AZƏRBAYCAN
OĞULLARI STALİNQRAD DÖYÜŞLƏRİNDƏ
(əvvəli
ötən saylarımızda)
"Azərbaycan! Əziz
vətən, ana torpaq! Sən bizi bəslədin,
böyütdün, bizdən
heç nə əsirgəmədin. Sən bizi
sevirsən, bizim üçün bu sevgi çox əzizdir, dünyada heç bir şey bu sevgini
əvəz edə bilməz. Biz böyük nizamilər, babəklər, koroğlular
ölkəsi olan sənə, sənin bu sevginə and içirik ki, tapdalanmış torpaqlarımız
və təhqir edilmiş, vəhşicəsinə
divan tutulmuş hər
bir vətəndaşımız
üçün düşməndən
amansız intiqam alacağıq. Bu yolda
canımızı və
qanımızı əsirgəməyəcəyik"
1942-ci
ildə Stalinqrad uğrunda döyüşdə
həlak olmuş naməlum Azərbaycan əsgərinin cibindən
tapılmış məktubdan
Otuzuncu illərdə Yaqub
Quliyevin komandalıq etdiyi eskadron Qızıl-Arvatda, Qara-Qum
səhrasının ənginliklərində,
Ağ-Zila çöllərində,
Qırx quyu ərazisində basmaçılara
və ağqvardiyaçı
tör-töküntülərinə qarşı müvəffəqiyyətli
əməliyyatlar aparıb.
1932-ci ildə Yaqub ikinci Türkmənistan süvari alayının qərargah rəisi təyin olunub. Bir il sonra o, M.Frunze adına Hərbi Akademiyaya oxumağa göndərilib. Deməli,
Orta Asiya komandirləri arasında
ilk ali hərbi
təhsil alan həmyerlimiz Yaqub Quliyev olmuşdur.
Akademiyada Yaqub Quliyevin keçmiş kursant dostu, general-mayor Mixail Qryaznovun xatirəsindən:
Otuz il əvvəl
Hərbi Akademiyada Yaqub Quliyevlə birgə təhsil almışam. O, qrupumuzun starşinası idi. Yaqub yaxşı oxuyurdu. Bacarıqlı komandir idi.
Ona görə də təlim qrupumuzun rəisi general Pavel Alekseyeviç Kuroçkin
Yaqub Quliyevi həmişə bizə nümunə göstərirdi.
Həssas, təvazökar gənc
komandirə hamı hörmət edərdi.
İlk baxışdan sakit görünən qaraşın
zabit təlim qrupları arasında keçirilən yarışlarda
od-alova dönərdi.
Onun başçılıq etdiyi
eskadron həmişə
birinci yeri tuturdu. Yaqub geridə qalan
kursantlara elə kömək göstərirdi
ki, o özünü təhqir olunmuş hesab etməsin.
Elə dostluğumuzun təməli
də akademiyada oxuyanda qoyuldu, çətinliyə düşəndə
Yaqub həmişə
köməyimə çatardı.
1936-cı ilin payızında təhsilimizi
başa vurduq. Moskvada keçirilən paradda iştirak elədik. Yadımdadı, 1936-cı ilin noyabr
ayında ayrıldıq.
Yaqub özünün
Qafqaz qılıncını
mənə hədiyyə
verdi: "Al, - dedi, yadigar qalsın
ki, xatırlayasan. Amma unutma ki, dədə-baba
Vətənimin əl
işidir. Qafqazdandır". O, qılıncı indi də evimdə saxlayıram. Ordu sıralarında xidmətdə
olanda dostum az olmayıb.
Yaqub Quliyev onların arasında xüsusi yer tutur. Belə dostun itkisi çox
ağır olur.
Heyif, çox heyif ki, nə qələbəni
gördü, nə də qocaldı. Qırx iki yaşında
istedadının çağlayan
vaxtı həlak oldug
***
Sovet İttifaqı Marşalı,
dörd dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Qeorgi Jukov da general Yaqub Quliyevi müharibədən çox
sonra da xoş sözlərlə xatırlayırdı. "Sovet Türkmənistanı"
qəzetinin müxbiri
Boris Paromanovski ilə
müsahibəsində Stalinqrad
uğrunda döyüşlərdə
faşistlərin darmadağın
edilməsində Türkmən
döyüşçülərinin iştirakından danışan
görkəmli sərkərdə
bildirmişdir ki, onların sırasında çox qabiliyyətli komandir, sonrakı döyüşlərin birində
qəhrəmancasına həlak
olmuş general-mayor Yaqub
Quliyev da var idi ("Sovet Türkmənistanı",
1966, 8 dekabr).
1941-ci ilin may ayında polkovnik Yaqub Quliyev Orta
Asiyadakı şöhrətli
iyirmi birinci süvari diviziyasının
komandiri təyin oldu. İyulun 14-də Baş Qərargahdan əmr gəldi: diviziya eşelonlara dolub, cəbhəyə yola düşdü. Qatar Orta Asiya
torpağını arxada
qoyub Qərbə doğru irəliləyirdi.
