DOST ŞAMI

Mərhum qələm dostum, folklorşünas alim, əməkdar jurnalist Şamxəlil Məmmədov haqqında bu yazıma dost şamı adı verməyim təsadüfi deyil. Ümumiyyətlə mənə elə gəlir ki, insanlara hələ körpə ikən verilən adlar onların gələcək taleyinin, ömür yolunun istiqamətini müəyyənləşdirir. Şamxal adı çox eşitmişəm, Şamxəlil isə mənim yer üzündə bu adla tanıdığım yeganə adam idi. Şam sözünün mənası aydındır, xəlil isə sən demə dost, sirdaş mənasını verirmiş və məni heyrətə gətirən məqam bu oldu ki, Şamxəlil, doğrudan da, adına layiq bir insan kimi yaşadı. Çıraq öz dibinə işıq salmadığı kimi, o da özünə rahat gün-güzaran qurmaqdan çox, bacardığı dairədə dost-tanışa kömək əlini uzatdı. Kimisini təhsil şöbəsinin müdirinə, kimisini universitet rektoruna, kimisini elmi müəssisə rəhbərinə tapşırdı ki, onun üstündə göz olsun. Kimisinin kitabını, dissertasiyasını redaktə elədi, kimisinin avtorefaratına mötəbər alimlərə rəy yazdırdı, kimisinin əsəri, kimisinin özü, yaradıcılıq fəaliyyəti, gördüyü işlər haqqında, məqalə araya-ərsəyə gətirib çap etdirdi. Ömrünü şam kimi əridib o yazdığı məqalələrə, nəşr olunan və hələ işıq üzü gözləyən neçə-neçə kitaba, monoqrafiyaya, dərsliyə hopdurdu...

Şamxəlil Məmmədov çox məhsuldar bir qələm sahibi idi. "Folklor və Azərbaycan ədəbiyyatı", "Azərbaycan folkloru üzrə sinifdənxaric işlərin forma və yolları", "Ümumtəhsil məktəblərində diyarşünaslığın təşkili yolları", "Gəncəvinin həyat və yaradıcılığının ümumtəhsil məktəblərində tədrisi məsələləri", "Ədəbiyyat və incəsənətin digər növləri", "Dünya arzularla yaşayır", "Əllərin sehri", "Qafqazda ilk pedaqoji elmlər doktoru", "Müəllim ömrü", "Müasir elmin korifeyi", "Dərsliklərdə yaşanan həyat", "Milli təhsilin fədailəri" adlı kitablar, "Azərbaycan folkloru" adlı dərs vəsaiti, nə qədər əsərə yazdığı ön söz, bakalavr və magistrlər üçün hazırladığı 12 tədris proqramı, saysız-hesabsız məqalələr yadigar qalmışdır. 1972-ci ildən ta ömrünün son günlərinə, 2012-ci ilə qədər "Azərbaycan müəllimi" qəzetində kiçik ədəbi işçi, ədəbi işçi, xüsusi müxbir, şöbə müdiri vəzifələrində çalışan Şamxəlil Məmmədovun respublikanın elmi-pedaqoji mühitində xüsusi çəkisi, hörməti var idi. Şəxsən Azərbaycan Respublikasının Təhsil Naziri Misir Mərdanovun rəhbərliyi altında araya-ərsəyə gələn "Azərbaycan müllimlərinin qurultayları" (2008) adlı monumental, tarixi, xronoloji bir kitabın aparıcı tərtibçilərindən birinin məhz Şamxəlil Məmmədovun olması da təsadüfi deyildi. Şamxəlil müəllimin zəhməti ölkə rəhbərliyi tərəfindən çox yüksək dəyərləndirilmiş, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin sərəncamı ilə ona "Əməkdar jurnalist" fəxri adı verilmiş, bu zəhmətkeş qələm sahibi eyni zamanda "Tərəqqi" medalı ilə də təltif olunmuşdur.

Şamxəlil Məmmədov "Azərbaycan müəllimi" qəzetində işləyə-işləyə həm digər mətbuat orqanları üçün məqalələr yazmağa, həm radio üçün verilişlər hazırlamağa, həm də ayrı-ayrı tədris ocaqlarında dərs deməyə də vaxt tapırdı. Özü də bu işlərin hamısını yüksək məsuliyyətlə, peşəkarlıqla yerinə yetirməkdən xüsusi zövq alırdı Şamxəlil. Nə vaxt iş otağına gedirdinsə bu zəhmətkeş insanın, ya qəzetin korrekturasını oxuduğunu, ya da rəngbərəng qələmləri ilə məqalə yazdığının şahidi olurdun. Zəngin təcrübəyə malik bu peşəkar jurnalist iş yoldaşlarına ağıllı məsləhətlər verməkdən də xüsusi zövq alırdı. Kim bir çətinliyə düşürdüsə tez onun yanına qaçırdı. İşə getdiyim elə bir gün olmurdu ki, Şamxəlilin kabinetinə gedib onunla söhbətləşməyim. Dəmlədiyi kəkotu, itburnu çaylarının dadı indi də damağımdan getməyib. Həddindən artıq, hətta mən deyərdim ki, ifrat dərəcədə səliqəli idi. İstər İş otağında, istərsə də evdə yazı masasının üstü kağız-kuğuzla dolu olan bir adam kimi Şamxəlilin ideal səliqəsinə qibtə edirdim. Arabir qəsdən ona sataşır, stolunun üstündəki kitabların, jurnalların yerini guya özümün xəbərim olmadan dəyişirdim. Mənə heç nə demirdi, ancaq söhbət eləyə-eləyə dağıtdığım kitabları necə səliqəyə salmasına baxmaqdan ləzzət alırdım.

