"İNTİZAR"ın yaratdı, hər ürəkdə intizar...

(Firəngiz Əlizadə yubiley astanasında)

Bu yazımı SƏSə - musiqiyə, daha döğrusu, musiqi düzümçüsünə, "milli mentalımız"dan irəli gələn xüsusiyyətlərimizə uyğun olaraq hələ özümüz zaman baxımından çox da uzaq olmayan bir vaxtda kəşf eləməyimizə baxmayaraq, musiqi nümunələrilə dünya çapında özünə layiqli yer tuta bilmiş, tələbkar Avropa dinləyicisini, Okeanın qarşı tərəfindəki məmləkətlərin, elə Şərq dünyası xalqlarının özünü də ecazkar musiqisinin cazibəsinə salmış Azərbaycan bəstəkarı Firəngiz xanım Əlizadəyə həsr etmək niyyətindəyəm.

Düzünü deyim ki, Firəngiz xanım haqqda çoxdan bir yazı yazmaq istəsəm də, bunu reallaşdırmaq üçün əlimdə lazımı qədər məlumat və yazılı material olmadığından, münbüt bir şəraitin yaranacağına ümüd bəsləyirdim.

Nəhayət ki, tanınmış Azərbaycan ziyalısı, Azərbaycanda miniatür kitab çapının təşəbbüskarı və dünyada bəlkə də analoqu olmayan, İçəri şəhərdə yerləşən "Miniatür Kitab Muzeyi"nin yaradıcısı və rəhbəri dəyərli Zərifə xanım Salahovanın keçirdiyi növbəti kitab təqdimatında Firəngiz xanımın da iştirakçılar arasında olmasından bəhrələnərək, onunla görüşüb bir yerdə şəkil çəkdirmək və bu yazının ərsəyə gəlməsinə mənəvi stimul almaq imkanına yiyələndim.

Firəngiz xanımın zəngin tərcümeyi-halında yer almasa da, özü ilə söhbətimizdən onun Bakı şəhərində təvəllüd tapmasına baxmayaraq, atasının köklərinin "cənub gözəli" Lənkarana, anasının səcərəsinin isə digər sahələrlə yanaşı Azərbaycan incəsənətinə də əvəzsiz simalar, o cümlədən tanınmış musiqiçilər də bəxş etmiş "dağlar gözəli" Şəkiyə bağlı olmasını öyrəndim. Və söhbət əsnasında, nəinki onun ata-anasının peşəkar musiqi ilə əlaqələrinin olmamasının, hətta tərəflərin heç birində belə bu sahədə fəaliyyət göstərən kimsənin olmadığı məlumatını ala bildim.

Deməli, Firəngiz xanımın istedadlı musiqiçi olmağında əsas amil, onun qan yaddaşındakı informasiya amili yox, Allahın məhz onun şəxsən özünə bəxş elədiyi və əvəzində ondan zaman-zaman yeni və bənzərsiz musiqi əsərləri qismində aldığı "hesabat" əsas amildir.

Bəstəkarın əsərlərinin məndə yaratdığı təəsüratdan çıxış edərək bu yazını yazmağa başlayarkən, yüksək kürsülərdən və musiqi aləmində kifayət qədər tanınmış dünya şöhrətli simaların Firəngiz xanımın sənəti, onun ayrı-ayrı musiqi əsərləri və əlbəttə ki, şəxsiyyəti barədə söylədikləri müxtəlif dəyərli fikirlərin yer aldığı müxtəlif kitab, məcmuə və digər bu kimi dərgiləri əldə eləyib onlarla yaxından tanış olsam və bu deyilənlərdən yazımda istifadə eləmək istəsəm də, son anda fikrimdən daşındım.

Daşınmadım ona görə ki, bu fikirlər məni doydurmadı və ya onlardan istfadə emək mexanizmini tapa bilmədim.

Daşındım ona görə ki, birincisi - deyilmiş sözlərin təkrarçlığına yol verməyim və bir də ona görə ki, mənim deyəcəklərim musiqi professonallarının demiş olduqlarından fərqli olmuş olsun.

