BİR ANLAM VAR - HÜQUQ

"Ədalət"in şənbə sayının iki səhifəsini ədalətdən danışmağa həsr edirik. Yeni layihədi. Uzun müddət davam etməsinə çalışacağıq. Ədalətin qalib gəlməsi hər kəsin arzusu olsa da, az hallarda reallaşır. Ədalət hər gün bir az da yoxa çıxır. Onu düşüncəmizdə yaratdıq, dilimizə gətirdik, nəhayət əməlimizə çatanda büdrədik. Bəlkə geriyə qayıdaq: daha dəqiq düşünək, düşündüyümüzü təhrif etmədən çatdıraq. Belədə ədalətin qalib olma ehtimalı artar.

Uzun və incə olmayan yola çıxırıq. Ədalətin hüquqa söykəndiyini bildiyimizdən ilk olaraq Milli Məclisin Hüquq Siyasəti və Dövlət Quruculuğu Komitəsinin sədri Əli Hüseynlini yanımızda görmək istədik. Çox sağolsun, onunla xeyli irəlilədik.

Növbəti şənbə yol yoldaşımız Milli Məclisin İnsan Hüquqları Komitəsinin sədri Rəbiyyət Aslanovadı.

-Siyasətini dəstəklədiyiniz zümrədə tənqidlərə məruz qalan xeyli sayda şəxs var. Onların arasında adınız demək olar ki, çəkilmir. Əli Hüseynlinin fəaliyyətindən narazılıq edənlərə rast gəlmirik...

- Sizdə müfəssəl məlumat yoxdur. Bir neçə gün əvvəl poçta daxil olmuş ərizə və şikayətlərdə ünvanıma çoxlu tənqidi fikirlərin yer aldığını gördüm.

- Poçtunuzdan xəbərimiz yoxdur, biz ümumi yanaşmadan, jurnalistlərin münasibətindən danışırıq...

- İcra və yaxud da məhkəmə hakimiyyətində təmsil olunsaydım, daha çox tənqidə məruz qalardım. Qanunverici fəaliyyətin insanlarla birbaşa təması yoxdur. Ümumi qanunvericiliyin ruhu və standartları çox yaxşıdır.

- Bəs niyə deputat həmkarlarınızdan, məsələn, Siyavuş Novruzov tez-tez tənqid atəşinə tutulur?

- Siyavuş Novruzovu sadəcə yaxşı tanımırlar. Siyavuş Novruzov parlamentdə hakim partiyanın o nümayəndəsidir ki, digərlərindən fərqli olaraq deklorativ çıxışlar etmir. İnsanlarımızın sosial-iqtisadi hüquqları ilə bağlı ən qətiyyətli fikirləri söyləyən insanlardan biri Siyavuş Novruzovdur.

Biz məsələlərə ənənəvi yanaşırıq. Parlament cəmiyyətin güzgüsüdür. Zövqü oxşamayan çıxışların varlığı, opponentlərimizə ünvanlanan tənqidlər cəmiyyətin simasını göstərir. İstənilən parlamentdən, istənilən siyasi fəaliyyətdən insanlar narazı olacaq. Zövqü korlayan çıxışlar başqa ölkələrin parlamentlərində də var. Gəlin buna həssas yanaşmayaq. Əsas odur ki, parlamentin fəaliyyəti var, o açıqdır, yaxşı ki, onu görürlər və hətta bəyənmirlər də.

- "Ədalət" sözünə münasibətiniz necədir, uşaqlıqdan bu ifadəni necə qavramısız, onu görmüsüzmü?

- Hamımızı yaradan Allahdır. Məncə tərəzi bürcü altında dünyaya gəlməyim daxili ədalət hissimin daha çox inkişafına səbəb olub. Bu xüsusiyyətim həm şəxsi, həm cəmiyyət, həm də siyasi həyatda üstünlük yaradıb. İndi mənim üçün ədalət qanunun aliliyidir, ona nail olmaq lazımdır. Hansısa istək, emosiya, şəxsi fikir əsas deyil, ancaq qanun var və qanunun aliliyi birmənalıdır.

- Qanunlar ürəyə işləmirsə, işlək deyilsə?..

- Deməli, qanunun aliliyi təmin olunmur. Bizim qanunvericilik sistemi ilə bağlı hesabatlar mövcuddur. Həmin hesabatlarda açıq göstərilir ki, qanunvericiliyimiz əsas etibarilə, beynəlxalq təşkilatların tövsiyyələrinə, Avropa standartlarına uyğundur.