Sumqayıt Dövlət Universiteti təzə açılanda Şamxəlili dilə tutdum ki, özəl universitetlərlə vidalaşıb mənimlə birlikdə Sumqayıta getsin. Sağ olsun Nadir müəllim, onu işə götürdü, arzu və təkliflərini nəzərə alıb SDU-da Folklorşünaslıq elmi-tədqiqat laboratoriyası açdırdı və rəhbərliyi Şamxəlil müəllimə həvalə elədi. Universitetdə Şamxəlilin təşəbbüsü ilə açılan "Elmi xəbərlər"in məsul redaktorluğunu da rektor ona tapşırdı. Şamxəlil bu işlərin də öhdəsindən məharətlə gəldi. Tezliklə universitetin rəhbərliyinin etimadını doğrultdu, professor və müəllim heyətinin, tələbələrin dərin hörmətini qazandı.

Şamxəlil müəllim universitetdə keçirilən çoxlu sanballı görüşlərin, konfransların təşəbbüskarı oldu. 2003-cü ildə SDU-da mənim yaradıcılıq gecəmin yüksək səviyyədə keçirilməsinin səbəbkarı və cəfakeşi də, tədbir haqqında "Azərbaycan müəllimi" qəzetində geniş məqalə çap elətdirən də Şamxəlil Məmmədov idi. Yaradıcılıq gecəsini elmə, sənətə çox böyük dəyər verən hörmətli rektorumuz professor Nadir Qəhrəmanovun şəxsən özünün aparması, Şamxəlil Məmmədovun mənim yaradıcılığım haqda "Təfəkkürlə təxəyyül qovuşanda" adlı dərin məzmunlu məruzə ilə çıxışı indi də yadımdadır. Onu da deyim ki, mənim yaradıcılığımda ilk dəfə sufizm elementlərinin olmasını söyləyən də Şamxəlil müəllim idi.

Şamxəlil Allah adamı idi, müqəddəs ocaqlara çox inanırdı. Onun hətta mənə də sidq ürəklə nəzir verməsini, "seyid, məndən, balalarımdan dualarını əskik eləmə" deməsini də indi həyəcanla xatırlayıram. Uşaqları çox sevirdi dostum. Yadımdadı, qonşusunun nəvəsi ona zəng eləyib danışanda elə bil Şamxəlilin çöhrəsi işıqlanırdı. Bunu görüb ayağa qalxdım, sağ əlimi dostumun başına qoyub dedim ki, qardaş, bu qədər ki, uşaqları sevirsən, Allahdan arzu eləyirəm ki, sənə tezliklə nəvə qismət eləsin...

İlk nəvənin sevincini də mənimlə bölüşdü dostum. Elə bil uçmağa qanadı yox idi... Dünyalar qədər sevdiyi nəvəsi elə bil Şamxəlilin içindəki zülməti əridir, ağrıları azaldır, qəlbindəki həyat eşqini gücləndirirdi...

Qəribə bir xasiyyəti də var idi; adamları sevindirməyi çox xoşlayardı Şamxəlil. Kiməsə qələm bağışlayar, kiməsə təqvim hədiyyə eləyər, bayramlarda dost-tanışa konfet paylamaqdan ləzzət alardı.

Hansı rayona gedərdisə getsin, axtarıb tələbə yoldaşlarımızı tapar, onlara himayədarlıq eləyərdi. Filologiya fakültəsini 1970-ci ildə bitirən tələbə yoldaşlarımızın hamısından Şamxəlil vasitəsi ilə xəbər tutardıq. Təkcə tələbə dostlarının deyil, onların övladlarının da yazılarını şöbə müdiri olduğu "Azərbaycan müəllimi" qəzetində, digər mətbu orqanlarda təmənnasız çap etdirməkdən xüsusi zövq alardı Şamxəlil. Çox mehriban, istiqanlı, kəsdiyi çörəyi itirməyən bir insan idi dostumuz.

