HARADADIR TOY?

 

   Esse

 

    İyirmi bir ildir kapitalizimdə yaşayırıq. Bütün cəmiyyət, təhsil, səhiyyə, iqtisadiyyat, mədəniyyət hər şey, hər şey avropalaşıb. Bəs əxlaqımız, mənəvi dəyərlərimiz necə, o da avropalaşıb? Acı təəssüflə deyək ki, , , bəzi adətlərimiz o söz...g

   "Tutmam tutdu" 9-cu sinifdə dərsə gələn 12 uşağa sual verdim:

   - Kənddə toy olur? Heç toyda oynayırsız? Çiyinlərini çəkdilər - yəni yox! bir oğlan diribaş çıxdı, məni "tutdu":

   - Bir dəfə atam məni Zirvə-Kluba aparmışdı. Orda gördüm: toy qonaqlıq kimi bir şeydi , yeyir-içir, oynayır-oxuyurdular... Bəyin atası - kəndimizin dəlləyi Həsənxana "müəllim" deyirdilər. Həsənxan haçandan müəllim oldu? İki saat ötməmiş hamı dağıldı. Biz gəldik evə...

   Bəli, yalan danışmır uşaq. İstəsək-istəməsək belə ən qədim adətlərimizin ən gözəli, sevincə, şənliyə çevrilən toy da avropalaşıb. İndi hansı kənddə çadır qurur, aşıq gətirir, toy eləyirlər ki... Şadlıq sarayları ağzını açıb, müştəri gözləyir. Yemək-içmək, aşıq, masabəyi, şar yağışı qar yağışı, daha , burda var. Təki əlin cibində olsun!

  

   ***

 

   Xəyal, yaddaş əlimdən bərk-bərk yapışıb uşaqlıq illərimə aparır məni. Pirağa kişinin həyətində toy olacaq. Su sonası Ərkinazla Dayandurun toyu. Bu el şənliyinə hazırlaşır hamı. Pal-paltarlar yuyulub-ütülənir... Yol qırağında, təndir başında söz-söhbət ancaq bu toy haqqındadır. Biz uşaqlar , qırmızı köynək geyəciyikmi? Qızlar süsən sümbülə dönüb, tez-tez güzgü qabağında boy-buxunlarına tamaşa eləyirlər: necə görünəcəklər, bəlkə... bəlkə bəxtləri elə bu toyda açılacaq, ?.. Subay bir qıza subay bir oğlan "səni sevirəm" deyəcək, ? Eh, cavanlıq, cavanlıq...

   Kəndə hay düşür: iki gecəlik toyu ən dəbdə olan aşıq Şakir Hacıyev aparacaq. Pəh-pəh, gözəl müjdə! Sevincə, şadlığa bax!.. Budu, vaxt-vədə yetişir: Birinci axşam. Mağarada 200-250 qonaq, arxa tərəflərdə 300-400 qoca, qadın, uşaq. Qonşu Əsgərabad, Dəvrişli kəndlərinin camaatı da buradadır. Gündüz gəlin gələn əndamlı, başına qırmızı kəlağayı örtən Ərkinaz da qadınların əhatəsində tamaşa eləyir öz toyuna.

   Bəs toybəyi kimdir? Qonşu Mizan Rəhimov. Əlində nar çubuğu qayda-qanun yaradır. Durdusu-dayandısı yoxdur, hamıyla zövqlə, həvəslə oynayır. Bütün rəqslərin, havaların ritmini tutur. Təkcə əli-qolu, ayaqları yox, başı, beli... bütün əzabarı titrəyir onun. Bax, bax, əlləri başının arxasında, sonra belində, sonra qabaqda dövrələmə... bax, bax, bir ayağı havada, o birisi ilə süzür.. 

   Səhərisi qeyri-adi, gözlənilməz situasiya, dilə-dişə gətirilməsi mümkün olmayan hadisə baş verir. Onu yada salmasam olmaz. Evlə kanalın arasında stol açılıb manıglara (özləri bir-birinə belə deyir) səhər yeməyi veriləcək. Aşıqlar danışıb-gülür, camaatın xoş münasibətləri haqqında söhbətləşirlər. Biz uşaqlar da bu ətraflarda hərlənib, fırlanırıq. Birdən aşıq Şaki məzələnir, əl eləyib, hamımızı bir yerə cəmləyir, şərt kəsir:

   - Kim kanalda çimib, su yuxarı üzsə, 3 manatı var.

   Hay-harayla soyunuruq. Uzun illər poçtolyon içləyən şil-bir qolu, bir qıçı mayıf İsmayıl hamıdan birinci tullanır suya yox olur. Ay aman köməyə gəlin, çolaq boğuldu, batdı. Tez-tez suya baş vurur, gəzirik onu... üç dəqiqə, beş dəqiqə, yoxdu, yoxdu. Haçandan-haçana Murtuz uzaq söyüd ağacının dibindən başına qaldırır onu, ölüsünü gətirib uzadır sahilə... Ölüb, nəfəs almır. Aşığın rəngi-ruhu qaçıb, əlini göyə qaldırır, nəzir-niyaz deyir: özün rəhm elə ilahi, peşmançılıq vermə... Biyabır olarıq... Balabançı "ölü"nü başı üstə çevirib silkələyir. Nağaraçı vay-həşirdədi, başını söykəyib İsmayılın sinəsinə, nəfəsi təngiyə-təngiyə deyir: tez, tez olun, dayanmayın, ürəyi vurur hələ. Aşıq qıçından yapıçıb silkələyir, ağız-burnundan su tökülür çolağın. Birdən gözünü açır, dirilir o yapışır aşığın qıçından 

   - Ver pulu, ver, ver...