- Avropa standartı ilə azərbaycanlı həyatı arasında fərq var axı...

- Başqa seçimimiz yoxdur. Biz hüquqi dövlət quruculuğunda Şərq modelini deyil, Qərb modelini qəbul etmişik. Ona görə də qurduğumuz dövlət Avropa standartlarına uyğun gəlməlidir. Azərbaycan prezidentinin bu istiqamətlə bağlı siyasi bəyanatları var. Dünyada bir çox dövlət idarəçiliyi modelləri olsa da, Avropa İttifaqına üzv olan ölkələrin modelləri ən yaxşı nümunədir. Ola bilsin reallıqlarımızda fərq var, amma ən real yolu seçmişik.

- Avropa standartlarına uyğun qəbul olunan qanunlar həyata keçəndə həmin kriteriyalara cavab vermir. Bunun səbəblərini harada axtarmaq lazımdır?

- Sizinlə razıyam. Səbəblər çox ciddidir, böyük elmi araşdırmaların mövzusudur. Elə məsələlər var ki, cəmiyyət ona heç zaman uyğunlaşmayacaq. 1998-ci ildə prezident Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə ölüm cəzası ləğv olundu. O zaman da, indi də bəziləri ölüm cəzasının ləğvini qəbul etmir. Yaşamaq hüququ fundamental, təbii, Allah tərəfindən insana verilmiş hüquqdur, onu heç kim insanın əlindən ala bilməz. Bu mütərəqqi, sivil dünyanın gəldiyi bir nəticədir. Nə yaxşı ki, biz də ona gəlib çıxa bildik.

- Amma Amerikada ölüm cəzası ləğv olunmayıb...

- Bəli, ona görə də Amerika həmişə tənqid olunur. Siyasi baxımdan şəxsən mənim üçün ölüm cəzasının ləğvi çox vacib bir faktordur. Çox təəssüf ki, 1992-ci ilin yanvar və fevralında ölüm cəzası icra olunub. Azərbaycanda insanlar var ki, Əbülfəz Elçibəyin siyasi baxışlarını bölüşür, yazar, mütəfəkkir kimi ona hörmətlə yanaşır. Necə ola bilər ki, SSRİ vaxtında o dövrün sistemi ilə bağlı fərqli bəyanatlar vermiş və hətta müəyyən dövrdə dissident olan insan əfv müraciətindən imtina edir, ölüm cəzası mexanizmi işə düşür? Bu, paradoksal vəziyyətdi.

- Həmin hadisə bir çoxlarının yadındadır, qatillərin hansı əməllər törətdiyini bilənlər az deyil...

- Biz predmeti müzakirə etmirik. Stalinin repressiyaları dövründə də qurbanların qatil olduğuna ictimaiyyəti inandırırdılar. Biz cinayət qanunvericiliyində cəmiyyətimizin qəbul etmədiyi bir sıra dəyişiklik həyata keçirmişik. Evlənmək məqsədilə qızın qaçırılması adam oğurluğu kimi qəbul olunur.

- Koroğlu da Nigarı qaçırtmışdı, indi ona heykəl qoydular.

- Qız qaçırma heç də mentalitetdən irəli gəlmir, xalqa mənsub olmayan yad ictimai fikirdir. Xalqın mentalitetində, tarixi dəyərlərində, ilk yazılı mənbəmiz olan "Kitabi- Dədə Qorqud"da belə düşüncəyə rast gəlmirik. Təbliğ olunan dəyərlərdə evlənmək, ailə səadətinə çatmaq kimi yüksək fikirlər var. Zamanında Şimali Qafqaz xalqlarında milli geyim formasında soyuq silah-xəncər gəzdirmək icazəsi vardı.

Bu gün isə heç kim xəncər gəzdirmir, Kalaşnikov avtomatı gəzdirirlər. Bu, sovet dönəmində milli mənəvi dəyərlərə yad, başqa məqsədli yanaşma idi, acı nəticələrini də gördük.

- Müstəqilliyinin 20 ili tamam olan Azərbaycan vətəndaşları hüquqi dövlət anlayışını nə dərəcədə mənimsəyə bilib? Cəmiyyətdə qanunlara hörmətlə yanaşmanı necə yaratmaq olar?

