi axşam evinizə çağır, onunla işim var.

Pələng Komandirə məlumat verdi ki, yeddi yüz manat toplamışam. Komandir ona dedi ki, Rəisə demişəm qalanını da o verəcək. Pələng evlərinə gəldi və anası onu xeyli sual-cavab etdi. Pələng evdə yatdı və anası yatmış oğluna xeyli tamaşa etdi.

Drakon Pələng onu vurduğu üçün pərt olmuşdur və özünə söz vermişdir ki, mütləq Pələngi öldürsün.

Dünyanın Ən Varlı Şəhərinə hələ Sovet vaxtında da gələn vəzifə sahibləri bu şəhərin qanunları ilə hesablaşmışlar. Hesablaşmayanlar isə ya öldürülmüş, ya döyülmüş, ya da evi yandırılmışdır. "Ümumiyyətlə, bu şəhərdə Sovet hökuməti yox idi və yetmiş il idi qura da bilmədilər" (səh. 81).

Burada sovet hökumətini qurmaq istəyən inqilabçını kabinetində öldürmüşlər və ondan "otuz il" sonra atasının vəzifəsinə gəlmiş və atasının qanın almaq istəyən oğlun meyidini isə Qarqar çayından tapmışdılar.

Qaçaq oğlunun yerini demədiyinə görə Rəis ananı döymüşdür. Rəisin müavini ona demişdir ki, Rəis bizi işə saldın. Rəis isə müavinini qorxaqlıqda suçlamışdır. Sabahısı gün Rəis işə gəlmədi. Onun arxasınca gedənlər meyidini yaşadığı evin həyətində gördülər və "ağzına da yaylıq basmışdılar". (səh. 82)

Təyinatla rayona yeni gəlmiş Katib iclasda tanınmış ağsaqqallardan birini təhrik etdiyi üçün "Təyinatsız Katibin" göstərişi ilə "Fazil Müəllimin Kinoteatrının" qarşısında qalstukunu "qayçı ilə kəsib döş cibinə qoymuşdurlar". (səh. 82) "Həmin gün o Katib də şəhərdən çıxıb getmişdir. "Təyinatsızların təyinatlılara bir sözü vardı": Ya bu şəhərin qanunlarıyla yaşayacaqsınız, ya da bu şəhərədə yaşamayacaqsınız!" (səh. 82)

"Drakon da Maqadandan dönəndən bu şəhərin Təyinatsız Rəisi idi". (səh. 82) Drakondan bütün oğrular çəkinirdi. Onun qorxusundan heç kəs şəhərdə oğurluq edə bilməzdi. Hətta Rəşid Behbudov şəhərə konsert verməyə gələndə onun papağını və xəncərini qonaq evində yatdığı yerdə Pələng yanından götürmüşdür. Həmin gün şəhər bir-birinə dəyir, Rəis və prokuror nə qədər çalışırsa heç bir nətincə əldə edə bilmirlər. Onların hər ikisi Drakona yalvarırlar ki, bizi bu xəcalətdən qurtar. Drakon tez bulvarda uşaqların yanına gedir və öyrənir ki, papaq və xəncər Pələng adlı bir uşaqdadır. Drakon Pələngdən papağı və xəncəri alıb onlara verir. Rəşid Behbudov tələb edir ki, papağı və xəncəri götürəni gərək mənə göstərəsiniz. Pələngi Drakon onun yanına aparır. Rəşid Behbudov papağı və xəncəri Pələngə bağışlayır və konsertdə birlikdə "Lalələr" mahnısını oxudular.

Əsərdə bu əhvalatı müəllif olduqca maraqlı şəkildə oxucuya çatdırır. A.Abbas hər bir obrazın şəxsi keyfiyyətlərini açmaq üçün onun keçdiyi həyat yolunu çözələyir və çalışır ki, onun həyatının oxucu üçün qaranlıq məqamları qalmasın.

Pələngin Drakonu vurması Drakona çox ağır gəlirdi. Ona görə özünə söz vermişdi ki,mütləq Pələngi öldürəcək.

Komandir postları bir-bir gəzərək gəlib çıxdı Abdal postuna. Postda uşaqların ac olduğunu gördü. Geri qayıdan vaxt Qarqarın üstündə Şelli Eldara rast gəldi. Eldar vəziyyətin ağırlığından silahın olmamasından gileyləndi. Eldar Komandirdən soruşdu bəs Ağ Evdə bu işlərə necə baxırlar. Onlar camaatın başını aldadır və heç bir iş görmürdülər. Viktor Petroviç Polyaniçko da Ağ Evə tez-tez gəlir, amma lazımlı işlə məşğul olmur. Şelli Eldarla Komandir xeyli söhbət etdilər. Söhbətin əsas məğzini şəhərdəki vəziyyət Katibin yardım gətirən və araqatan adamlara acığı tutması oldu.

