Hər yer Xocalı, hər gün
işğal
Yenə Xocalı, yenə Şuşa,
yenə Laçın, yenə Ağdam...
Yenə 20 faiz ərazimiz. Hər
il dönə-dönə veririk
bu torpaqları. Hər il
qırırlar azərbaycanlıları. Hər il anaları əsir götürürlər, atalara xaç çəkirlər,
bacıları ağlar qoyurlar,
qardaşları it yerinə zəncirləyirlər,
körpələri diri-diri borularda çürüdürlər.Və hər
il bu dəhşətləri
bizim televiziyalarımız bizə göstərir.
Baxırıq, ağlayanımız da olur, alçaqları söyənimiz də,
dözməyib televizoru söndürənimiz
də.
Bir ildən sonra yenə həmin vəziyyətə
qayıdırıq: işğal reportajları
hazırlayırıq; alçalmağımızın əlindən
tutub, ev-ev gəzdiririk, namusumuza təcavüz olunan günlə,
ayla bir də tanış oluruq. Jurnalistlərimiz küçələrə
düşüb, qabaqlarına çıxanlardan işğal
tarixlərini soruşurlar. Bilməyənləri məsxərəyə
qoyurlar, vətənpərvər olmamaqda
günahlandırırlar belələrini. Hamını məcbur
edirlər ki, torpaqların verilməsi və alınması
gününü əzbər bilsinlər, kiminin iş
otağında, kiminin evində, kiminin maşınında,
kiminin cibində işğal tarixləri üzərində
ardıcıllıqla düzülmüş "bunları
unutmayın" başlıqlı kağız var.
Yaxşı, unutmuruq.
Xocalının 1992-ci il fevralın 26-da
gözümüzün qabağında başının kəsildiyini,
sonra "başsız bədən"in üzərində
güllələrdən yazılmış "Azərbaycanı
deşik-deşik edəcəyik" sözlərini əzbər
bilirik. Zəngilanın başına harda, necə fəlakət
gəlib, Qubadlını nə vaxt talan ediblər, Kəlbəcərə
ilk dəfə murdar ayağı saat neçədə dəyib...hamısından
xəbərdarıq. Axı nə olsun?.. Məgər
"namusuna təcavüz olunan günü əzbər bilənlər"
adlı dünya festivalına çıxmışıq? Məgər
haqqında daha çox bilgiyə malik olana, qalaq-qalaq kitab
yazana, təsirli reportajlar hazırlayana söz veriblər ki,
Xocalını qaytaracaqlar?
Cəmi bir sual var, hələ cavab
tapa bilmirik: bizə nə lazımdır - Qarabağ, yoxsa onun ətrafında
oxumaq, oynamaq, şeir yazmaq, reportajlar hazırlamaq, 14 nəfərlə
əncir ağacının altına yığışıb
"Qarabağ" deyib bağırmaq?.. Ədəbiyyatında
bizdən çox Vətən şeirləri olan ikinci xalq
yoxdur. Heç elə bir xalq da yoxdur, ərazisinin beşdə
bir hissəsi işğalda olsun.
Bəlkə ermənilərlə
yarışa girmişik, kim daha ucadan "Qarabağ"
qışqırsa, kim daha lirik, daha sentimental şeir yazsa,
kimin reportajı təsirli olsa, Qarabağ da onun olacaq?.. Əgər
belədirsə, oxuyun görün qardaşınızda nə
sözlər var:
Sənə canım qurban gözəl
Qarabağ
Həmişə yaralı ürəyimdəsən.
Azərbaycanınsan əzəl
Qarabağ
Suyumda, duzumda, çörəyimdəsən.
Bu şeirdən sonra Qarabağ
günü sabah özü gələcək hə?
Birincisi, adam
özü-özünü dolamaz, ikincisi isə bu qədər
dolamaz. Nə vaxta qədər ki, Bakının girişindəki,
gözqamaşdıran rəngli ərzaq reklamının yerində
azərbaycanlı ananın şəkli vurulub üzərində
"Azərbaycan kişisi, sənin Qarabağın yoxdursa,
gözün kölgəli, dilin qısadır!",
çıxışındakı geyimi nümayiş etdirən
reklamın əvəzinə "Azərbaycan kişisi, nə
qədər ki, Qarabağın işğaldadır, sənin mənə
"ana" deməyə haqqın çatmır" sözləri
yazılmayıb, gündə on dəfə də
"canım-gözüm Qarabağ, şirin sözüm
Qarabağ" desən, elə gündə on dəfə də
Xocalını verəcəksən.