Faşistlər Bryanskini və
Oryolu bombalayırdılar.
Baş komandalığın sərəncamı
ilə onun diviziyası cəbhə komandanlığının sərəncamına
verilmişdi. Onlar Surac
şəhərinin iyirmi
kilometrliyindəki meşədə
yerləşdirildi. Kəşfiyyat xəbər gətirmişdir
ki, diviziyanın irəliləyəcəyi istiqamətdə
düşmənin güclü
tank və mexanikləşdirilmiş
qrupları yerləşir.
Polkovnik Yaqub Quliyev düşmənlə
üzbəüz döyüşə
girməyi məsləhət
görmədi: ancaq düşmənin kiçik
bölmələrini mühasirəyə
alıb qəfil zərbə ilə onları məhv etmək olardı.
Tez-tez faşist təyyarələri
alçaqdan uçur,
diviziyanın yerini öyrənməyə çalışırdı.
Generalın döyüşçü dostu, podpolkovnik Aleksandr Kibalnikovun xatirəsindən.
"Meşədə
gizlənməyimizə baxmayaraq
düşmənin qırıcı
təyyarələri tez-tez
diviziyamızı atəşə
tuturdu. Ağır dəqiqələr idi. Düşmənin qırıcısı növbəti dəfə hücum edəndə Yaqub özü yaxınlıqdakı əl
pulemyotunun arxasına keçib faşist təyyarəsinə atəş
açdı. Arxadan gələnlər
atəşi görüb
dərhal geri döndülər. Komandir Yaqub
Quliyevin bu şücaəti bizim süvariləri cəsarətə
gətirdi. Bir az aralanan
düşmən təyyarəsi
tüstülənə-tüstülənə
meşəyə düşüb
partladı. Bu, vurduğumuz ilk düşmən
təyyarəsi idi.
Bizim diviziya Roslavla
gedən yolla irəliləyirdi. Avqustun
2-də gecə saat üçdə kəşfiyyatçılardan
məlumat gəldi: Kriçyov-Roslavl şosesi
ilə general Quderianın
qoşununun 24-cü tank korpusu
irəliləyir.
Yarım saat keçər-keçməz
diviziyamız düşmənlə
üz-üzə gəldi.
Möhkəm vuruşma oldu.
Bu, bizim ilk əsil
döyüşümüz idi. Diviziyamız böyük itki
versə də, döyüş müvəffəqiyyətlə
keçdi. Bizim diviziya
düşmənin sürətlə
irəliləyən 24-cü tank korpusunu bir sutkadan
çox ləngitdi, bir neçə tankını məhv etdi.
Döyüş
qabiliyyətini, təcrübəsini
və xidmətlərini
nəzərə alaraq,
Bryansk cəbhəsinin Hərbi
Şurası polkovnik Yaqub Quliyevi 21-ci, 52 və 55-ci süvari diviziyalarından təşkil
olunmuş birləşmiş
süvari qrupuna komandir təyin etdi. Bu birləşmiş
süvari qrupu xüsusi hərbi əməliyyatları həyata
keçirmək üçün
yaradılmışdı və
biz sonralar Yampol və Oryol şəhəri
uğrunda döyüşlər
apardıq".
***
Polkovnik Yaqub Quliyevin
21-ci Dağ-süvari diviziyası
müharibənin ilk aylarından
Belorusiyanın meşəli
və bataqlıq ərazilərində vuruşaraq
alman-faşist qoşunlarına
sarsıdıcı zərbələr
endirmişdir.
Bu müvəffəqiyyətli əməliyyatların
şahidi olan Sovet İttifaqı Marşalı Sergey Semenoviç
Biryuzov sonralar "Toplar atəş açmağa başlayanda"
hərbi memuarlarında
general Yaqub Quliyevin döyüş fəaliyyətindən
və insani keyfiyyətlərindən geniş
söhbət açıb.
Marşal yazır: "O zaman 21-ci Dağ-süvari diviziyası
Orta Asiya Hərbi Dairəsindən cəbhəyə yenicə
gəlmişdi. Diviziyaya qarabəniz,
qaragöz, çox cəld və cəsur polkovnik Yaqub Quliyev komandanlıq
edirdi. Quliyevin qarşısına tapşırıq
qoyulan kimi o dərhal dedi:
- Bircə bu bataqlıqdan açıqlığa çıxsaydıqg
Orda heç nədən qorxumuz olmaz.
Bu döyüşlərdə
biz süvarilərlə dostlaşdıq.
Məlum
oldu ki, onlar vətənpərvər
və yaxşı yoldaşlardır. Bu dostluq döyüşlər
arası fasilələrdə
yox, döyüşün
çətin anlarında
özünü xüsusilə
göstərirdi. Mən cəsur
döyüşçüləri və onların komandiri polkovnik Yaqub Quliyevi indiyədək minnətdarlıqla
xatırlayıram".