- Ədalət və qanunun aliliyi paraleldir. Formal hüquqi nöqteyi-nəzərdən biz hüquqi dövlətin bütün atributlarını yaratmışıq. Bir çox nəticələr əldə etsək də, qanunun aliliyinə tam nail ola bilməmişik. İnkişaf təkcə iqtisadi göstəricilərdən asılı deyil, həm də qanunun aliliyi təmin olunmalıdı. Yüksək inkişaf iqtisadi, siyasi, elmi potensialın vəhdətindədir. Əlbəttə buna nail olmaq mümkündür, çünki insan potensialı və maliyyə ressursları var. İndiki inkişaf mərhələsində problemi duyuruq və cəmiyyətimizi narahat edən əsas faktor da budur. Hansısa davranışlarında məhdudiyyətlər olsa belə, insanlar qanunun aliliyinin təmin olunmasını istəyirlər. İnsanlar istəyirlər ki, qanunun aliliyi bütün təbəqələr üçün bərabər olsun. Niyə biz vətəndaşların yeraltı keçidlərdən istifadəsini, bütün sürücülərin təhlükəsizlik kəməri taxmasını, yaxud lazım olan onlarla belə qaydaları tətbiq edə bilmirik? Ona görə ki, insanlar fərqli davranışlar görürlər. Məsələn, sürücülər görür ki, Dövlət Yol Polisi əməkdaşları təhlükəsizlik kəməri taxmır. Əslində insanların bunu başqalarından gözləməyə haqları da var. Dövlət, hakimiyyət orqanlarının nümayəndələri bu məsələlərdə nümunə göstərməlidir.

- Bunun üçün uzun illər lazımdır, yoxsa tez bir zamanda reallaşması üçün müəyyən proqrama ehtiyac var?

- "Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış" İnkişaf Konsepsiyası mövcuddur. Eyni zamanda, insan hüquqlarının səmərəli qorunması haqqında artıq bir dövlət proqramı da qəbul olunub. Bunların deklorativ deyil, real icrasını təmin edə bilsək, o zaman arzuolunan ciddi dəyişiklik əldə edərik. Əks təqdirdə istəklərimizlə mövcud reallıqlar arasında ziddiyyət yarana bilər. Buna yol verməməliyik. Çox ciddi əhəmiyyətli qərarlarımız olsa da, həmin çağırışlara, proqramlara adekvat çevikliklə cavab verə bilmirik.

- Problem nədədir, bəlkə 20 il azdır

- Səmərəli idarəetməyə, peşəkar vərdişlərə yiyələnmək vacibdir. 20 il ərzində biz özümüz-özümüzlə qalmışıq. Əvvəla cəmiyyətimizdə yeni bir model yoxdur, bütün modelləri özümüz fikirləşirik. Əgər istədiyimiz nəticəyə nail olmasaq, onda təəssüf etməli olacağıq ki, bizim potensialımız bu qədərdir. Son 7-8 ildə hansısa layihələrin nəticələrini müşahidə edirik. Ondan əvvəlki illərdə isə dövlət quruculuğunun əsaslarını qurmuşuq. Neft və başqa sahədəki gəlirlər isə 2004-dən sonrakı illərə təsadüf edir.

- Ekspertlər hesab edirlər ki, istədiyimiz cəmiyyəti qurmaq üçün peşəkar mütəxəssislər olmalıdır. Bizdə mütəxəssis çatışmazlığı daha çox təhsilin səviyyəsi ilə əlaqələndirilir. Konkret Sizin təmsil olunduğunuz sahədə dünya sisteminə inteqrasiya baxımından yeni mütəxəssislər yetişir?

