DƏRDİN
POEZİYASI... POEZİYANIN DƏRDİ
(Şair Eldar
İsmayılın 70 yaşına)
Eldar
İsmayıl Azərbaycanın Göyçə mahalında dünyaya gəlib və Göyçə
adı çəkilən kimi
xalqımızın ulu sənəti və
sənətkarları gözlərimiz qarşısında
canlanır. İstər-istəməz aşıq şeirimizin (və ümumiyyətlə, şeirimizin) korifeylərindən olan Aşıq Ələsgər yada düşür.
Aşıq Ələsgərdən əvvəl və
Aşıq Ələsgərdən sonra gələn
neçə saz-söz ustadı bu yurdda, bu
mənəvi paytaxtda dünyaya
göz açmışlar.
Görkəmli tənqidçi
Yaşar Qarayevin səksəninci illərin ortalarında qələmə
aldığı "Təbiət: poeziya və ekologiya" məqaləsini
xatırlayıram. Həmin məqalədə böyük sənətkarımız
Səməd Vurğunun, onun poetik ənənəsini
yaşadan Qasım Qasımzadənin, Hüseyn
Kürdoğlunun, Zəlimxan Yaqubun təbiət şeirlərindən
söz açılırdı. Doğrudan bu şairlərin
poeziyasında təbiət, onun gözəllikləri, təbiət-cəmiyyət,
təbiət-insan münasibətləri böyük ilhamla tərənnüm
olunub. Onların şeirlərində (mən bu sıraya
Hüseyn Arifi, Musa Yaqubu, Məmməd Aslanı da əlavə
edirəm) təbiət söz-söz, lövhə-lövhə
poeziyaya köçür və burada əbədiyaşarlıq
qazanır. Yaşar Qarayevin həmin məqaləsinin sonu mənim
o zaman tanımadığım, heç bircə
misrasını belə oxumadığım Eldar
İsmayılın şeirlərinə həsr olunmuşdu.
Ulu Göyçə, nələr
olub yaşında,
Min bir hikmət torpağında, daşında.
Tarix yaşar Qara quzey başında
Babaları çox ziyarət etmişəmg
Bu sevdaya uşaq-uşaq yetmişəm.
Bu şeir parçası Eldar İsmayılın "Ulu
Göyçə" poemasındandı
və Yaşar Qarayev yazırdı: "Öz ruhu, öz
nəfəsi ilə, yəqin ki, sizə artıq doğma görünən
bu misralar "Heydərbaba şairi"nin
ana dilli şeirdə yaratdığı
təlatümə təzə
bir dalğa kimi doğulub. Dəclə və Fəratdan, mavi Xəzərdən, Göy
Göldən sonra
"Heydərbabaya salam"ın
əks-sədası indi
Göyçə sahilindən
gəlib, durna gözlü Göyçənin
şair oğlu Eldar İsmayıl Şəhriyarın mahnısını
Aşıq Alının
və Ələsgərin
sazında çalıb.
Elə-obaya, torpağa-daşa,
ana dilinə, ana Vətənə müqəddəs pərəstiş
sazdan-saza, sözdən-sözə
keçib". Daha sonra görkəmli tənqidçi yazırdı
ki, "Ulu Göyçə" poemasının
dili oynaqdır, axıcıdır, sadə
və aydındır,
danışıq dilinə
və təfəkkürünə
yaxındır. Poemada
qədim Göyçənin
sanki hər daşının özü
danışır, təbiətə
həkk olunan imzalar, qayalarda və qalalarda abidələşən əfsanə
və rəvayətlər
özü yazıya alınır, xalqın və torpağın yaddaşı bədii yaddaşa çevrilir.
Yaşar Qarayevin bu qeydlərini
oxuyandan sonra Eldar İsmayılın həmin poemasını tapıb oxudum və görkəmli tənqidçinin necə
də haqlı olduğuna bir daha inandım.
Eldar İsmayıl otuza yaxın şeir, nəsr və publisistik kitabların müəllifidir. "Ulu Göyçə", "Allah amanatı", "Vətən
dedi İbrahim",
"Ermənistan türklərinin
1988-ci il soyqırımı",
"Göyçənin qisası
qalır", "Şəhid
yurdun şəhid övladları", "Hikmət
dünyası", "Səttar
oğlu", "Mən
burda qəribəm, yurd orda qərib",
"Ağrıdağı qədər ağrılarım
var", "Oğuz yurdun övladları",
"Sabaha məktub",
"İçimdə bitən
bənövşə" və
s. kitabların adları
da bu müəllifin
nələr düşündüyündən,
nələr yazdığından
xəbər verir.