Bizi bağışlamayın,
Xocalıda həlak olan insanların ruhu!
Bizi bağışlamayın,
şəhid xiyabanlarında göz yaşı tökən
analar.
Bizə qarğış edin. Deyin:
görüm sizi də Xocalıda qırılasınız,
Xocalının azadlığı naminə".
Amin! Min dəfə Amin!
Xocalıda hər kəsini və hər
şeyini itirən 25 yaşlı xanımla söhbət etmək
üçün onların yaşadığı qəsəbəyə
çatanda Xocalıdan olan dostum uzaqdan gələn 5
qızı göstərib dedi ki, onların arasında
özün tap o qızı. Axtarmağa ehtiyac yox idi. 1992-ci il
beşinin də taleyi üzərindən xətt çəkmişdi.
Amma o qızın taleyindən keçən qara xətt
çalın-çarpaz olmuşdu. 4 qız zarafat edirdi, o
gülmürdü, 4 qız əl-qolla
danışırdı, onun əlləri ayaqlarına
bağlanmışdı, yaxınlaşdıqca daha aydın
görünürdü - 4 qızın gözlərində
parıltı vardı, onun gözləri...
Olmaz, bir xanımı belə təsvir
etmək mədəniyyətsizlikdi. Xanım həmişə
xanımdır. Zəlimxan Yaqubdan oxumuşam: "Evində ərinə
naz satan gözəl gəldi küçələrdə
göysatan oldu". Yox şair, xanımlığını
itirmədi. O göysatan xanımın gözlərindəki dərinliyə
diqqətlə baxsan orda gizlənən nazı, qəmzəni
görərsən. Mən də gördüm. O beş
qızdan birinin uşaqlıq çağları canlandı
gözlərim qarşısında. Şıltaq, ərköyün
bir uşaq... Uşaqlığını yaşaya bilməyən
bir uşaq. 7 yaşında min ilin dəhşətini
içinə gömən bir uşaq...
Mən onu tanıdım. Onu
hamımız tanıyırıq. Haqqında dəfələrlə
yazılıb, görüntüləri insanların ürəklərini
əzik-üzük edib. İndi o lentlərə baxanda
utanır.
Tanış oluruq, niyə gəldiyimi
izah edirəm. Danışmaq istəmir. Sonra
razılaşır. "Adımı çəkmərsən"-
deyir. İstəmir ona kiminsə yazığı gəlsin.
Öyrənirəm ki, o vaxtlar qaçqınlara verilən
yardımları da götürmürmüş. Azərbaycan
Pedaqoji Universitetinin məzunudur. Orta məktəblərin birində
dərs deyir. Soruşuram:
-Bilmək olarmı, neçə
saylı məktəbdə dərs deyirsiz?
- Yox, yazacaqsız, sonra qəzetlərdən
gələcəklər... Elə bir hamıya faciə lazımdır. Yurdsuz və
kimsəsiz qalmaq mənim taleyimdir. Bəlkə də inanmazsınız, neçə illərdir ağlaya bilmirəm.
Xocalının işğalı günü dərsə getmirəm. Neyləyim,
hamı məni nümunə göstərir,
sanki bu faciə təkcə mənim başıma gəlib...
-İstəyirlər
hər kəs erməni vəhşiliyindən
xəbər tutsun.
- Xəbər tutub neyləyəcəklər
ki?.. 20 ildir neyləyiblər?
- Siz lap mənim kimi düşünürsüz ki.
- Siz necə düşünürsüz?
"Hər
yer Xocalı, hər gün işğal" yazımın
kompüterdən çıxmış
variantını özümlə
götürmüşdüm. Artıq siz onu yuxarıda
oxumusuz. Elə əvvəldən də planım belə idi: həm görüşəcəyim
adama oxumaq, həm də dərc etmək.
Oxudum. Ondan başqa 7-8 nəfər
də qulaq asırdı. Sonda
"Amin! Min dəfə
amin!" ifadəsini bir ağızdan təkrar etdilər. Mən gülümsədim. Qəhrəmanım anındaca başa düşdü. Axı
"amin"dən əvvəl
yazmışdım: "Deyin:
görüm sizi də Xocalıda qırılasınız, Xocalının
azadlığı naminə".
Onlar bizim qırılmaq arzumuza "amin" demişdilər.
