KÖHNƏ KİŞİLƏR

Bir hekayədən doğan təəssürat

Adətən yazı yazmağa başlayanda ürəyimi tərpədən, duyğuları dilə gətirən və adi məntiqlə desəm, məni "kökləyən" məqamdan yapışıram. Elə o məqam da həm yazıma ipucu olur, həm də demək istədiklərimə. Nə vaxtdı yazı masamın üzərində dostların bağışladığı bir neçə kitab üst-üstə yığılıb. Onların bəzilərini artıq oxuyub bitirmişəm, bəzilərini gözdən keçirmişəm, bəzilərinə isə demək olar ki, hər gün qayıdıram. Bax elə hər gün qayıtdığım kitablardan biri barəsində yazmaq istəyirəm. Çünki ona yaman vurulmuşam. Allah rəhmət eləsin Akif Səmədə. Hər dəfə rəhmətliklə qarşılaşanda ləngərli yerişi, ləngərli söhbətləri, başındakı papağı mənə o kişiləri xatırladırdı. O kişiləri, yəni köhnə kişiləri!!! Və hər söhbətimizdə də mən ona "köhnə kişi" deyə müraciət edirdim. Hətta barəsində yazdığım yazıda da bu dünyanı daha bir Köhnə Kişini itirməkdə qınadım. Neyləmək olar, həyatdı. Böyük Səməd Vurğun demiş:

Bir yandan boşalır, bir yandan dolur,

Sirrini verməyir sirdaşa dünya.

Hə, qarşımdakı kitab "Yollar uzanan gün" adlanır. Mən bu kitabdakı hekayələrin, esselərin bir çoxu barəsində öz fikirlərimi yazmışam. Ancaq toplum halında qarşımda olan kitabda mətbuatdan oxumadığım və yaxud diqqətimdən yayınmış yazılara da rast gəldim. Onlardan biri də məhz "Köhnə kişilər" idi. Elə o "köhnə kişi" ifadəsi dərhal məni çox-çox uzaqlara çəkib apardı. Öz kəndimiz, öz el-obamız, eləcə də qonşu kəndlərdə görüb tanıdığım köhnə kişilər, həmçinin Akif Səməd yadıma düşdü. Xatırladım bütün olanları. Xatırladıqca da kövrəldim, kövrəldikcə də içimdə o köhnə kişilərdən bu dünyada çox az şeylərin qaldığına ağrıdım. Ağrıdığım üçün də sızıldadı ürəyim, sızıldadı duyğularım. İstər-istəməz Köhnə Kişilərin bir sözü yadıma düşdü:

- Etibarsız dünyagnamərd dünya...

Doğrudan da namərd olduğu qədər də etibarsızdı bu dünya, alıb aparır hər şeyi. Nə ovcu dolur, nə gözləri. Neyləmək olar? Əslində, heç nə...

Bəli, oxuyuram "Köhnə kişilər"i, özü də təkrar-təkrar. Oxuduqca da müqayisələr aparıram. Bilmirəm bu uğurludu, ya uğursuz, amma bu Bəhruzla mənim həyatımdakı oxşarlıqlardan göyərir, bəhrələnir. Doğrudu, həyatda Bəhruzun və mənim mövqeyim xeyli fərqlənir. Çünki o, məmurdu, mən isə qələm adamıyam. Amma buna baxmayaraq, Bəhruzun iç dünyasında məmurluğu küncə sıxan, ona çox əl-qol açmağa imkan verməyən bir qılınc da var, söz qılıncı. O qılınc Köhnə Kişilərin əlindədi... O qılınc köhnə kişilərin əli ilə zindanda döyülüb bülövlənib. Özü də o qədər ustalıqla suvarılıb ki, hətta qələmi də əvəz edir. Ona görə də Bəhruz Köhnə Kişilərdən qopub ayrıla bilmir, onların dünyasında özünü narahat hiss etmir. Əksinə, öz yerini tapmış adam kimi oturub-durur.