Bu yaxınlarda
Yazıçılar Birliyinin
"Natəvan" klubunda
Eldar İsmayılın
70 yaşı qeyd olundu. Qələm dostları, göyçəlilər
onu ürəkdən təbrik etdilər. Orda mənim əlimə Eldar İsmayılın "Hazır
ol qisasa, hazır ol xalqım"
şeirlər kitabı
keçdi. Deyirlər
ki, əsl şairi elə bircə şeirindən də tanımaq və sevmək olur. Kitab "Qarabağ dərdi" şeiri ilə açılırdı:
İllərdi bu çılğın, dəli könlümdə
Ağlayır,
kiriyir Qarabağ dərdi.
Yanağım üstündə axıb sellənir,
Gözümdə
quruyur Qarabağ dərdi.
Zaman ötüşdükcə meydan
daralır,
Bulud qatılaşır, hava qaralır.
Gözüm görə-görə solur-saralır,
Qocalır, qarıyır Qarabağ dərdi.
Gəl baxma biganə, mənə yad kimi,
Bu dərd məni boğur bir cəllad kimi.
Kürədə
qızaran bir polad kimi
Canımda əriyir Qarabağ dərdi.
Qaçqın
olan millət zülümdə yanır,
Közərmiş
qələmim əlimdə
yanır.
Qəlbimdə
göynəyir, dilimdə
yanır,
Qanımda səyriyir Qarabağ dərdi.
Qarabağ bir qərib, Eldar bir xəstə,
Zəngilan qandallı, Şuşa qəfəsdəg
Başını
söykəyib sinəmin
üstə
İçimdə
çürüyür Qarabağ
dərdi.
Kitabdakı şeirlərin bir çoxunda belə kədərli notlar diqqəti cəlb edir, bunu da
təbii sayıram. Amma onun əksər
şeirlərində qəzəb,
nifrət, ittiham görürəm və qəzəbin də, nifrətin də, ittihamın da ünvanı məlumdur.
"Hər böyük
qüdrətin Kor şeytanı var. Sən də bilməlisən, Sənin balan da, Atam oğlu,
Türkün Erməni
adlı Bir düşmanı var"
("Türkün bir
düşmanı var").
Eldar İsmayılın şeirlərində
publisistika ilə poeziya vəhdətdədir.
Elə həqiqətlər
var onları zərif-zərif, incə-incə
demək olmur, gərək o şeirə
bir az hiddət,
bir az qəzəb
qatasan ki, hamının ürəyindən
xəbər verəsən.
Doxsanıncı illərdə
"Pravda" qəzetində ermənipərəst yazılar
çap olunurdu və o zaman bu, hamımızı hiddətləndirirdi. Günahkarı
lənətləmək, ittiham
etmək, müqəssirlər
kürsüsünə əkib
sorğu-sual etmək əvəzinə onun suçu olmadığını,
günahın qarşı
tərəfdə olduğunu
abırsızcasına "sübut edənlərə"
Eldar İsmayıl şeirin sərt kürsüsündən belə
suallar yağdırırdı:
Keçdin Qarabağa "problem" deyə,
"Sən yağlı quyruğa quyruq bağladın".
Yayıb Sumqayıtın səsini göyə
Hamıdan birinci özün ağladın.
Eldar İsmayılın bütün
şeirlərinin bir əsas qəhrəmanı
var-Göyçə.
İnsanın doğulduğu, böyüyüb
başa çata çatdığı məkan
itiriləndə, insan
o yurddan uzaqlaşanda
o məkan, o ocaq sənin içində heç də itmir, heç də səndən uzaqlaşmır.
Əgər uzaqlaşırsa, itirsə,
onda sən də itirsən.
Durnalar ötüb gedər,
Gözümdən
itib gedər.
Sevincim batıb gedər,
Vətən yadımdan çıxmaz.
Atıb şanı-şöhrəti,
Vətən bildim qürbəti.
Tapa bilsəm cənnəti
Vətən yadımdan çıxmaz.
