DÖZÜMÜN
SONU YOXMUŞ...
"Ürək
dözmür ayrılığa..." kitabının müəllifinə
Öncə bir az minnətdarlıq,
bir az içimdən gələn və adını da bilmədiyim
duyğuların işığında təşəkkür
ifadə edən bu sözlərlə başlayıram
yazını. Ona görə ki, bu kitab məni yenidən
özümdən-özümə qaytardı. Elə bil əl
boyda bir uşaq idim və bu kitab da qosqoca, nurani bir el
ağsaqqalı, yurd-yuva bilicisi, cığır, iz
tanıyıb, çəhlim yolağa seçib
dünyanın hər üzünü görmüş
dözümlü, müdrik və canında-qanında həyat
eşqi sönməyən nur topası...
Beləcə,
əl-ələ tutub gedirik özümdən özümə,
özümdən kəndimə, kəndimdən elimə,
obama. Yol əslində bir neçə saatlıqdı.
İndiki kimi yadımdadı, Bakıdan Tuğa marşrut
avtobusu işləyirdi. Hər səhər saat 7:00-da
Bakıdan yola düşür, axşam çağı
gün batmaq istəyəndə, yəni 18-19 arası Tuğa
çatırdım. Yol da Yevlaxdan, Bərdədən,
Ağdamdan, bugünkü Xocavənddən, Füzulidən
keçirdi. Doğrudur, kəsə yol da vardı. Daha tez
çatmaq üçün Saatlı, Sabirabad, İmişli,
Beyləqan, Füzuli yolunu deyirəm. Amma bu yolda sovet sərhədçiləri
bizi evimizə getməyə qoymurdu. Çünki sovet
pasportumuzda, yəni şəxsiyyət vəsiqəmizdə
möhür, özü də "Z" hərfi yox idi. Ona
görə də bizi sərhəd zolağı boyunca hərəkət
etməyə qoymurdular. Dəhşətdi, öz evinin
içində, öz torpağında gərək sovet əsgəri
sənə icazə verəydi hərəkət edəsən,
evinə-eşiyinə gedəsən, doğmalarına baş
çəkəsən. Məhz bu çətinliyə görə
də məcbur olub yolun daha uzun hissəsini seçirdik. Nə
isə...
Qarşımdakı kitab həmin o
nurani, o dünya görmüş, o içi od-alov dolu, Azərbaycanı
beş barmağı kimi tanıyan, ovuc içi kimi görən
Kişidi. Mən bu kişinin ətəyindən, əlindən
tutmuşam. O da məni 20 il bundan əvvəlki günlərimə
qaytarıb aparır və mən Dağlıq Qarabağı,
Kəlbəcəri, Laçını gəzirəm. O qədər
arxayın, o qədər ürəklə, heç nəyi
özümə yaxın buraxmadan dolaşıram bu yerləri.
Qulaqlarımda rəhmətlik Səxavət Məmmədovun səsi
cingildəyir. Səxavət oxuyur:
Azad bir quşdum,
Yuvamdan uçdum
Bir bağa düşdüm-
Bu gənc yaşımda...
Bəli, onda mən də həm
azad idim, həm də gənc idim. Ayağımın
altında doğulduğum torpaq, başımın
üstündə ulduzlarını saydığım göy
üzü, damağımda təndir çörəyinin ətri,
ovcumda bulaq suyu, ruhumda dağ havası... Və mən
bunların içində böyüyürdüm. Heç kimə
yük olmadan, heç kimin əlinə baxmadan.
Böyüyürdüm və elə bilirdim ki, belə də
davam edəcək. Heç ağlımın ucundan da gəlib
keçmirdi ki, məni Tuğu itirmək, Qaradağlı faciəsini
yaşamaq, Xocalı soyqırımını qanıma,
yaddaşıma hopdurmaq gözləyir. Hardan biləydim ki?!
Onda dünya mənim üçün sözdən, musiqidən,
gəzib-görməkdən, dost məclislərindən ibarət
idi. Qəflətən hər şey dəyişdi.
Düşmənin namərdliyi dumandan çıxan
yırtıcı kimi kəsdi qarşımı. Və mən
qanla yazılan, şəhidlərin ruhu bahasına yaşanan
bir həyatın davamçısı oldum. O həyat bu
gün də yaşanır. Ancaq...