- Konkret olaraq hüquq sistemində yetişmir. Prezident Administrasiyasının rəhbəri Ramiz Mehdiyevin bununla bağlı dedikləri müxtəlif cür yozuldu. Amma Ramiz müəllim haqlı idi. İdeyası, fikri ondan ibarət idi ki, Azərbaycan təhsil sistemində hüquq fakültəsini bitirən elə kadr yoxdur ki, ona idarəetməni tapşırasan. Prezident Administrasiyasının şöbələrində peşəkar hüquqşünaslar çalışır, amma onların əksəriyyəti Avropada, Qərbdə kurslar keçib. Sorbon, Strasburq, Harvard universitetlərini bitirib şöbələrdə işləyən gənc, olduqca peşəkar hüquqşünaslar var. Bizim komitənin əməkdaşlarından biri də Harvardı bitirib. Səmərəli idarəetmənin bir neçə üsulundan istifadə olunur. Əgər ölkənin özünün potensialı çatmırsa, onda bir sıra ölkələrdən xüsusi mütəxəssislər dəvət olunur və onlar bu vəzifələri icra edir. Əbu-Dabi, Dubay, Malayziya, Sinqapurda bugünkü mükəmməl idarəetmə cəlb olunan mütəxəssilər sayəsində baş verib. Növbəti mərhələdə isə Avropa ölkələrinə öz mütəxəssislərini yetişdirmək məqsədilə göndəriblər. İndi həmin mütəxəssislər öz ölkələrini idarə edirlər. Biz isə sırf bu üslubu seçməmişik, öz mütəxəssislərimizin bu işi başlamasına çalışmışıq. Ən mütərəqqi təcrübəni və ən mütərəqqi idarəetməni Azərbaycana gətirmək əsas məqsəddir. Hələ ki, bu modeldən istifadə edə bilməmişik. Uzaqbaşı kimsə gedib hardasa təhsil alır və ən yaxşı halda da qayıdıb gəlir, nəsə tətbiq edir.

- Siz də sovet təhsil sisteminə skeptik yanaşırsınız?

- Hətta SSRİ vaxtında da təhsil mühiti baxımından Moskva, Ukrayna kimi ölkələr Azərbaycandan üstünlüyü ilə fərqlənirdi. Amma mexanizm olaraq eyni mahiyyəti daşıyırdıq. Nəyisə əzbərləyib, onu müəllimə danışmalısan, düşünmək qabiliyyətin olmamalıdır. İndiki vərdişlərimiz isə daha çox Avropa strukturlarındakı fəaliyyətimizdən yaranıb və demək olar ki, bizim üçün yeni bir universitetdir. İndiki vəziyyətdə təhsil, onun hazırlayacağı kadrlar, vərdişlər düşünmə imkanı verməyən, əzbərçi sovet təhsil sistemindən də bərbad vəziyyətdədir. Təhsil olmazın formada rüşvət və korrupsiyaya uğrayıb. Ona görə də yaxın illərdə effektiv nəticə olacağını düşünmürəm. Tam məsuliyyətimlə deyə bilərəm ki, biz hüquq sistemində qanunvericiliyi, təcrübəni sırf Qərb, Avropa modeli ilə Azərbaycana gətirmişik. Amma təhsildə o model hələ bura gəlməyib, gəlibsə də yarımçıqdır.

- Adı var, amma özündən əsər-əlamət yoxdur...

- Bəli. Çoxlu misallar çəkə bilərəm. Ortada hansısa bir strategiya da yoxdur. Təhsil elə bir sahədir ki, orada bu gün işə başlayarsan, amma nəticəsini on ildən sonra görə bilərsən. Bizə peşəkar, idarəetmədə səmərəli vərdişlərin yaranması üçün düşünən, araşdıran, çıxış yolu tapa bilən kadr lazımdır. Hələliksə bütün neqativləri bir kənara qoyuram. Hesab edək ki, yaxşı təhsil ocaqları var, rüşvət yoxdur, amma bu təhsil sistemindən yenə də peşəkar kadr çıxa bilməz.

- Dövlət xətti ilə xaricdə təhsil almağa göndərilən tələbələrin də kifayət qədər problemləri ortaya çıxır...

- Bununla bağlı sualınıza cavabı həmin sahəyə cavabdeh olanlardan alın. Soruşun ki, niyə onların övladları, nəvələri rus bölməsində təhsil alır? Niyə onlar öz övladlarını, nəvələrini Avropaya oxumağa göndərirlər? Mənim kənardan baxışım ondan ibarətdir ki, bu, təsadüfi deyil, vəziyyət belə tələb edir. Azərbaycan iqtisadi baxımdan sürətli inkişaf mərhələsindədir, vətəndaşla dövlət orqanları, o cümlədən, insanların özləri arasında çoxlu mübahisələr yaranır. İşlər çoxalıb, hakimlərin işləri artıb. Biz sistemli korrupsiyaya son qoymuşuq, amma hakimlərin ayrı-ayrı hallarda qeyri-qanuni maraqlarına, bəzən rüşvət almalarına son qoya bilməmişik. Bunun da səbəbləri var və əsas etibarilə maddi təminatla bağlıdır. Hər hansı beynəlxalq ekspert Azərbaycanın hüquq sistemini analiz etsə, böyük dəyişikliklərin şahidi olar. Hesabatlar var və orada Azərbaycanın digər postsovet ölkələrinin hüquq sistemləri üçün nümunə ola biləcəyi qeyd olunur. Bu etimad var deyə, Dünya Bankı məhkəmə sistemində problemin olmasına baxmayaraq, külli miqdarda vəsait ayırıb. Müqayisə aparmaq istəmirəm, amma heç bir mütəxəssis sübut edə bilməz ki, onlar təhsil sahəsində dünyada sınaqdan keçmiş bir sistemi Azərbaycana gətiriblər.