   Aşıq qoyun cibindən qlrmızı onluq çıxarıb verir İsmayıla, o da qaçır düz evə. Qışqırır:

   - Ay dədə heyy! 10 manat, 10 manat...

   Pah, axşam çadırın arxasından görmüşəm o pulu... Şövqlə, həvəslə oxuyur, çalır, dövrə vurur aşıq hər kəs ona üç manat şabaş verir. Şakir gəlib dayanır kolxoz sədri, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı Qızqayıt Həsənovanın önündə, çəkir zilə:

  

   Azad bir qız girib bağa,

   Gəzir boylana-boylana.

   Ala gözün sağa-sola, 

   Süzür boylana-boylana

 

   Lap yaxında Həsrət Hüseynovun balabanı "alışıb-yanır". Qızqayıt xanım o qırmızı onluğu qoyur sazın üstünə...

   ...Pirağa kişi ilk övladının toyunu görürdü. Sevinirdi, hamıyla zarafatlaşırdı, heç nəyini qızırğanmırdı. İki günə iki cöngə, neçə qoyun, quzu kəsildi. Təkcə qonum-qonşu yeyib-içmədi, kəndin lap ucqarındakı evlərə-qocalara, xəstələrə, zahı qadınlara bozbaş kasası çatdırıldı. Biz uşaqların sevinci, şadlığı dilə gələsi deyildi. Süd golünə düşmüşdük sanki. Dəstə-dəstə cumurduq aşbazın yanına, doyunca yeyir, qayıdırdıq çadırın həndəvərinə, oynamağa.

   Bir ildən sonra Pirağa kişinin nəvəsi gəldi dünyaya. Adına aşığın adını verdi: Şakir. Sonra Şamil, Şahin...

  

   ***

 

   Qonşu Əsgərabad kəndində də bayramdı, şənlikdi. Toydu. Çadırda 100-150 adam varsa, ətraflara iki bu qədər yığışıb. Şirni-noğul, günəbaxan toxumu satanların gəlhagəlidir. Azı 5-6 saat "çak-çuk" eləyəcəklər. Hamı həsrətlə toy havası ilə yaşasa da, el şənliyi soyuq başlayır, şənlik nöyütü tükənən onluq lampaya bənzəyir. Alınmır o gözəllik, o ahəng, o şirinlik. Niyə? Dava düşür? Yox, hamı şəndi, mehribandır, neçə vaxtdır toy həsrəti ilə yaşayır. dava-dalaş. Amma kimdir günahkar? olub, baş verib ki, alınmır toy? Səbəbi başqadır bunun...

   Qayıdaq ötən dövrə. Rayonun rəhbərliyindəki "yenilik"lərə. Birinci katib Dəmir Nəbiyev gədəbəyli, RİK sədri Cahan İbrahimov tovuzludu. Gözünə döndüyüm yaltaqlar, vəzifəyə yarınmaq istəyən yoldaşlar belə fikrə düşüblər: elə o qərb zonasından toya aşıq dəvət eləyək. böyükləri bəlkə toya gətirdik, bu kənddən olan kadrların sanbalı qalxdı (müsəlman yaltaqlığı da çeşid-çeşiddir). Tovuzdan aşıq İmran, Gəbəydən aşıq İsfəndiyar bir ətək pul almaq şərti ilə təşrif buyurdular Əsgərəbada. Arzuları gözündə qaldı bəzi yoldaşların: rəhbərlərdən heç biri gəlmədi toya. 

   Elə ki, aşıqlar başladılar "ağrın alım", "nənəm qurban uy, uy" deyə-deyə, sazda "Kərəmi", "Zarıncı" çala-çala gərdiş eləməyə "Abbas Gülgəz" dastanını söyləməyə, hay-küy, qışqır-bağır qopdu, toya gələnlər dəstə-dəstə baş götürüb getdi. Necə deyərlər, toyun mübarək olmadı... Məclisdə iki müəllim qaldı: qazaxlılar Əhməd Hətəmov, Kamal Əlihüseynov. Kimi dili tutasan, məcbur edəsən ki, 4-5 saat otur, dastana qulaq as, gülər sənə.

   Belə ab-havanın yaranmasının səbəbi hər kəsə aydındır. Bizdə xalq mahnıları oxuyan müğənni dəbdədir, rəqslər, dəstə-dəstə qol götürüb oynamaq dəbdədir. Toyda qızların sındıra-sındıra "nəlbəki" oynaması, oğlanların "qoçəli"ni rəqs edərkən bir-birlərini "yorması" gözəl tamaşalar deyilmi?

 

 

Əlibaba Rəhimov

 

Ədalət.-2012.-1 noyabr.-S.7.