YENİ METOD

Bizim bu Cürəli camatının qəribə-qəribə işləri, söz-söhbətləri var. Başqa yerlərdən gəlib burada ev-eşik sahibi olanları, lap elə taleyi, qisməti ilə barışıb kəndə gəlin köçənləri çox tez, bayram yumurtası kimi vururlar dişlərinə: hə, görək filankəsin ağlı dayazdı, ya dərin? Oturuşunu-duruşunu, atdığını-tutduğunu bilir-bilmir? əlindən-ayağından bir iş gəlir-gəlmir?.. Odey Yardımlıdan gələn Qasımxan fağırın, məzlumun biridir. Yeddilik dəryazı ver əlinə, axşama bir maşın otun var. Talış Səriyyə-çox zirək, əlli-ayaqlıdı. Qadınlar növbəsinə dayanıb: piyə döyüb, bir təndir qoyur, tay demə.

Lerikli gəlin Qəmər - yununu ver, axşama corabın hazır. Papirosu papirosun oduna yandıran Peşdəsərli Poladxan - kanalın qırağına küləş, saman tök, əhli-əyalıyla işləyib günə 700-800 kərpic kəsəcək...

Bəs Qızyetərin nəvəsi Xudamın Əmənkənddən götürüb qaçdığı Ağanaz nece? Əlindən bir iş gəlir? Düzdü, o vaxt bəziləri dalda-bucaqda ağız büzdü ki, ayə, bu Xudama bax ey, bəyəm kəndin gözəl, su sonası tək qızları yoxdu ki, gedib başqa yerdən evləndi?

Nə isə, çox dərinə getməyək: hər qızın, hər oğlanın öz qisməti, tale yazısı var və ondan qaçmaq mümkünsüzdü... hə, hardadı bəstəboy, yarlı-yaraşıqlı Ağanaz? Görəsən ağlı topuğundadı, ya yox? Sözünün söhbətinin yerini bilir, ya bilmir? Dünən baldızı Seyidə ilə inəkləri naxıra ötürürdü. Şirin söhbət edirdi iki gəlin.

Əşi, vallah, bizim bu kəndin naxırçısının da işi dualıqdı. Qayda qoyub: hər kəs səhər-səhər xeyir-şər eləməmiş inəyini, qoyun-quzusunu gətirib kəndin çıxacağında təhvil verməlidi ona və axşamüstü gedib dəhmərləyib gətirməlidi evinə. Bisavadlılığına baxmayın, Gülxanım xala naxırçının obrazını səriştəliliklə yaradır.

- Uşaqların oyunu var ey. Biri gedib drayanır o yanda, qalanlarına qışqırır: qazlarım, qazlarım, üçün gəlin mənim yanıma. İndi Həsənqulununku da elə o cürdü. Bəy balası kimi geyinib-keçinir, gedir durur kəndin qırağında, camaat da mal-heyvanını məcburdu sürüb aparsın onun yanına... Allahın görünməz bəlasıdı Səkinənin bu sağırı. Ay tamam olan kimi gəlir bizim kişinin üstünə-şikayətə:

- Bəs Abdulla əmi, Pirağa bazardan inək alıb, 3 həftə otarmışam, haqqımı vermir. Ağacan dananı da qoşur naxıra, deyir danaya pul düşmür. Eynal mənə cırıq üçlük verib, kooperativçi Əbülhəsən, götürmür... Bizim kişi də Allah köməyi olmuş, mənim sözümə baxmır, amma Həsənqulunun şikayətini tez tutur, onnan toqquşur, bunnan toqquşur... Camaata deyir: baxın naxırçıya, dabanı döyənək olub, üz-gözün gün yandırıb onun, haqqını verməsəz, Allahın qəzəbinə gələrsiz...

Bir yana baxanda Həsənqulunun "qayda-qanunu" sərf eləyir camaata. Kənddə nə var, nə yox, səhər-səhər təzə xəbərləri ötürürlər bir-birlərinə: filankəs xəstələnib, filankəs oğurluğa görə milisə düşüb, filankəsin oğlu filankəsin qızını istəyir, kasıbdı deyə vermirlər və sair.

... Deyəsən başım qarışdı mal-heyvana, naxırçıya, Ağanazı unutdum, hə? Yox, təzədən gəlirəm bu gəlinin söz-söhbətinin üstünə. Odey, bax, səhər-səhər malı örüşə, naxırçının "qəbuluna" aparan gəlini Əsəd əmi yanlayıb, alıb çənəsinin altına:

- Qızım, deyəsən dünən baldızın Seyidə ilə toyuğu kük basdırmaqdan danışırdız.