Onları sakitləşdirməyə çalışdım. Peşiman olduqları
aydın sezilirdi.
Dedim:
- Bu, bizim arzumuzdur.
- Yox istəmirik, kimsə ölsün- bu da əsl xanım
cavabı.
- Bəs nə istəyirsiz?
- İstəyirəm,
Haiti də daha zəlzələ olmasın.
Televizorda oranı görəndə
elə bildim Xocalıdı. Fələstinə göydən yağan bombalar Xocalıda yaşadığım dəhşətləri
canlandırırdı. İstəmirəm hər hansı
xalq Xocalı qətliamını yaşasın.
Əksər vaxt yuxularımda
gül-çiçək olan
çəmənlik görürəm.
- Və sən o çəmənlikdə
üzü gələcəyə
doğru qaçırsan.
- Yox, orda mən yoxam.
Doğrusu bilmirəm gələcək
hansı istiqamətdədir.
- Gələcək həmişə
qarşıda olur. Düz getmək lazımdır.
- Axı mənim hər şeyim
keçmişdə qalıb. Onları qoyub necə gedə bilərəm?..
Onları aparmaq da olmur. Mən istəyirəm gələcəkdə
dərd yüklü adamlar olmasın. Mən oranın sakini ola
bilmərəm. İstəyirəm gələcəkdə hər
şeyin çəkisi yüngül olsun. İnsanlar "bu
ağırdı, götürə bilmirəm" deməsinlər.
- Yoxsa cənnət istəyirsən?
- Təkcə onu bilirəm ki, cəhənnəm
istəmirəm.
- Sənə cəhənnəm
verən var?
- Məndən
cəhənnəmi alan var ki...
Susmaq vaxtı çatmışdı.
Hıçqıra-hıçqıra otaqdan çıxanların
sayı iki nəfər olmuşdu.
O birilər də sanki başlarını soxmağa yer axtarırdılar. Sanki bu qıza məcburi
olaraq cəhənnəmi
onlar "hədiyyə"
etmişdi. İstədim üzümü onlara tutub, "sizin nə günahınız var axı"-deyim. Demədim. Var, hər
kəsin günahı
var! Mahnı oxuyuruq, şeir deyirik, əl qaldırıb oynayırıq...
- Sizdə televizor, maqnitofon var - qəfil
verdiyim sualdan özüm də diksinirəm.
- Bircə televizor var, yalnız xəbərlərin
vaxtında açıram -cavabını verir və ardınca
deyir: "Boş vaxtlarımda kitab oxuyuram".
Verdiyi cavablardan
görünürdü: mütaliəli xanımdır. Ayrılanda ona kitab bağışlayacağıma
söz verdim. Diqqətimi
indi cəlb elədi: stolun üstündəki çaylar
soyumuşdu. Stəkanı qaldırıb ləzzətlə
içdim, qorxdum
"bir stəkan çay da içmədiz"
düşüncəsi incidər
onu. Taleyin zülm-zülm ağlatdığı,
ağlamaqdan ağlamağa
göz yaşı tapmayan bir qızın
xətrini xoş etmək üçün onun süzdüyü çayı içmək...
Odunu söndürüb, közü
ilə oynayırıq.
Qəsəbənin içi ilə
addımlayıram. Ona hansı
kitabı verəcəyimi
düşünürəm. İstisnasız olaraq Avropa ədəbiyyatı olacaq.
Onlar gələcəyə bizdən
daha yaxındılar.
Qəhrəmanım gələcək arzusundadır. Nə olsun
ki, deyir mən getməyəcəm.
Nə bilirik, bəlkə sən getmirsən, gələcək özü
səni gəlib aparır. Yükünü də o daşıyır.
Qəhrəmanımın
səsini eşidirəm:
"Özünüzü əziyyətə
salmayın, mənim yüküm ağırdı:
bir ana, bir ata, iki
qardaş, bir bacı, iki əmi, bir dayı,
bir xala və iki xalam
oğlu... hə, bir də yurdum
ağırlığında... məzarları da yoxdur, gələcəyə
gedəndə halallaşım
onlarla. Bircə Xocalıdan qalan
qolumdakı saatdı,
6 yaşım olanda atam almışdı.
İşləmir".
... Xocalının işğalını yad etmək üçün bir dəqiqəlik sükut etmişdik. 20 ildir sükut içərisindəyik.
Ceyhun Musaoğlu
Ədalət.-2012.-25
fevral.-S.6.