"Ürək dözmür
ayrılığa..." kitabı mənim son günlərimi
alt-üst etdi. Onsuz da fevral ayı mənim üçün həmişə
çox kədərli olub. Daha doğrusu, son 20 ildir ki, mən
bu ayın təqvimdən silinməsini istəyirəm. Amma
gücüm çatmır, hökmüm keçmir. Bax, bu
ayda mən həmin o əvvəldə
xatırlatdığım dünya görmüş nurani
kişi adlandırdığım kitabını, yəni
"Ürək dözmür ayrılığa..."nı əldə
etdim və çox çətinliklə də oxudum. Hər səhifəsini
bəlkə də bir saata... Ona görə ki, ilk cümləsindən
bu kitab məni özümdən aldı. 25-30 il bundan əvvəlki
günlərimə qaytardı, 20 il bundan əvvəlki faciələrimin
yuxusunu qaçırdı. Elə bildim ki, hər şey indi,
bu dəqiqə baş verir... o toplar elə indi
atılır...o mərmilər elə indi partlayır... o fəryadlar
indi ərşə dirənir... o körpələrin
başı indi kəsilir... o anaların bətni indi yarılır...
o insanlar indi diri-diri torpağa basdırılır... o yollara
partlayıcılar indi düzülür... o evlər, o binalar,
o maşınlar indi göyə sovrulur... o yollar indi
keçilməz olur...o yollarda pusqular indi qurulur...
Bəli, tanınmış
yazıçı-publisist Ziyəddin Sultanovun "Ürək
dözmür ayrılığa..." kitabı ilk səhifəsindən
başlayaraq məni Dağlıq Qarabağa çəkib
apardı. Kitabın ilk sənədli povesti "Xocalı faciəsi"
adlanır. Mən bu povesti oxuduqca orda
tanıdıqlarımı, xüsusilə qan qohumlarımı
bir-bir xatırlayıram. Mənə elə gəlir ki, bu sənədli
povest daha çox gündəlikdi. Hadisələrin xronoloji
ardıcıllığı, zamanın
davamlılığı, xüsusilə, canlı şahidlərin
pıçıltıları məni bütünlüklə
öz qoynuna alır. Mən o mühitdən qopub ayrıla
bilmirəm. İstər Xocalı faciəmizlə bağlı
povest üçün seçilmiş yarım
başlıqlar, istər bir kəndin şəhər
olması, istər bu şəhərin hər gecə gülləbaran
edilməsi və bütün bunlara da baxmayaraq, bu şəhərin
döyüşməsi, yaşaması və ən sonda odlara
qalanması... Bütün bunlar mənim də gördüklərimdi,
mənim də yaşadıqlarımdı. Ona görə də
Ziyəddin müəllimə bu tarixi gerçəklikləri
sənədləşdirmək, tarixləşdirmək və
Azərbaycan oxucusuna çatdırmaq istəyinə görə,
daxilən minnətdaram. Həmin minnətdarlığı da
hər yerdə dilə gətirirəm. Birincisi, həqiqətlərin
gələcək zamanlara çatdırılması
yolundakı əməyinə görə. İkincisi,
yazdıqlarını yaşadığına görə.
Üçüncüsü, bütün bunları yazan ürəyin
dözümünə görə.