1942-ci il yanvarın axır günlərində
polkovnik Yaqub Quliyevi Moskvaya çağırıb, onu
Dördüncü Türküstan
süvari korpusunun müavini təyin etdilər. Həmin il fevralın
11-də ona SSRİ Xalq
Komissarları Sovetinin
əmri ilə
general-mayor rütbəsi verilmişdir.
Onu da xatırladaq ki, Böyük Vətən
müharibəsi illərində ilk dəfə general-mayor
rütbəsi ilə təltif olunan azərbaycanlı Yaqub
Quliyev olmuşdur. Həmin il noyabrın 10-da Heybət Heybətov,
1944-cü il fevralın 9-da Tərlan bəy Əliyarbəyov və
1944-cü il martın 13-də isə Həzi Aslanov general mayor
rütbəsinə layiq görülmüşlər.
***
Cəbhələrdə vəziyyət
ağırlaşmışdı. Ölkənin içərilərinə
soxulan faşist ordusu geniş Don çöllərini
keçib Stalinqrada can atırdı. Yaqub Quliyev də həmin
cəbhəyə göndərildi.
1942-ci il noyabrın 19-da
general-leytenant Timofey Şapkinin və general-mayor Yaqub Quliyev
düşmənin arxasına keçib qəflətən zərbə
endirmək üçün neçə yuxusuz gecələr
keçirərək həlledici hücuma
hazırlaşdılar. İlk hücum çox uğurlu oldu.
Süvari korpusu Abqanerovo stansiyasını, Aksay şəhərini
və xeyli yaşayış məntəqəsini düşməndən
azad etdi. Həmişə cəbhənin ön xəttində
olan general Yaqub Quliyev cəsurluğu, misilsiz şücaəti
ilə süvarilərinə şəxsi nümunə göstərirdi.
Dördüncü süvari korpusun
komandiri general-leytenant T.T.Şapkinin imzaladığı təltif
təqdimatında qeyd edilir: "General-mayor Yaqub Quliyev ən təhlükəli
sahələrdə olaraq, özünün cəsarəti və
igidliyi ilə komandir və döyüşçüləri
qəhrəmanlığa ruhlandırmışdır. 23 noyabr
1942-ci ildə general Yaqub Quliyev şəxsən
döyüşçülər sırasında olmuş və
onları Solyanıy kurqanını ələ keçirməyə
irəli aparmışdır. Vəziyyət bunu tələb
edirdi və Solyanıy kurqanı alınmışdı.
General-mayor Yaqub Quliyev 222-ci süvari alayını düşmən
üzərinə aparmışdır. Tank döyüşlərində
artilleriyanın atəş mövqelərində olaraq
artilleriyaçıların uğuruna kömək etmişdir.
Alman işğalçıları ilə mübarizədə
Stalinqrad cəbhəsi komandanlığının fərdi
tapşırığını yerinə yetirdiyinə görə
və bu zaman döyüş meydanında şəxsi igidlik və
cəsarət nümayiş etdirdiyinə görə,
general-mayor Yaqub Quliyev "Qırmızı Bayraq" ordenilə
təltif olunmağa tam layiqdir".
Beşinci Zərbə ordusunun tərkibində
həmin günlərdə iki mərd həmyerlimizin
süvariləri Kotelnikova rayonunda yanaşı vuruşurdu:
podpolkovnik Həzi Aslanovun tank alayı və general Yaqub
Quliyevin komandir müavini olduğu dördüncü süvari
korpusu.
Dekabrın 16-da
quduzlaşmış Manşteyn qoşunları Hitlerin göndərdiyi
"Pələng" tanklarına arxalanıb inadkarlıqla
vuruşurdular. Onların məqsədi feldmarşal
Paülüsun qoşunlarını mühasirədən
qurtarmaq idi. Nəyin bahasına olursa-olsun düşmənin bu
niyyəti pozulmalı idi. Bu tapşırıq 4-cü
süvari korpusun əsgər və zabitlərinə də
verilmişdi. Onlar general R.Malinovskinin 61-ci Qafqaz diviziyası gələnədək
zirvəni müdafiə edib əldə saxlamalı idilər.
Bu döyüşlər zamanı general Yaqub Quliyev cəbhənin
lap ön xəttində vuruşurdu. Stalinqrad cəbhəsində
qəti qələbəyə az qalmış - 1942-ci il
dekabrın 22-də faşistlərin atdığı top
gülləsi mərd general Yaqub Allahqulu oğlu Quliyevi
ölümcül yaralandı. Mərd Azərbaycan oğlu və
"Türkmən ulduzu" kimi şöhrət
qazanmış Yaqub Quliyev Volqa sahilində əbədi yuxu
tapdı. Onun rəşadəti ölümündən sonra da
dövlət tərəfindən yüksək qiymətləndirildi.
Təəssüf ki, Lenin ordenini sinəsində gəzdirmək
generala qismət olmadı.
(ardı var)
Şəmistan Nəzirli,
İstefada olan polkovnik- leytenant
Ədalət.-2012.-8 may.-S.7.