- Hə, Əsəd əmi, bəzi şeylərin düşər-düşməzi olur. Pendir düzəltmək, toyuğu kük yatızdırmaq bizə düşmür. Bir dəfə nənəm südü hazırlayıb çığa vurdu ki, şit pendirimiz olsun. Əmi canı, həmin gün gör nə baş verdi: Qağam dəryaza düşdü. İçər ovduğu, vurar dəryazı, hava da isti. Kişini əl üstə gətirdilər evə. Belinin ağrısı tutmuşdu. Ayağa dura bilmirdi, üç gün yorğan-döşəkdə yatdı.

- Hə, qızım o düzdür, gərək yoxlayasan ailədə nə düşür, nə düşmür. Bir lək sarımsaq əkmişdim o il. Qara yel əsdi, həyat-bacanı, bağ-bostanı məhv elədi.

- Bilirsən əmi, maşın cücəsi çox əziyyətlidir. Xeyirsizdir. Seyidə əllisin almışdı. Yem, su, balıq verirdi dəmbədəm. Nə olsun, and içir deyir, qalır on biri. Dərmana hələ nə qədər pul vermişik... Toyuq cücəsinin nəyin deyirsən, birinin də burnu qanamır.

- Toyuq basdırmışdın?

- Hə, ikisini, lax çıxdı yumurtalar, cəmi üç cücəmiz var.

- Gəlin bala, gəl sənə bir sirr açım. Mən uzun müddət Salyanda yaşamışam. Bizim camaat toyuqu kükrt basdırır, Salyanlılar xoruzu.

- Nə danışırsan, Əsəd əmi? Xoruzu? O, necə olur?

- Hə, hə, qulaq as, gəlin bala, aqqanın goru haqqı, öz gözümlə görmüşəm. xoruz kük yatır, özü də çox cücə çıxardır - 30-35. Amma burda bir iş var: toyuq cücələrini özü böyüdür; qoruyur qarğadan, leydən, xoruz isə yox... Sənə nə lazımdı? İki xoruz basdırsan 50-60 sapsağlam cücən var.

Ağanazın gözləri işıqlandı:

- Əmi, xoruzu nətəhər basdırım? Onun təhər-töhürün mənə başa sal də...

- Gündüz evin aşağısında yer hazırla. Yumurtaları yığ ora, altdan saman döşə ha. Axşam qaranlıqda hindən xoruzu tut, gətir qoy ora, üstünə ələk, ya deşiyi olan teşt, qorapalan ört. Yatacaq. Iki günə öyrəşəcək. Yemini, suyunu yaxın qoy, hərdən burax, toyuqlarla məzələnəcək, sonra gedəcək öz yuvasına.

Əsəd əmisi ayrılarkən daha da həvəsləndiridi gəlini:

- Üç həftəyə toyuq cücə çıxarır, hə? amma xoruz iki həftəyə. Bax ha, bu sirri heç kimə açma.

- Ağanaz ürəyində yamanca sevinirdi: bir gör kənddə nə həngamə qoparacaq. Hamı deyəcək: əhsən Əlinin gəlininə. Balam nə çox bilirmiş o?

- Gecə Xudam hiss eləyirdi evin aşağısında nəsə var. Sübhün gözü açılar-açılmaz düşdü aşağı, yanında da Ağanaz, əsil mərəkəydi: Xoruz ayaq üstədi, başına qorapalan qoyulub. Toyuqlar qaqqıldaşır, öz dillərində Allaha yalvarıb "kişi"lərini bu ""məhbəsdən azad etməyə çalışırlar.

- Ağanaz hər şeyi olduğu kimi danışdı ərinə. Xudam əlini-əlinə vurub, güldü, bildi ki, Əsəd əmisi dolayıb gəlini, dünyanın bu avam bəndəsini. Başqaları yox, Cürəlnini bir nömrəli zarafatçılı Hüseynov Xudam özü çatana dedi: Əsəd əmisinin sözü ilə Ağanaz yeni metod icad eləyib: xoruzu kük yatızdırmaq metodunu".

- Beləcə, Ağanaz nağılı bitdi. Sonda mən ruhları göyün yeddinci qatında dolaşan, adlarını çəkdiyim rəhmətliklərin oğul-qızlarına, nəvə-nəticələrinə, xüsusən baş həkim Şamil Cəfərova, Əsəd əminin övladı,suötürücü stansiyasının rəisi Sərxoş Səidova "məni bağışlayın, əzizlərim" demək istəyirəm.

Əlibala Rəhimov

Ədalət.-2012.-27 noyabr.-S.7.