QISA ÖMRÜN BÖYÜK ƏKS-SƏDASI

Tədqiqatçı alim, filologiya elmləri üzrə fəlsəfə doktoru Aypara Behbudovanın "Adil Babayev: Ömür yolu və sənət dünyası" adlı kitabı yenicə işıq üzü görüb. "Mütərcim" nəşriyyatında çapdan çıxan monoqrafiyada, adından bəlli olduğu kimi, XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrindən biri - şair, dramaturq, teatrşünas və tərcüməçi Adil Babayevin zəngin və çoxşaxəli yaradıcılığı geniş təhlil olunur. Müəllifin oxucunu ədibin keşməkeşli ömür yolu ilə ətraflı tanış etməsi təsadüfi deyil. Uşaqlıqdan hər addımda haqsızlıqla, rəzalətlə, xəyanətlə üzləşən bir insanın yaradıcılığında nikbinlik ruhunun, haqqa-ədalətə inam hissinin, son dərəcə yüksək olmasının əsas səbəblərini açıb göstərməyə çaılşan tədqiqatçı A.Babayevi çoxlarından fəqdləndirən mənəvi-əxlaqı keyfiyyətləri qabarıq şəkildə göstərir. Hiss olunur ki, A. Behbudova şairin tərcümeyi-halını diqqətlə öyrənmiş, xarakterinin formalaşmasına xidmət edən əsas məqamları dəqiq izləyə bilmişdir. Aypara xanım şairin əsil simasını bioqrafik məlumatlardan daha çox onun əsərlərinin ruhunda, məzmununda axtardığından uğurlu nəticələr əldə edib. Çalışqanlıq, dürüstlük, mərdlik, düzlük, halallıq yaradıcı insana bəlkə də fitri istedaddan daha vacibdir. Mənəvi kamilliyə yetməyən yazıçının qələmə aldığı əsər bədii siqlətiylə fərqlənsə belə, təsirli, inandırıcı alınmaz. Bədii əsər tək ilhamla deyil, həm də əqidə və inamla yazılmalıdır. Aypara Behbudovanın oxuculara təqdim etdiyi Adil Babayev hər şeydən öncə məhz ali insani keyfiyyətləri ilə seçilən vətəndaşdır.

Monoqrafiyada Adil Babayevin yaşadığı ədəbi mühitdə özünəməxsus mövqeyindən kifayət qədər geniş danışılır, konkret misallar gətirilir, şeirlərindəki bədii incəlikdən, mövzu rəngarəngliyindən ətraflı bəhs edilir. Xalq şairi Səməd Vurğunun 1945-ci ildə iyirmi yaşlı gənc Adilə ithaf etdiyi "Mənim arzum" şeirini müasir oxucuya xatırlanması, əsərin poetik məziyyətləri üzərində ayrıca dayanması diqqət çəkir. Səməd Vurğunun Adil Babayevə on üç bəndlik poetik müraciəti bu misralarla başlayır:

Şair! Nə incədir rübabın sənin!

Uçurdu qəlbimi çaldığın o saz!

Vətən torpağında bitən gülşənin

Yarpağı saralıb, çiçəyi solmaz.

Adil Babayev poeziyasında poema janrı yer tutur. Gənc yaşlarından bu janra xüsusi maraq göstərən şairin müxtəlif mövzuda iyirmidən çox əsəri məlumdur. Monoqrafiyada A.Babayev poemalarına yeni dövrün gözüylə baxılması, müasir dəyərləndirmə bucağında müfəssəl araşdırılması təqdirəlayıqdır. A.Behbudova "Memarın məhəbbəti", "Yanıqlı gülüşlər", "Xəzər sahilində", "Həqiqətin keşiyində", "Qız qalası", "Dan yeri sökülür", "Babəkdən sonra", "Qartal qanadları" poemalarının geniş təhlilini verir. Tarixi mövzularda işlənən poemaların qəhrəmanları arasında memar Əcəmi, xalq qəhrəmanı Babək, böyük səhnə ustası Hüseyn Ərəblinski, satirik şeirimizin bayraqdarı Mirzə Ələkbər Sabir kimi parlaq simaların olması müasir ədəbiyyatımızı zənginləşdirən məqamlardır.

Adil Babayevin həyat və yaradıcılıq yolunu hərtərəfli təhlil edən alimin gəldiyi nəticələrdən biri də odur ki, o, heç vaxt ad-san, şan-şöhrət ardınca qaçmayıb, həqiqi sözün, sənətin sorağında ana vətəni qarış-qarış gəzib-dolaşıb, hər daşın altında bir şeir axtarıb, hər gül yarpağında şirin nəğmə dinləyib. Əslində sənəti təbiətin yaratdığını etiraf edən şair poetik missiyasını bu inciləri tapıb ilhamla misralara düzərək oxucuya ərməğan etməkdə görür.

Hər gül yarpağında bir şeir yatır,

Hər bulaq səsində bir şirin nəğmə.

Əslində sənəti həyat yaradır,

Şair onu tapıb verir aləmə.

Tədqiqatçı alim Adil Babayevin dramaturgiya və teatrşünaslıq fəaliyyəti ilə də oxucuları ətraflı tanış edir. Məlum olduğu kimi, A.Babayev "Dağlar qızı", " Yarımçıq şəkil", "Mənim məhəbbətim", "Ən xoşbəxt adam", "Açıq pəncərə", "Qaçqınlar", "Molla Nəsrəddin" pyeslərinin müəllifidir. Monoqrafiyada Adil Babayevin Milli Dram teatrının tarixi inkişaf yolundan, görkəmli səhnə ustalarımızdan Leyla Bədirbəili, Lütfəli Abdullayev, Ağahüseyn Cavadovun həyat və yaradıcılığından bəhs edən monoqrafiyaları, teatr sənətinin nəzəri məsələlərinə həsr olunan məqalələri və tamaşalara yazılan resenziyaları barədə də oxuculara ətraflı məlumat verilir.

Aypara Behbudovanın diqqətindən ədibin yaradıcılığında xüsusi yer tutan tərcüməçilik fəaliyyəti yayınmayıb. Adil Babayev Nekrasov, Puşkin, Lermontov, Turgenev, Taqor, Nodar Dumbadze, Qarsiya Lorka kimi məşhur şair və yazıçıların əsərlərini doğma dilimizə tərcümə etməklə ədəbiyyatımızı dünya xalqlarının parlaq nümunələri ilə zənginləşdirib.

Kitaba ön sözü yazan Naxçıvan Dövlət Universitetinin rektoru, akademik İsa Həbibbəyli də Adil Babayev yaradıcılığını yüksək qiymətləndirmişdir. Akademik, keçmiş Sovet dönəmində belə, şairin yaradıcılığında siyasi xarakterli mətləblərin deyil, həyatın və insanın təbii vasitələrlə təqdim edilməsinin ona üstünlük qazandırdığını qeyd edir. İsa Həbibbəyli tədqiqatçı alim Aypara Behbudovanın araşdırmasını yüksək qiymətləndirir və yeni işıq üzü görən kitabın Adil Babayev yaradıcılığının öyrənilməsində əhəmiyyətli rol oynacağına ümidvar olduğunu bildirir.

Xəyal ORUCOĞLU

Ədalət.-2012.-11 fevral.-S.17.