-Təhsil sistemində korrupsiyanın qarşısını necə almaq olar?

- Yalnız fundamental islahatlar həyata keçirilərsə, oradakı korrupsiyanın əhəmiyyəti qalmayacaq. Azərbaycanda 12 illik təhsil sistemini müzakirəyə çıxarıblar. Hamıya elə gəlir ki, 12 il həm də 1 il artıq oxumaq deməkdir. Bu cür təhsil sistemində istər 5, istərsə də 15 il oxumağın heç bir faydası yoxdur. Ona görə də ümumiyyətlə, Azərbaycanda istənilən bir sahədə neqativ problemin həlli yolu struktur institusional islahatlardan keçir. Dünya başqa model bilmir və yeni kəşfə də ehtiyac yoxdur. Təxminən dünya 50 ildir bu işlə məşğuldur.

- Bizdə insanlar islahatın "I"-sindən də qorxurlar. İslahatlara getməyin ağır nəticələri də tarixdən bəllidir...

- Ziddiyyətlərin daha çox nədə yarandığını korrupsiyaya qarşı mübarizə siyasətində gördük. Əlbəttə ki, gəlirlərin bu qədər yüksək olmasının müsbət cəhətləri də var. Sosial layihələrin icrası, məktəblərin, xəstəxanaların tikilməsi yaxşı haldır. Amma təəssüflər olsun bütün islahat ideyaları ilk növbədə prezidentdən gəlir və o, ölkənin inkişafı ilə bağlı hansısa mesajlar, bəyanatlar verir. Növbəti təbəqələrdə - hökumət üzvlərindən istədiyimiz islahat təklifləri görmürük. Çünki islahat qeyri-qanuni gəlirdən imtina etməkdir, mövcud rahat şəraiti sındırmaqdır.

- Media nümayəndələri, QHT təmsilçiləri zaman-zaman islahat təklifləri verir. Bu təkliflərin qəbulundan isə xəbər çıxmır...

- Hüquq sahəsində fərqli fikir, tənqidə fərqli yanaşma var və hüquq müdafiəçiləri, QHT-lərlə çox yaxşı bir əlaqə mövcuddur. Azərbaycanın hüquq sistemi əməkdaşlıq, problemlərin açıq müzakirəsi baxımından həm də yaxşı nümunədir. Hətta qəbul etmədiyimiz problemlər, məsələn siyasi məhbuslarla bağlı fikirlər var ki, biz onu neçə illərdir hüquq müdafiəçiləri ilə birgə işçi qrupunda müzakirə edirik.

- Belə deyirlər, hər hansı qurumun başında olan adamın şəxsiyyət kimi şarmı da olmalıdır. Bu fikirlə razısız?

- Avropanın heç bir ölkəsində dövlət məmurlarını, parlament üzvlərini, vəzifəli şəxsləri kimsə tanımır. Onlar tez-tez dəyişirlər və sonra heç kim bunun fərqində olmur. Ola bilsin həmin şəxslər işlədikləri dövrdə tanınırlar. Təxminən 20 il sonra yeni nəsil gələndə bizdə də Avropadakı kimi yanaşma olacaq. Hətta indiki gəncllik üçün siyasi personlar o qədər maraqlı deyil. İndiki gənclik bizim gəncliyimizdən daha bacarıqlı, daha ağıllı, daha dünyəvidir. Şarma və cəmiyyətin münasibətinə gəldikdə, hesab edirəm ki, ümumiyyətlə vəzifəli şəxslər insanlar üçün o qədər maraqlı deyil. Yaxşı ki, belədir. Çox sevinirəm ki, mətbuat vaxtı ilə üzünü siyasi personlara tutsa da, indi daha çox şou-biznesə yönəlib. Bu, bizi bir az xilas edir.