"Köhnə kişilər" hekayəsində ən diqqəti çəkən məqam Bəhruzun ata evində aldığı ilk tənbehdi. Təsəvvür edin ki, məmur Bəhruza qonşu öz oğluna filan vəzifəni verməyi xahiş edir. Bəhruz isə nə qonşuluğu, nə yeri, nə məkanı nəzərə almadan sərt şəkildə Seyfullaya deyir: "Seyfulla, sənin istədiyin o vəzifəni oğluna verə bilməyəcəm. Axı sənə demişəm, bəs məni nədən bu qədər incidirsən, üz vurub, qısma-boğmaya salırsan? Yaxşı deyil axı..."

Bu kiçik insident böyük bir ibrət dərsinin sanki qığılcımı olur və Bəhruzun atası oğlunun məmurluğunu, vəzifəsini, qonaq gəlməyini, hətta ortalıqdakı süfrəni belə nəzərə almadan ötkəm səslə deyir: "Ə, Bəhruz, bir mənə bax! Sən kimsən ki, mənim qapımda qonağıma söz deyirsən, evimə gələnə irad tutursan?"

Əslində bu bir dialoq deyil. Bu bir tərbiyə üsuludu, əxlaq dərsidi. Bir az da dərinə getsək, bu həm də böyüklüyün, müdrikliyin, dünya görüşünün açıq ifadəsidi. Burda son dərəcə böyük mənalar sıralanır. Atanın yerini unutmaq, evin böyüyünü görməmək, qonağa sayqısızlıq, öz evində ədalı olmaq, nəhayət, süfrəni nəzərə almamaq. Bax, bütün bunlar Bəhruzun məmurluğunun görünən tərəfidi. Amma atanın bir kəlməsi həmin o məmurluqdan gələn nə varsa, hamısını yığıb atır bir tərəfə. Bununla da böyük və Köhnə Kişilərin iradəsi gəlir ortaya. Heç kim cınqırını da çıxarmır. Çünki köhnə kişilər sözü havaya demirlər... çünki köhnə kişilər çörəyi də, sözü də hər şeydən yuxarıda görürdülər və bir də Köhnə Kişilər sözün yerini bilirdilər.

Mən bu hekayəni bir neçə dəfə oxumuşam. Bəhruzun keçirdiyi hisslər, daldığı xatirələr mənə çox doğmadır. Amma Bəhruzun məndən bir üstünlüyü var. O da həmin o Köhnə Kişilərin yaşadığı yerlərə baş çəkmək imkanıdı, o yerləri ziyarət etmək faktıdı. Mən yalnız yuxularda, həyatımın ilk illərində gördüyüm Köhnə Kişiləri ziyarət edirəm. Yaxşı ki, bu hekayə yazılıb...yaxşı ki, bu hekayəni oxudum və bir də xəyalən o yerlərə gedə bildim...

Düşündüklərimi burda tamamlamaq istəyirdim. Amma mümkün olmadı, Köhnə Kişilər imkan vermədi. Çünki həmin hekayənin sonundakı məqam da o Köhnə Kişilərdən gəlir. Bəhruz: "Qədirxan, bu daylağın boyu niyə çıxmadı, belə balaca qaldı?"- deyə xəbər aldı.

-Bəhruz müəllim, bu daylaq Şəkil madyanın Allah bilir neçənci balasıdı"...

Bu Köhnə Kişilərə gedib çıxan bir izdi... təsərrüfata, həyata bağlılıqdı və bir də yaxşı at kişi üçün çox şey deməkdir...

Hekayə belə qurtarır:

"Ya qismət, yaşasaq baxarıq, bəlkə minə bildim..."

Hə, dünyadı da, çalışaq yaşayaq. Yaşayaq, həm də baxaq. Baxaq, həm də o Köhnə Kişilər kimi çalışaq ki, yaxşı atlara minək. Qisməti unutmamaq şərti ilə.

Əbülfət MƏDƏTOĞLU

Ədalət.-2012.-7 iyun.-S.6.