"Azər Paşa Nemət çağdaş dövrümüzün lider rejissorudur"

Adətən aktyorların digər teatrlarda qoyulan tamaşalara baxması böyük marağa səbəb olur. Elə bu müsahibənini yaranmasında da qeyd elədiyim amilin böyük rolu oldu. Belə ki, bir neçə gün öncə Akademik Milli Dram Teatrının səhnəsində tamaşaya qoyulan "Boy Çiçəyi"nin seyrçiləri arasında Gənc Tamaşaçılar Teatrının simalarından hesab olunan xalq artisti, aktyor və rejissor Ağaxan Salmanlı da var idi. Tamaşadan sonra sənətkarla həm baxdığı tamaşa. həm də digər məslələrlə bağlı söhbətləşdik.

- Bu gün teatrlarımızın səhnəsinə nəzər salanda bir coşqu ilə gedən yaradıcılığın şahidi oluruq. Hər bir teatr öz axtarişlarinda milli teatr ənənələrimizi əsas götürərək dünya teatr səviyyəsi ilə müqayisə oluna biləcək tamaşaya can atır, bu standartlara cavab axtarir. Hər yaradıcı şəxsin istəyi bu fikrə yönəlib. Bəzən-"Milli teatrimiz böhran keçirir" kimi söyləmələrə də rast gəlinir. Düşünürəm ki bu yanlış fikrin yayilmasna səbəbkar teatra biganə qalan teatrşünaslar və teatr dəyərlərinin təbliginə etinasiz yanaşan televiziya kanallarıdır.

- Sizcə son illər teatrlarımız nəzərəçarpacaq uğur qazanıblarmı?

- Son illərin teatr ugurlari çoxdur.Tamaşalara quruluş verməkçün dəvət olunan xarici mütəxəssislər, bir sıra yeni layihələr. Müxtəlif teatr aktyorlarının bir tamaşaya dəvət almasi, onların birgə fəaliyyəti və sairə yaradiciliq eksperimentləri buna sübutdur. Bu tamaşaların hər birindən söhbət açmaq, təhlil işi aparmaq, təbliğat, reklam, yayımlama tədbirləri görmək gərəkdir. Diqqət cəlb edən tamaşalar sırasinda xalq artisti, .professor Azər Paşa Nemətin quruluşunu verdiyi tamaşalar xüsusi yer tutur. Belə ki 56 il ömrünü səhnədə keçirmiş bir şəxs olaraq deyə bilərəm ki, Azər Paşa Nemətin quruluş verdiyi tamaşalar ilkin cağlarindan daima milliliyə. aktualliga. novatorluga meylli olmuşdur. Xatirlayiram "Qardaşim klarnet çalir". "Bumbaraş", "Təmas", "Mirəlinin sag əli", "Fudzi dağında qonaqlıq", "Yelkənlər üzərində nəğməli külək", "Yuxulama", "Ötən ilin son gecəsi" və nəhayət ən önəmlisi "Danabaş kəndinin məktəbi" tamaşalarında mövzu aktualligi, milli dəyərlər, mentalitet,.cəsarətli. hətta dissidentlik dərəcəsinə çatan yanaşmalar mühitlə mübahisə doğuran toqquşmalar törədən fikirlərin təcəssümü bu tamaşalarin əsas cəhətləridir.

"Danabaş kəndinin məktəbi" müxtəlif janrli iki əsərin-nəsrlə dramın sintezindən yaranan bu meydan tamaşasında Rus ağalarının kəndə gəlişi, yad anlaşılması mümkünsüz olan etika və estetika daşıyıcılarının bir kəhdin simasinda bütöv millətə yapışmayacağı məsələsi qoyulurdu. Son dövrün tamaşalarında - "Hamlet", "Boy çiçəyi", "Afinalı Timon"-obrazlılıq baxımından maraqlıi cəhətlərlə bu xalqın, bu millətin dünya mənəviyyati anlayışı içərisində özünəməxsus yeri oldugu çözülür.

- Bu tamaşaların sənət və sənətkarlıq baxımından digərlərin fərqi nədədir?