Lənkəranlı bir əsgərin ölməsindən, atasının oğlunun meydini aparmayıb burada dəfn etməsindən və oğlunun yerinə səngərdə olmasından Eldar Komandirə danışdı.

At Belində Olan Adam Rəisə telefon açıb dedi ki, gərək mənim Drakondan qanımı alasan. Bunun üçün sənə Bakıda üç otaqlı ev, Gəncəyə rəis və bir çamadan da pul verəcəyəm. Onun bu təklifi Rəisə çox ağır gəldi, Rəis ona dedi:

"-Oğraş özünsən! Bütün nəslindi! Binamus oğlu binamus!-dedi və telefonun dəstəyini necə yerinə çırpdısa, dəstək ortadan qırıldı, əlini də yaraladı; - Göpəyoğlu! Ona görə erməni anamızı...! (səh. 109)

At Belində Olan Adamın Rəisin ona cavabından sonra çalışırdı ki, onu ləkələsin. O Polyaniçkoya məlumat verdi ki, Rəis oğruları başına yığıb dövlət adamlarını eşitmir. Polyaniçko Rəisi yanına çağırıb hədələdi və işdən çıxarılmasını elan etdi. Rəis isə ona söylədi ki, sənin məni işdən çıxartmağa hüququn yoxdur. Məni yalnız Nazir azad edə bilər. Sözünü sərt şəkildə deyib kabinetdən çıxdı. İçəridən çıxarkən qapının ağzında duran At Belində Olan Adama dedi": - Sənin bu şəhərdən qazandıqlarını burnunun iki deşiyindən tökmək mənə borc olsun... (səh. 124)

Baş Mühasib gəlib Pələngi At Belində Olan Adamla görüşdürməyə apardı. At Belində Olan Adam Pələngə bir çanta pul gətirmişdi ki, Drakonu öldürsün. Pələng onu aldadaraq pulu götürüb evdən çıxdı. Evlərinə gəldi. Puldan bir bağ anasına verib dedi ki, birdən mənim başıma bir iş gəlsə lazımın olar. Sonra çantadakı pulları ona tapşırdı ki, batalyona pulları türklər göndərib. Arvad türklərə alqış etməyə başladı. Pələng puldan iki bağlama aparıb verdi Musanın Qardaşına və söylədi ki, Musaya pul göndərmişəm, ananı müalicə etdirəcək. Musanın qardaşı Pələngə dedi ki, gedim Seyid Lazım Ağanı gətirib səninlə Drakonu barışdıracam. Pələng pulları Musanın Qardaşına verdikdən sonra evlərinə qayıdıb getdi. Səhər tezdən durub batalyonun həyətinə getdi və gördü ki, hamı Gülablıya getməyə tələsir. Komandir onu görüb dedi ki, get tez silahını al ardımca gəl.