İlk olaraq başlayaq ondan ki, insanın şəxsiyyətini müəyyənləşdirən amilləri - onun sənətinə olan peşəkar və təmənnasız bağlılığını, bu sənətin yaratdığı atmosferin cəmiyyətdəki əks-sədasını, şəxsin cəmiyyət içərisindəki pay tutumunu-xüsusi çəkisini, onun həyat tərzini, davranışını, əhatəsində və vəzifəsi varsa tabeliyində olan insanlara qarşı münasibətini - qadınlığından və kişiliyindən asılı olmayaraq - geyiminin onun xarici görkəmində yaratdığı estetik gözəlliyini, təkəbbürsüzlüyünü, sadə və mehribançılığını, zəngin söz bazasının olmasını və bu bazadan məharətlə istifadə etməklə, artıq əza hərəkətlərinə yer vermədən və yerindən asılı olaraq, xüsusi intonasiya və üz cizgilərinin müvafiq hərəkətlərilə insanların bütün təbəqələrinin başa düşə biləcəyi "dil"də təqdim edə bilmək nitqini və daxili keyfiyyətləri ilə zahiri keyfiyyətləri arasındakı fərqin olmamağını - Mövlanə Cəlaləddin Ruminin məşhur - "Olduğun kimi görün, göründüyü kimi ol" - deyiminin "tələblər"inə cavab verməyini görmədən, duymadan və ən başlıcası isə buna əmin olmadan yazılan "Portret yazı" insan şəxsiyyətinin, bu halda isə konkret sənətçinin fəlsəfi dünyasını tamlıqla aça bilmək mümkün deyil. Əlbəttə ki, Firəngiz xanım haqqında yuxarıda sadaladıqlarımı bilmədən bu yazını yaza bilməzdim.

Peşəkar bəstəkar olaraq, klassik musiqinin əksər janrlarına - balet, opera, simfoniya, konsert, kantata, etüd, kompozisiya, fantaziya və s. müraciət eləyən Firəngiz xanım bir çox musiqi tərkibləri üçün bəstələdiyi kimi, ayrı-ayrı musiqi alətləri üçün də yaddaqalan musiqi nömrələri yaratmışdır.

Firəngiz Əlizadənin, professor Nərgiz xanım Paşayevanın Qarabağ həqiqətlərindən bəhs edən Librettosu əsasında bəstələdiyi "İNTIZAR" operası, zərb alətləri və Kamera orkestri üçün nəzərdə tutulmuş "İpək yolu" konserti, böyük türk şairi Nazim Hikmətin sözlərinə yazdığı "Ölümsüzlüyə səyahət" Oratoriyası, iki pərdəli "Boş beşik" baleti, 11 ifaçı üçün "Çarpazlaşma-2", Septet üçün "Dərviş", Kvintet üçün "Abşeron", Simli kvartet, zərb alətləri və sintizator üçün "Muğamsayağı", İki arfa və maqnit yazısı üçün "Deyişmə", Violençellə piano üçün "Habilsayağı", Solo violençel üçün "Eşq havası", Solo gitara və orqan üçün ayrı-ayrılıqda "fataziya", Violençel və piano üçün(həm də okkardion üçün) "Yanar dağ" və sair bu kimi yazılmış irili xırdalı musiqi əsərləri dediklərimə bariz nümunə ola bilər.

Eyni dildə danışan insanların hər birinin fərd olaraq "öz dili" olduğu kimi, yeddi notdan ibarət ümumi bir dili olan musiqi alətlərinin də ayrı-ayrılıqda müfəssəl bir "dil"i olduğunu qəbul eləsək, hər adamın "dil"ini bilən tək-tək adamlar oluğu kimi, hər musiqi alətinin "dil"ini bilən sənətçilərimiz də var, az olsa da. Elə bu "az"lardan biri də Firəngiz xanım Əlizadədir.

Bağban hər gülün, hər çiçəyin, hər növ ağacın dilini, xasiyyətini, fərdi xusisiyyətlərini və dəymədüşərliyini yaxşı bildiyi, onlardan hər birininin nazını özünəməxsus bir tərzdə çəkdiyi kimi, Firəngiz xanım da ayrı-ayrı musiqi alətlərinin nazını çəkə-çəkə, onları sığallaya-sığallaya, dilbilməz körpə kimi ana laylası ilə oxşaya-oxşaya, yeri gələndə isə təhrik edərək dilləndirməyi və istədiyi səs ilməsini alaraq bu ilmələrdən musiqi naxışı, bənzərsiz çeşni yarada bilən bir peşəkar türk bəstəkardıdır.