- Əvvəlcə onu deyim ki "Hamlet" tamaşasının elə ilk məqamında super pərdənin tam örtülməməsi, pərdə arxasından ancaq ayaq hərəkətlərinin görüntüləri bir növ başsız ayaqların hərəkəti, məcazi mənada bu insanların əməlləri başla deyil, ayaq işlətməklə icra olunduguna işarədir. Azər Paşa Nemət hər tamaşada özünü yenidən təsdiqləmə imtahani verir və bu imtahandan üzüağ çıxır. Belə tamaşalardan biri də "Boy çiçəyi"-dir. 1964-cü ildə İlyas Əfəndiyevin bu pyesi "Sən həmişə mənimləsən" adi ilə oynanmışdı və Azərbaycan milli dramaturgiyasında psixoloji dram janrinin əsası da bununla qoyulmuşdu.Tamaşa o dövrdə möhtəşəm bir rezonans yaratdi. Belə ki bu günə qədər həmin tamaşanın bir çox seyrçiləri təsirindən çıxa bilmirlər, o təsirdən ayrilmaq istəmirlər Mən də həmin tamaşann seyrçisi olmuşam, hissləri keçirmişəm. bu günə qədər də oradaki nüanslari xatsrlayram. Tamaşaya gəlincə, hadisələr Həsənzadə və Nargilə xətti üzrə inkişaf edir. Həsənzadə təkdir, yaşlıdır, həyaty yoldaşı vəfat edib, oğlu uzaq yerə işləməyə gedib. O zavod direktorudur. Nargilə isə yetkinlik yaşına yenicə qədəm atmış gənc qizdir. Onun isə atası vəfat edib, atalığı Fərəc ağır təbiətli, kəmfürsət, acıdil adamdır. Xasiyyətindəki bu cəhətlər Nargilənin təbiətinə ziddir. Ona görə Nargilə evdən çıxıb kirayə qalmağa və işləyib özünü dolandırmağa qərar verib. Qarşılaşdığıi zavod direktoru Həsənzadənin xeyirxahligi və bir para insani keyfiyyətləri Nargilənin diqqətini cəlb edir. Saf qəlbə, səmimi xasiyyətə malik Nargilə gənc qəlbilə özündə olan keyfiyyətləri Həsənzadədə görür və içində ona qarşi rəğbət hissləri oyanir. Həsənzadə ilə görüşlərdə özünü rahat, qayğısız hiss edir. Getdikcə bu rəğbət hissləri güclü, ayrılmaz sevgiyə çevrilir. Hər iki tərəf nə qədər bu münasibətdən rahat nəfəs alsalar belə sonda ayrılıqla nəticələnir. 1964-cü ildə baxdığım və indiyə qədər unutmadığım bu sevgi hekayətini əfsanəyə çevirən bu idi.

Aktyor oyunu da qarşılıqlı sevgi hissləri üstündə köklənmişdi.Həsənzadə rolunda Əli Zeynalov lirik, bir qədər romantik, qayğıkeş, ədalətli, sevilə biləcək qədər mehriban bir obraz yaradırdı. Nargilə rolunda Amaliya Pənahova olduqca səmimi, saf qəlbli, xeyirxah insani hisslərə həris sevən bir qizcığaz təsiri bağışlayırdı. Aktrisanın fakturasinda qadınlığın bütün gözəllikləri cəmlənmişdi-lirik səs çalarlari, valehedici xarici gözəllik, coşqun hisslər əsl sevgi mücəssəməsi idi. Bu keyfiyyətlər seyrçini yaş fərqləri iki qütbdə olan insanların istər-istəməz sevgisinə aparırdı.

- O cür tamaşadam sonra tamaşanın fərqli quruluşda səhnəyə qoyulması böyük cəsarət tələb edir. Yəqin ki razılaşırsınız?

- 1964 ilə 2011-ci il arasında 50 ilə yaxın zaman var. Zamanın çarxı elə sürətlə fırlanır ki, həyatdakı kəskin dəyişiklikləri görməmək mümkünsüzdür. Azər Paşa Nemətin bu gün tamaşaya yenidən müraciəti gördüyümüz, bildiyimiz yanaşma ilə olsaydi mənasız olardı.Ona görə ehtiyac duyuram ki tamaşaçi zalına daxil olandan başlamış axıradək təəssüratımla paylaşım, gördüklərimdən gəldiyim nəticələrlə bölüşüm.

- Buyurun.