- Amerika cəmiyyəti istəyir ki, onların prezidentləri gözəgəlimli olsun...

- Amerika cəmiyyəti ilə yaxından tanış deyiləm. Mənim üçün Amerika sadəcə olaraq keçmiş SSRİ-nin reklamlı bir modelidir.

- Gənclikdən razılıq edirsiz. Onların əməyindən, düşüncəsindən isə cəmiyyətin inkişafında ya az istifadə olunur, ya da heç olunmur.

- Parlamentə yaş senzi ilə bağlı prezident tərəfindən layihə daxil olmuşdu. O qanunun tələbi tamamilə qəbul olunmadı. Sonradan biz məlumatlar əldə etdik ki, ucqar rayonlarda yaş məhdudiyyəti tətbiq olunarsa, orda heç müəllim qalmaz. Biz məsələyə birtərəfli yanaşırdıq və hesab edirdik ki, yeni nəsil gəlməlidir. Amma gördük ki, bir sıra yerlərdə köhnə nəsli əvəz edən yoxdur. Hüquq sistemində isə bu qanun tətbiq edildi. 65 yaş senzini həyata keçirdik. Biz yüksək pensiya təminatını da yaratdıq. Yaş gəlib çatanda o insanlar özləri rahat şəraitdə pensiyaya getməkdə maraqlı olacaqlar.

- Korrupsiyaya qarşı mübarizə Azərbaycanda nə səviyyədədir?

- Sürətli inkişaf, böyük maliyyə gəlirləri var və belə bir şəraitdə korrupsiyaya qarşı mübarizədə daha çox effekt verə bilən institusional islahatlar, şəffaflığın artırılması, daha səmərəli idarəetmə modellərinin tətbiqi, vətəndaşla məmurların təmaslarının minimuma endirilməsi zəruridir. Çoxlu iş görmüşük, elə sahələr var ki, nəticəsi əldə olunub. Məsələn, Dövlət Miqrasiya Xidmətindən bir dəfə də olsun korrupsiya faktı, rüşvət alınması barədə hər hansı informasiya almadıq. Dövlət Qulluğuna qəbulla bağlı da yaxşı nəticə əldə etmişik. Düzdür bəzi hallarda narazı qalınır ki, seçim mərhələsində subyektiv yanaşma olur, amma bunlar boş söhbətlərdir. 10 il bundan əvvəllə müqayisə etsək, müsbət nəticələr çoxdur, amma problemlər də kifayət qədərdir, demək olar hər gün yaranır. Görmədiyimiz, bilmədiyimiz, əvvəllər qarşılaşmadığımız problemlər ortaya çıxır. Baş verən dəyişikliklər, sürətli inkişaf və onların yaratdığı problemlərin aradan qaldırılmasına eyni sürətlə adekvat reaksiya göstərə bilmirik.

- Hüquqi maarifləndirmənin lazımi səviyyədə olmamasının burada payı varmı?

- Məncə bu, bəhanədir. Elə sahə var ki, istək rəsmi bəyan edilib, reallıqda həyata keçmir. Korrupsiyaya qarşı bir komissiyanın mübarizəsi ilə bütün işlərin düzəlməsi mümkün deyil. Gərək bütün strukturlar özləri ilə bağlı olan işlərdə islahatları davam etdirib, düzəlişlərə nail olsunlar. Zamanında pensiyaların alınması da problem idi, amma elə ki, kart sisteminə keçildi problem aradan qaldırıldı.

- Niyə korrupsiya faktları aşkara çıxanda daha çox aşağılar cəzalanır?