Firəngiz xanımın bəstələri - kainatda mövcud olan 12 iqlimdən 9-nu havasında, torpağında, suyunda ehtiva edən - bənzərsiz Azərbaycan təbiəti ilə həmahəng, həmrəng və həmtəravətlidir desəm, yəqin ki, yanılmaram.

Onun əsərlərində Abşeronun Xəzrisi və Gilavarı, mavi gözlü Xəzərimizin qırçınlı dalğalrının təlatümü, hər cür havada Xəzərə çətir tutan ağ qağayıların qıyı, izdehamlı Bakımızın gecə görüntüsü, nənələrimizin nizamsız şəkildə günə verdiyi yun layına bənzəyən göy qurşağının saya gəlmiyən rəngi, ildırımların çaxnaşması, göy gurultusu, yer nəriltisi, dərələr boyu ilanbeli axan çayların şırıltısı, dağ şəlaləsinin daşlara dəyib yaratdığı əks-səda, bulaq sərinliyi, bal şirinliyi, baharı kol dibidən boylanmağıilə salamlayan boynubükük bənövşənin təravəti, çəmənin ətri, yer ilə göy arasındakı nəhayətsizlik, qaranlığın sükutu, günəşin hərarəti, kənd ununun xəmirindən nehrə yağı ilə yağlanmış sacda bişirilmiş fəsəlinin dadı, gecə böcəyinin təranəsi, İsaq-Misaq quşunun iniltili harayı, körpə məsumluğu, aqil insanın əzmi, igid hünəri, duvağlı gəlinin abrı, gələcyə inam, Qarabağ fəryadı, İravan həsrəti, Təbriz çağrışı, Dərbənd ayrılığı, Borçalı sevgisi, Dədə Qorqud müdrikliyi, Nizami "XƏMSƏ"si, Füzuli divanı, Nəsimi imanı, Şəhriyarın "Heydərbaba"sı, Seyyid Əzimin sədası, Sabir həqiqəti, Vətən sevgisi, həyat eşqi, milli təəsübkeşlik, azərbaycançılıq-türkçülük, kübarlıq,.. açıq-aydın sezilməkdədir.

Mən Ulduz falına görə birinci - "Qoç bürcü"nə aid olduğumdan, bu bürcün fərdi xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq, hər işdə də birinciliyi sevdiyimi əsas götürsək, elə Firəngiz xanımın qarşıdan gələn yubileyi(28 may) münasibətilə onu ilk olaraq təbrik eləmək istəyənin də mənim olmağımın başadüşülən olacağına şübhəm yoxdur.

Yaşın yaş üstə gəlməsi, bir növ daşın daş üstə gəlməsinə bənzəyir.

Daş sırasının sayı üsbə-üst çoxaldıqca, daha aşağı sıralarda yer almış daşların möhkəmliliyi artdığı kimi, yaş üstünə yaş gətirən aqil insan da həyat təcrübəsindən doğan kamilliyini cilalayır.

Zamanımızda beşdən yüz götürən, yüzdən isə beş götürə bilməyənlərin daha çox olduğunu nəzərə alsaq, onda illərin sayının şərtilik simvolu olduğunun fərqinə varmış olarıq.

Qəhrəmanımın yüzdən yüz götürən, faydalı iş əmsalının isə vahidin vahidə bərabər olduğunu(1:1) qəbul eləsək(bu belə də var), bərkiməkdə olan alt sıradakı daşlar kimi, mənimsədiyi illərinin arasında boşluğa yol vermədiyindən, deməli onu: - hələ üst qatlarda düzməyə illər, qarşılamadığı fəsillər, seyrinə çıxmadığı çöllər, ətrini duymalı olduğu güllər, gözünü oxşayacaq mavi göllər, görüşünə getməli olduğu ellər, çağlayan sellər, sərinlik gətirən yellər, eşitmək istədiyi dillər, sıxmaq istədiyi əllər, könül oxşayan zillər, fəth eləməli könüllər, üstələməli ömürlər, tükənməz xoş əməllər, hədəfə tuşlanan millər... və nələr, nələr gözləyir.