Son vaxtlar çox əsəbi idi, haqsızlığa, etibarsızlığa qətiyyən dözə bilmir, harda gəldi çəkinmədən öz sözünü deyirdi. Mənə olan inamından, etibarından, sevgisindən istifadə edib çox zaman onu danlayırdım, incə bir zarafatla, yumorla, danışdığım lətifə ilə nəinki onun qaşlarının düyününü açmağa nail olar, hətta zahirən çox qaraqabaq olan bu adamı qəşş eləyənə qədər güldürərdim. İş yoldaşları deyirdilər ki, Şamxəlil bərk güləndə o dəqiqə bilirik ki, Rafiq müəllim onun yanındadı. Güclü yumor duyumu var idi Şamxəlilin. Bu da onun folklorşünaslığından irəli gəlirdi. Baməzə söhbətləri toplayıb qələmə almaq şakəri var idi onun.

Bilirdim ki, "Folklor və Azərbaycan ədəbiyyatının qarşılıqlı əlaqəsi məsələlərinin öyrədilməsi yolları" dissertasiyasını başa çatdırmaq ərəfəsindədi. Ancaq bu işi bəzi məsələlərə görə yubadırdı. Həmişə ona deyirdim ki, əsəbiləşmə, sağlamlığına fikir ver, bəsdi ona-buna işlədiyin, doktorluq dissertasiyanı tamamlayıb müdafiə elə. Ancaq hər dəfə mənə söz verir, ancaq sözünün ağası olmurdu, yenə də ömrünü, istedadını onun-bunun yolunda əritməkdə davam eləyirdi...

Mənim haqqımda da bir neçə məqalə yazıb çap etirmişdi Şamxəlil. Yeri düşəndə başqa problematik məqalələrində də adımı çəkməyi unutmazdı. Hər dəfə mənə deyərdi ki, a şair, yaşıdlarım haqqında bir kitab üstündə işləyirəm, orda sənin haqqında da böyük bir portret məqalə verəcəm. Bir neçə gündən sonra bu söhbət yenidən təkrarlananda yarıciddi, yarızarafat ona dedim ki, Şamxəlil, doktor haqqında doktor yazmalıdı, əvvəlcə doktorluğunu tamamla, müdafiə elə, sonra məndən yazarsan...

Bir az tutuldu, ancaq həmişə olduğu kimi qəşş eləyib güldü. Bir neçə gündən sonra mənə dedi ki, seyd, cəddin haqqı sözün mənə yaman təsir elədi. Söz verirəm ki, dissertasiyanı yazıb tamamlayacam. Bax, indi profilaktik müalicəyə gedirəm, orada işləməyə çox vaxtım olacaq...

Çox təəssüf ki, nə profilaktik müalicə, nə də xaricdə olunan cərrahiyyə əməliyyatı ona kömək eləyə bilmədi. Hər dəfə zəng eləyib Şamxəlilə danışar, toxtaqlıq verər, zarafatlaşardım. Ancaq təəssüf ki, axırıncı dəfə zəng eləyib onu soruşanda həyat yoldaşı ağlaya-ağlaya dedi ki, ay Rafiq müəllim, Şamxəlil uçub getdi... Elə bil dünya başıma fırlandı. Tez onun işlədiyi "Azərbaycan müəllimi" qəzetinə getdim. Sən demə onların da bu dəhşətli hadisədən, bu əbədi ayrılıqdan xəbərləri yox imiş hələ... Bu acı xəbər onun işlədiyi bütün kollektiv üzvlərini sarsıtdı. Hamımız başıalovlu rəhmətlikgilə getdik. Bu soyuqlu, şaxtalı havada əziz dostumuzu əbədiyyət evinə yola salmaqdan başqa bir çarəmiz qalmamışdı... Ancaq bizi ən çox üşüdən Bakıda nadir hallarda bu qədər davamlı olan 2012-ci ilin qışı yox, əbədi ayrılıq sazağı idi...

Evə qayıdandan sonra heç cür Şamxəlili yadımdan çıxara bilmirdim. Onunla birlikdə keçirdiyimiz tələbəlik illəri, ikimizin də eyni ildə İrəvan şəhərində keçirdiyimiz əsgərlik, orada görüşə bilməsək də tez-tez məktublaşmağımız və uzun illər mətbuatda, Sumqayıt Dövlət Universitetində bir yerdə işləməyimiz, tədbirlərdə birlikdə iştirakımız, zarafatlaşdığımız günlər kino lenti kimi təkrar-təkrar gözüm önündən keçdi... Mənə avtoqrafla bağışladığı kitabları, birlikdə çəkilən şəkillərimizi qarşıma tökdüm... Düşündüm ki, nə yaxşı ki, Şamxəlil Məmmədov mənalı bir ömür yaşadı, özündən sonra bu qədər əsərlər, gözəl , ləyaqətli övladlar yadigar qoyub getdi...

Şamxəlilin cismani ömrü əriyib, əriyib tükəndi, mənəvi ömrü isə doğmalarının, əzizlərinin, onu yaxından tanıyan dostlarının, tanışlarının xatirəsində, yazdığı kitabların səhifələrində, saysız-hesabsız məqalələrin sətirlərində əbədi yaşayacaq, onu unudulmağa qoymayacaq... Allah ona qəni-qəni rəhmət eləsin!

Rafiq Yusifoğlu,

filologiya elmləri doktoru,

professor

Ədalət.-2012.-28 fevral.-S.7.