- Axı yuxarıdakılara sübut etmək mümkün olmur. Rüşvət cinayəti alınma anında protokollaşdırılmalıdır. Ona görə də biz görüşlərdə aşağı təbəqəli məmurlara deyirik ki, sonra sizi heç kim qorumayacaq. Dövlət orqanlarının müvafiq sahələri bilməlidirlər ki, korrupsiyaya qarşı komissiya harada yaxşı nəticə yoxdur onu yaxşı bilir. Kimsə düşünürsə ki, biz deklorativ bir bəyanatla ötüşəcəyik, bu, belə olmayacaq. Nəticə olmayan yerlərdə də buna nail olacağıq. Biz orda yaxşı nəticələr əldə edirik ki, əlaqədar təşkilatlar özləri bunu istəyir. Bütün Qərb ölkələri və bəzi Şərq ölkələri də o zaman korrupsiya xəstəliyinə qalib gəliblər ki, dövlət orqanındakı təminatla, müvafiq özəl strukturlardakı təminat eyniləşib. Bu, peşəkarların dövlət orqanlarında qalmasına imkan verir. Bizdə isə özəl sektora axın daha çoxdur. Yaxşı maddi təminat müəyyən mənada vicdanlı davranışın əsaslarından biridir. Normal maddi təminat olmasa, işdə müstəqillik mümkün deyil.

- Bir az da özünüzdən danışın. Orta məktəbi harda oxumusuz, ali təhsili harda almısız?..

- Bakıda 135 saylı məktəbdə Azərbaycan bölməsində təhsil almışam. Ali məktəbi isə Tverdə bitirmişəm. Təhsilimi başa vurduqdan sonra 1991-ci ildə Azərbaycana qayıdıb Ali Məhkəmədə iclas katibi işləmişəm. 1993-94-cü illərdə siyasi baxımdan artıq mənim seçimim vardı. Baxmayaraq ki, o zamankı hakimiyyətin dövründə hüquq sistemində çalışırdım, amma mənim üçün qəbul olunan vəziyyət deyildi. Əslində isə əmək fəaliyyətinə bir qədər tez başlamışam. İlk dəfə qəbul imtahanı verəndə kəsilmişdim və ona görə də tələb olunan müəyyən mərhələni keçməliydim. I kursu bitirdikdən sonra ordu xidmətində oldum.

- Heydər Əliyevin qayıdışını gözləyirdiz?

- Biz gözləmirdik, buna hazırlaşırdıq. Bu, elə-belə baş vermir, səbəbləri var. 1990-cı il 19-dan 20-ə keçən gecə Rusiyadan Bakıya uçuş dayandı. Tətil dövrümüz məhz həmin vaxta təsadüf edirdi. O gecə Heydər Əliyev Moskvada Azərbaycan nümayəndəliyində olmuşdu. Elə əvvəllər də Rusiyada təhsil alan tələbələrlə çox sıx əlaqə yaradırdı. Təsadüfi deyil ki, Rusiyada təhsil alan tələbələrin əksəriyyəti sonda vətəndə siyasətlə məşğul oldu.

1993-cü ildən sonra Ali Məhkəmə sədrinin köməkçisi işlədim. 1995-ci ildə Prezident Administrasiyasında əfvlə bağlı sektor ilk dəfə yaradıldıqdan sonra hüquq-mühafizə orqanlarında çalışdım. 1996-cı ildə Murtuz Ələsgərov Milli Məclisin sədri seçildi və 4 il onun köməkçisi, katibliyin rəisi oldum. 2000-ci ildə YAP-ın siyahısı ilə mojaritar sistemlə seçkiyə qatıldım və deputat seçildim. Heydər Əliyevin təşəbbüsü idi ki, partiyadan çoxlu sayda gənc və əsasən də hüquqşünaslar parlamentə seçilməlidir.

- Yəqin nailiyyətlər əldə etməyinizdə siyasi fəaliyyətinizin də rolu az olmayıb...

- Siyasi fəaliyyətim dövlət qulluğunda çalışıb çalışmamağımla bağlı deyil. Siyasi baxışlarım daxilimdə olan bir hissdir, həmişə də olacaq. Siyasi fəaliyyətim olmasaydı belə, arzuma çatardım. Çünki yalnız hakim olmağı istəyirdim.

- Hazırdasa hakim deyilsiz.

- 2000-ci ilin hakim testlərindən uğurla keçərək, hakimliyə namizəd oldum və bir neçə gündən sonra parlament seçkilərində iştirak təklifi aldım. Hakimliyə iddiam 1994-95-ci illərdə də olub və həmin dövrdə Ali Məhkəmənin sədri Xanlar Hacıyev və Ədliyyə naziri Südabə Həsənova tərəfindən təqdimatım verildi. Amma o zaman bir sistem vardı, ancaq rüşvətlə hakim təyin olunmaq mümkün idi. Sistem həmin dövrün parlamentində mövcud idi və müxtəlif strukturlar onu icra edirdilər. Bəlkə taleyin işidir ki, hakim olmadım.