Azərbaycan Respublikasının xalq artisti, professor, Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının sədri Firəngiz xanım Əlizadə təkcə filologiya elmləri doktoru-professor, Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin rektoru, tanınmış publisist və ssnarist Nərgiz xanım Paşayevanın Librettosu əsasında yazdığı və premyerası Heydər Əliyev adına Sarayda böyk anlşaqla nümayiş etdirilən - Qarabağ həqiqətlərini tamlıqla özündə ehtiva eliyən və personajlarının dili ilə bu həqiqətləriin dünya ictimaiyyətinin diqqətinə tuşlanmış "İNTIZAR" operasını yazmış olsaydı, o tarxin şanlı səhifəsində öz layiqli yerini tuta bilərdi.

Mən bu yazımda qəhrəmanımın ayrı-ayrı əsərləri barədə geniş fikir söyləməsəm də, əsərlərinin sujet xəttinin və şəxsən özünün fərdi xusisiyyətlərinin portretini vermək istədiyim - "İNTIZAR"ın yaratdı hər ürəkdə intizar" - adlı şerimlə yubiley astanasında dayanan sevimli Firəngiz xanımı səmimi qəlbdən təbrik edir, ona həyatda intizarı üstələyən vüsallı günlər və əlbəttə ki, bolluca yaradıcılıq uğurları diləyirəm.

Rəssamın gördükləri yüz rənglə gələr hala,

Otuz iki həriflə şairlər tikər qala.

On bir pərdəli sazın avazı könül oxşar,

Bəstəkar yeddi notla, səsi döndərər bala.

***

"İNTIZAR"ın yaratdı,

hər ürəkdə intizar,

Çıxacaq səyahətə,

dünyanı, diyar-diyar.

Nərgiz - nərgiz ətrini,

hopdurdu hər bir nota,

Qarabağ həqiqəti,

yayıldı kainata.

Musiqidən toxudun,

bir xonça, bir çələngiz,

Əlizadə Firəngiz!

***

Habil Kaman - kamanı,

inlətdi pərdə-pədə,

"Segah"ı, "Çahargah"ı,

məlhəm gətirdi dərdə.

Heykəl qoydun Habilə,

eldən gəldi sorağı,

Violençellə piano,

çaldı "Habilsayağı".

Yazıb, yaratmaq eşqin,

nəhayətsiz, bir dəniz,

Əlizadə Firəngiz!

***

"Boş beşik" - niyə boşdur,,

hanı onun balası?!

Havalanıb göylərə,

yenə də "Eşq havası".

"Fantaziya"n - "Orqan"a,

"Gitara"ya yaraşır,

"Abşeron" kvarteti,

"Yanar dağ"la yarışır.

Rəğbətin, hörmətin var,

xətrin tutulur əziz,

Əlizadə Firəngiz

***

Klarnetlə, Vibrafon,

çalır "Çarpazlaşma - 1",

"İki Arfa" üz-üzə,

"Deyişmə" ifa edir.

Musiqindir can verən,

Nazim Hikmət sözünə,

"İpək yolu" - yol alıb,

orkestrin "izinə".

Hər əsərin duyğusal,

ən şirin tam tək ləziz,

Əlizadə Firəngiz!

***

"İtirilmiş zaman-ın,

arxasında" sözün var,

Hər sətrində yüz hikmət,

mənasında "Öz"ün var.

Çalır "Simli kvartet",

budur, "Muğamsayağı",

Elə bil Xəzər üstə,

nəğmə deyir qağayı.

Xidmətlərin tükənməz,

musiqin var, bənzərsiz,

Əlizadə Firəngiz!

***

Davranışın, yerişin,

kübar xanım vərdişi,

Üzündəki təbəssüm,

ilk baharın gəlişi.

Əllərinlə yazmısan,

sən tarixə adını,

Fəxrəddin, belə olar,

Azərbaycan qadını.

Gözəlliyə nümunə,

xoş çöhrəli, ağbəniz,

Əlizadə Firəngiz!

FƏXRƏDDİN MEYDANLI

Ədalət.-2012.-17 may.-S.7.