- Səhnə alaqaranlıqdır, qurulmuş dekorların kontur cizgiləri-həndəsi fiqurlar, dairə, dördbucaq, üçbucaqlar işıqlanir. oyun başlanır. məkan işıqlananda bir düzümdə üç otaq görünür, ətraf boşluq, əngin bir dərinlik. fəzaya açılan genişlik görürük. Sanki gördüyümüz məkan bir adaya bənzəyir. Ətraf dünyaya gedən yol, burada baş verən hadisələrin uzaqlara yayımlanması mümkünlüyü vardır. Ümumiyyətlə, Azər Paşa Nemətin tamaşalarının çoxunda meydan geniş olur. Baş varən hadisələr qapalı qalmayıb kiçik bir məkanda baş verənlərin əks-sədasi dünyaya yayımlanır. Fəza genişliyi olur onun tamaşalarında. Burada da belədir. Ortada qurulmuş üç otağın dörd tərəfində paralel olaraq hadisələr tamaşa boyu davam edir. Rejissor əsas hadisələri səhnə vasitələri ilə qabardirsa, 2, 3, 4 hətta daha artıq planlarda həyatındavamını görürük. Bu polifoniya tama.anın həm məzmununu həm də hadisələri qapalılıqdan qoparıb ətrafa səpələyir. Polifonik yanaşma Azər Paşa Nemət tamaşalarının önəmli cəhətlərindəndir.

- Bəs niyə məhz "Boy çiçəyi" ?

-Simvolik bir məna daşıyır bu ad. Bu çiçəyin özünəməxsus keyfiyyəti var. Kitab arasında herbari kimi qurudulanda belə öz ətrini itirmir. Mən belə qənaətə gəlirəm ki, bu işarət insanlarin arasında olan xoş münasibətlər-xeyirxahliq, əl tutmaq, həyan olmaq kimi keyfiyyətlərdir ki heç zaman dəyərini itirmir. Belə bir metamorfoza tamaşanın lirik. romantik, həm də fəlsəfi mayasını təcəssüm edir. Bu gün baxdığımız "Boy çiçəyi" tamaşasında iki şəxsin münasibətlərində sevgi vardirsa da bu sevgi çevrilib insani dəyərlərə yönələ bilir və bu dəyərlərin əbədi olduğuna inam oyadır. Tamaşanın sonunda Həsənzadə xariclə işbirliyi quraraq getməli olur. Bu gedişin özü də birmənalı deyil, ümumiləşmiş məna kəsb edir. Bütün iştirakçılar səhnəyə toplaşır, bu insan kütləsi hərə bir qayğı ilə haradasa qaranlıqda qeyb olurlar. Qatar gəlir, ətrafı dolanır. fırlanır yer kürəsinin özü kimi. Sanki hər kəs öz zamanını gözləyir

- Amma maraqlıdır ki, aktyor oyununa toxunmadınız. Axı tamaşada Fuad Poladov kimi sənətkar oynayır

- Əlbəttə Fuad Poladov böyük sənətkardır. Aktyorların oyununda rejissor tərəfindən qoyulan ali fikirin daşıyıcılarını, özü də layiqli daşıyıcılarını gördüm. Xüsusilə Fuad Poladov-Həsənzadə və Məsmə Aslanqizi-Nargilə ilə bərabər bütün aktyorlar öhdələrinə düşən fikir payınıi bir məcraya yönəldə bildilər. Tamaşanin həm modern üslubda paylanmiş tərtibatı, incə duyumla seçilmiş musiqisi, xüsusi zövqlə qurulmuş işiq tərtibati olduqca həmahəngdir. Sonradan məlum oldu ki. bütün bu komponentlərin də müəllifi quruluşçu rejissor Azər Paşa Nemətdir. Bütün bunlar göstərir ki, çağdaş dövrümüzün öncül rejissoru Azər Paşa Nemət milli teatrımızxn səhnəsinə verəcəyi töhfələrin ardı var. Deyirlər hər tamaşanın finalı möhtəşəm olmalıdır. Finalına rejissorun özünün qatılması, hər aktyorun əlindən tutub onu bir uşaq sevincilə tamaşaçılara təqdim etməsi, onların oyunundan, tamaşaçıiarin hərarətli alqışlarından aldığı sevinc payını hamının sevincinə qatması Azər Paşa Nemətin tamaşa iştirakçilarına və tamaşaçılara olan böyük sevgisinin təzahürüdür. O şağdaş dövrümüzün lider rejissorudur. Mən ona deyəndə ki. sənin bu cür yanaşman məni riqqətə gətirdi. Dedi ki, aktyorlar mənim yetirmələrim, mənim balalarım, tamaşaçılar isə sevimli dostlarımdır. Bu qənaətə gəlirəm ki, "Boy çiçəyi" tamaşasi yenə tarixi və zaman rolunu oynayacaq. uzun müddət səhnədə yaşayacaq. İlyas Əfəndiyev dramaturgiyasi əbədiyaşar mövzularla zəngin olduğu kimi həmişə səhnəmizin mənəviyyat məktəbi olacaqdir.

İntiqam VALEHOĞLU

Ədalət.-2012.-23 may.-S.7.