- Özünüzü hansı məmur postunda görürsüz?

- Özümü məmur görmürəm.

- Qarşıda hədəf yoxdur?

- Xeyir. Səmimi deyirəm ki, özümü hansısa vəzifədə görmürəm və maraqlı da deyil. Görürsünüz, siyasi mövzuda danışsam da fikirlərim daha çox hüquqa yönəlir. Təəssüf, iş fəaliyyətimiz elədir ki, sırf peşəkar hüquqşünas kimi fəaliyyət göstərə bilmirəm. Çünki siyasi fəaliyyətlə məşğulam və onu da davam etdirməliyəm.

- Bizim də səmimiyyətimizi qəbul edin: Şərəfli iş olardı ki, Əli Hüseynli Azərbaycanda Konstitusiya Məhkəməsinin sədri təyin edilsin.

- Konstitusiya Məhkəməsinin hakimi olmaq niyə şərəfli deyil ki?.. Avropa modelində rəhbər əlavə yüklənmiş, inzibati məsuliyyəti olan bir şəxsdir. Mənim üçün birinci şəxsin məsuliyyəti yersizdir. Konstitusiya Məhkəməsinin sədri təxminən elə hakimi qədər əməkhaqqı alır. Sədrlə hakimin statusu da eynidir.

- Birinci adam olsaz, həmin sahəyə daha çox xeyir verərsiz.

- Sorğu keçirin görün məhkəmə sədrləri nə qədər işə baxırlar, özlərini nə dərəcədə peşəkar hüquqşünas hesab edirlər?.. Yeri gəlmişkən, deyim ki, indiyə kimi çalışdığım insanların üzərimdə haqları var. Xanlar Hacıyev, Fuad Ələsgərov, Murtuz Ələsgərovla birlikdə çalışmaq mənim üçün böyük iş təcrübəsi əldə etməkdir.

- Bəs təyinat üçün namizədliyiniz irəli sürülsə?

- İmtina edə bilərəm.

- İmkanlı adamsız?

- Nə mənada?

- Maddi baxımdan...

- Mən necə imkanlı ola bilərəm?

- Öyrəşdiyimiz oliqarxlarla müqayisədə...

- Siz məni oliqarx hesab edirsiniz? Mən necə imkanlı şəxs ola bilərəm? Əlbəttə, imkanlı deyiləm. Amma orta təminata mənsub şəxsəm, çox adi bir həyat tərzi sürürəm və bundan zövq alıram. Azərbaycanda dövlət orqanlarında çalışanların hamısının imkanlı şəxslər olduğunu düşünürsüzsə, yanılırsız.

- Amma dövlət orqanlarında çalışan imkanlı şəxslərin sayı az deyil...

- Hüquqi dövlətdə imkanlı şəxs olmaq normaldır. Hətta dövlət qulluğunda çalışan insanın da kifayət qədər mülkiyyəti ola bilər, amma bir şərtlə: maraqlar toqquşması təmin olunur və bütün sivil dünyada maraq toqquşmasını təmin edən qanunlar mövcuddur. Yəni peşə fəaliyyəti ilə həyata keçirilən vəzifə ilə digər özəl mülkiyyət sahibi arasında toqquşma baş vermir. Toqquşma baş verərsə, bu, korrupsiya halı olur. Bu gün Amerikada heç kim prezidentliyə namizədin milyardlarının olması sualını qoymur. Çünki hamı hesab edir ki, həmin milyardlar onun özünündür.

- Çünki həmin gəlirləri necə əldə etməsinin hesabatı ortadadır...

- Bəli, var və o, yeni gəlirlər də əldə edəcək. Hamının kasıb olması kimi yanaşma yoxdur, sadəcə olaraq hər bir kəsə çörək qazanma imkanının yaradılması əsas məsələdir. Avropanın bir çox ölkələrində iqtisadi inkişaf və digər nazirlər tanınmış iş adamları, varlı insanlar, siyasət adamlarıdır. O ölkələrdə bir nəzarət mexanizmi var, bizdə isə hələlik belə bir hal mövcud deyil. Amma inkişaf etmiş ölkələrin tarixinə baxsaz, hamısında ilkin mərhələnin belə olduğunu görərsiz. Buna dözümlə yanaşmaq lazımdır.

Gültəkin Qəhrəmanlı

Ədalət.-2012.-3 mart.-S.12-13.