Mən "Ürək
dözmür ayrılığa..." kitabındakı
"Göylərdən gələn gəlin" sənədli
povestini ayrıca kitab kimi öncədən oxumuşdum və
bu kitab məni son dərəcə mütəəssir
etmişdi. Həmin kitab barəsində,
yaşadıqlarımı, duyduqlarımı elə "Ədalət"
qəzetində dərc etdirmişdim. Əsərin qəhrəmanı,
Laçından olan bir gəlinin və bütövlükdə
laçınlıların döyüş yolunun,
mübarizliyini və namusu, qeyrəti hər şeydən
üstün tutub ölümü şərəfləndirməsi
məni kövrəltmişdi. Düşmənə əsir
düşməməyi qərar verib ölümü sevindirən
laçınlı gəlin təkcə mənim
üçün yox, həm də hər kəs
üçün paklığın bir simurq quşuna
çevrilmişdi. Ona görə də həmin povest barəsində
duyğularımı təkrarlamaq istəmirəm. Ancaq
"Oxunmamış kitab" sənədli povesti mənim
üçün təzə bir mövzu təsiri
bağışladı. Çünki bu povestin qəhrəmanı
Azərbaycan cəmiyyətində yaxşı tanınan,
ölkə həyatında öz dəsti-xətti, öz izi
olan Əhməd Əhmədzadəni Azərbaycan ictimaiyyəti
yaxşı tanıyır. Yazıçı-publisist Ziyəddin
Sultanov da hamının tanıdığı bir insanın
hamının bilmədiyi, hamının görmədiyi
ömür məqmalarını, həyat səhifələrini
qələmə alıb. Əhmədzadələr sülaləsinin
- Molla Cüma səcərəsinin bir budağı olan Əhməd
müəllimin Azərbaycanın müxtəlif
regionlarındakı fəaliyyəti, xüsusilə Füzulidə,
eləcə də Şəmkirdəki işləri barəsində
ürəklə, həvəslə, necə deyərlər, qəhrəmanın
həyat yolunu sevə-sevə tərənnüm edir. Təbii
ki, bu da qəhrəmanın fəaliyyətinin çoxşaxəli
olması, ictimai-siyasi fiqur kimi bütövlüyü, ən əsası
isə onun ziyalılığından irəli gəlir. Bu da
müəllifin geniş yaradıcılıq manevrlər etməsinə
imkan yaradır.
Kitabdakı sənədli hekayələr
də elə sənədli povestlər kimi oxucunu çox da
uzaq olmayan 90-cı illərlə, döyüş səhnələri
ilə, qaçqınlıq, köçkünlüklə,
yurd nisgili ilə üz-üzə qoyur. Bu hekayələri
oxuyarkən ürəyimdən gəlib keçdi ki, yəqin
ki, nə vaxtsa Ziyəddin müəllim buradakı məqamları
ayrı-ayrılıqda inkişaf etdirib iri həcmli əsərlərə
çevirəcəkdi. Bunun üçün onun həm əlinin
altında kifayət qədər yazı materialları, faktlar,
həm güclü yaddaş, həm də
yaradıcılıq imkanları kifayət qədərdir.
Bəli, mən "Ürək
dözmür ayrılığa..." kitabını elə
ürəyim dözməyə-dözməyə də,
ağrıya-ağrıya da nəhayət ki, oxuyub başa
çıxdım. Əslində bu kitab da məni mənim onu
oxuduğum kimi oxudu, məni başa çıxdı.
Çünki mən o kitabda nələr gördümsə,
bu kitab da onları təkrar məndə gördü. Biz
bir-birimizə güzgüyə baxan kimi baxdıq... Mən iki
məqama önəm verdim. Bu kitab artıq tarixləşdi,
olduğu kimi, olduğu yaşda qalmaq haqqını qazandı.
Mən isə yaşadıqlarımı təkrar bu kitabla
yaşadığıma görə 20 il də qocaldım. Amma
təəssüf eləmirəm. Çünki
qocaldığım həmin o 20 ilin ən xoş
anlarını yenidən o yerlərdə, o xoş xatirələrlə
baş-başa qaldım. Buna görə də sağ olun, Ziyəddin
müəllim!
Və nəhayət kitabın tərtibatı
və onun alov içərisindən qara dumana bürünən
görünüşü. Mənə elə gəlir ki, burda
da iki məqam var. Bu bizim yanıb bütünlüklə
dünyanı da yandıracağımıza və
haqqımızı hər kəsə qandırıb qəbul
etdirəcəyimizə də işarədi. İkincisi, bu,
bizim qanımızın rənginin torpağımızın rənginə
qarışacağına və bu qanın sünbül kimi
cücərib, boy verib yavaş-yavaş qaranlıqları
bürüyəcəyinə də bir işarədi. Hər
halda, mən ilk olaraq bu iki məqamı kitabın tərtibatında
- üz qabığında gördüm. Yəqin ki, bu
kitabı oxuyanlar da öz fikirlərində, öz mövqelərində
haqlı olacaqlar.
Əbülfət
MƏDƏTOĞLU
Ədalət.-2012.-3
mart.-S.8.