Gülablıda ermənilər yuxarıdakı postu ələ keçirmişlər. Dövlət ordusunun əsgərləri kəndi qoyub qaçırdılar. Kolxoz sədri qaçan əsgərlərin qarşısını kəsib onları qaçmağa qoymurdu. Hətta əsgərlərlə əlbəyaxa olmuşdu. Komandir UAZ-dan düşüb özünü oraya yetirdi. Hadisədən xəbərdar oldu və əsgərlərin niyə qaçdığını soruşdu. Məlum oldu ki, onların komandirini ermənilər vurub. Onlar söylədi ki, biz yiyəsiz qalmışıq. Komandir onların uşaq olduğunu nəzərə alıb dedi ki, kim getmək istəyirsə silahını qoyub getsin. Bəziləri silahını vermədi. Verməyənlərin özləri döyüşə qayıtdılar. Bu zaman Drakon da gəlib çıxdı.Drakon Komandirə söylədi ki, ermənilər bir BMP-si yaxşı bir mövqey tutaraq bizimkilərə zərbə vurur. İcazə ver gedib onu susdurum. Pələng də onunla getmək istəyəndə Komandir icazə vermədi. Drakon BMP-ni qumbara ilə partlatmalı idi. O qayalıqda kollar arası ilə xeyli yuxarı qalxdı və bu zaman arxadan Pələngin gəldiyini gördü. Pələng meşədən tapdığı bircə mərmisi olan qrantamiyotu götürüb gəlmişdi. Onlar BMP-yə xeyli yaxınlaşdılar. Belə qərara gəldilər ki, Drakon qunbara əlində BMP-yə daha yaxınlaşıb Pələngin atəşin gözlədi. Pələng BMP-ni bir atəşlə vurdu və alov yüksəyə qalxdı. Alovun içərisindən çıxan bir erməni Drakonu nişan alır və atəş açarkən Pələng özünü güllənin qabağına verir güllə onun sinəsinə dəyir. Drakon həmin an geri dönüb ermənini vurdu. Pələng sinəsindən ağır yaralanmışdır. Drakon onu dalına alıb meşənin içərisinə tərəf apardı. Ermənilər meşəni atəşə tutsalar da irəliləməyib postlarına qayıtdılar. Drakon Pələngi yerə qoyub yarasına barıt tökdü və əynindən çıxartdığı köynəklə bərk sarıdı və üstünüdə də toqqa ilə bağladı. Meşənin içi ilə xeyli aşağı apardı. Pələng su istəyirdi. Drakon onu nə qədər dilə tutsa da, söylədi ki, mən ölürəm yerə qoy rahat ölüm. Pələng ona vəsiyyət etdi ki, Rəşid Behbudovun papağını və xəncərini oğluna verərsən. Qoy məndən ona yadigar qalsın. Drakon onun istəyinə görə gedib bulaqdan papağında su gətirdi və Pələng sudan içdi və qalanını isə başına tökməyi xahiş etdi. Drakon onun dediklərini yerinə yetirdi və o artıq can verirdi. Drakon onu ağacın altına uzatdı pencəyini baş altına qoydu. Qumbaraları götürüb BMP vurulan yerə yaxınlaşdı, cəld sıçrayıb iki qumbaranı birlikdə ermənilərin səngərinə atdı. Dəhşətli partlayış oldu. Səngərdə sağ qalıb qaçan ermənilər Drakonla qarşılaşdılar və onu güllələdilər. Yüksəkliyi bizimkilər aldı. Drakonun meydini orada tapdılar. Komandir meyidi qucaqlayıb hönkürtü ilə ağladı, onun meyidini əsgərlər meşədə cığırla aşağı aparanda Pələngin meydini də ağacın altında gördülər. Batalyonun həyətində mağar quruldu və Komandir mağarda oturub gələn qonaqları qarşılayırdı. Şəhərin bütün əhalisi yas mərasimində iştirak edirdilər. Komandirlə Rəis oturduğu stola yaxınlaşan Pələngin anası onların qarşısına bir çanta pul qoyub dedi ki, dünən bunu Pələng gətirmişdi ki, Komandir sizə verməli idi. Ancaq verə bilmədi. Dedi Türkiyədən uşaqlara göndərilən puldur. Qoynundan kağıza bükülü pulları da çıxardıb stolun üstünə qoydu və dedi ki, Pələng bu pulları da mənə vermişdir. Mən ölsəm ana lazımın olar. Mən də bu uşaqlara verirəm, mənə lazım deyil. Mağarın qarşısında asılmış Drakonun və Pələngin qanına batmış köynək bayraq kimi yellənirdi. Camaata şayə yayılmışdı ki, bu Türkiyənin bayrağıdır. Əslində isə şəhidlərin qanlı köynəyi idi. Müəllif Vətən və xalq yolunda canını fəda etmiş bu qəhrəmanları xalqımızın cəsur oğulları kimi tərənnüm etmiş və göstərmişdir ki, belə oğullar heç vaxt unudulmamalıdır. Romanın ikinci fəslində ermənilərin sərhəd boyunca böyük maştabla hücuma keçməsi təsvir olunub. Komandir özü Qarqar çayının üstündə vurulub yanan iki tankdan birini vurmuşdur. Vurğun Vurmuş Cavanlar nə qədər cəsurluqla döyüşsələr də ermənilər böyük qüvvə ilə irəliləyirdi. Qarağacıya xəbər dalınca gedən Qeyrət Dağarcığı da Komandirə bir məlumat gətirmişdir. Məlumata görə, düşmən üç istiqamətdə Dünyanın Ən Varlı Şəhərinin üstünə hücuma keçmiş və şəhəri işğal etmək ərəfəsində idilər. Onlar məqsədlərini həyata keçirmək üçün var gücləri ilə irəliləyirdilər.

(Ardı var)

Sabir Rüstəmoğlu,

AMİ-nin Ağcabədi filialının dosenti

Ədalət.-2012.-4 fevral.-S.14.