Eldar İsmayılın kədərli,
nisgilli səsi təkcə Göyçə
dərdi ilə bitmir. O, 20 Yanvar və Xocalı şəhidlərinin də
ruhunu yad edir, Qarabağ faciəsi də onun şeirlərinin əsas mövzularının
birinə çevrilir.
Şeirimizdə
bu mövzularla bağlı yüzlərlə,
minlərlə nümunələr
var və gəlin etiraf edək ki, dərd
nə qədər ağırdırsa, o dərdi
bəzən eyni, standart ifadə tərzi ilə söyləmək şablonçuluğa
aparıb çıxarır.
Gərək dərdin
poeziyasını, poeziyanın
öz dərdinə çevirə biləsən.
Yəni sənin dərddən yazdığın
bir şeir yüz dərdli şeirin içində seçilsin, fərqlənsin.
Bu baxımdan Eldar İsmayılın kitabdakı
bir çox şeirləri doğrudan da seçilir, fərqlənir və hiss olunur ki, şair,
şeirə məsuliyyətlə
yanaşır. Onun qoşma və gəraylılarında Ələsgər
şeirindən gələn
təmiz nəfəs
var. Hətta siyasi mövzularda yazanda da bunu duya
bilirsən:
Ulu Tanrı, ululuğun xətrinə,
Başıma gələnə sən
nə deyirsən?
Qardaş libasında, şeytan
donunda
Məni yad bilənə sən nə
deyirsən?
Bu necə düşüncə, bu
necə xəyal?
Qürbət qismət imiş, qəriblik
vüsal.
Bir əlində zopa, birində dəsmal,
Gözümü
silənə sən nə deyirsən?
Özünə
agahdır, düşmüşük
şərə,
Ədalət, mərhəmət qalxıb
göylərə,
Mənim türk adımı on yeddi yerə
Ayırıb bölənə sən nə deyirsən?
Neçə ev odlayıb, çıraq söndürüb,
Qanıma susayıb, gözümə
giribg
Boynumun dalına qılınc endirib
Üzümə gülənə sən
nə deyirsən?
Kitabda belə poetik gözəlliklə
süslənən şeirlər çoxdur və
hamısından əgər belə demək mümkünsə,
Göyçə qoxusu gəlir.Eldar İsmayıl həm də
çoxlu lirik və epik poemaların müəllifidir.
Xüsusilə Atatürkə həsr etdiyi poema öz bədii
səviyyəsi ilə diqqəti cəlb edir.
Mən təəssüf edirəm
ki, Eldar İsmayılın nəsr və publisistik
yaradıcılığı ilə tanış deyiləm. Amma
əlimdə dilçi alim, filologiya elmləri namizədi Məfkurə
Hüseynovanın "Eldar İsmayıl
yaradıcılığının bəzi aspektləri"
adlı bir kitabı var. O kitabdakı məqalələrdən
məlum olur ki, Eldar İsmayıl nəsrlə də
ardıcıl məşğul olur. Belə ki, Eldar
İsmayıl "Səttar oğlu", "Zülmətdə
parlayan qılınc" romanları var.
Mən Eldar İsmayılı
yetmiş yaşı münasibətilə təbrik edirəm.
Və yazının sonunda mənə unudulmamış
Göyçənin gözəlliklərini sevdirən, həm
də Göyçə həsrətini duyğularıma səpələyən
Eldar İsmayıl haqqında bir fikri xatırlatmaq istəyirəm.
O fikrin müəllifi Eldarın ustadı -böyük
şairimiz Hüseyn Arifdir.
"Eldar
yaradıcılığında məni özünə
çəkən cəhət şairin torpağa-daşa
bağlılığı, ata-anaya, el-obaya istəyi, sadə,
mehriban zəhmət adamlarına məhəbbətim, bununla
yanaşı əliəyrilərə, yaltaqlara, cəmiyyətimizdə
alaq otuna çevrilsmiş tüfeylilərə olan nifrətidir.
Dili saz dilidir: Aydın, Obrazlı, Axıcı".
Və bir də bu sətirlər:
Öz dilində dillən,
qardaş
Dilinin qurbanı olum.
Təbriz adlı eldən
danış,
Elinin qurbanı olum.
Can çəkirəm, qardaşım, can,
Keçir zaman, daha oyan!
Yananda Eldar kimi yan,
Külünün
qurbanı olum!
Vaqif YUSİFLİ
Ədalət.-2012.-5
may.-S.19