Bizi səsləyən yurdlar

Azərbaycanın dilbər güşələrindən biri olan Dağlıq Qarabağ artıq uzun illərdir ki, düşmən tapdağı altında, əsirlikdədir. 1988-ci ildən başlanan işğalçılıq siyasəti bizləri doğulduğumuz yurd-yuvaya, şeirlərimizdə, nəğmələrimizdə vəsf etdiyimiz Şuşaya həsrət qoyubdur. Amma bu həsrətə baxmayaraq, biz o torpağın nə qədər müqəddəs olduğunu, o yurdun bizim üçün nə qədər əziz olduğunu bir an da olsun belə unutmuruq. Necə deyərlər, yatanda yuxularımızın, düşünəndə duyğularımızın, ürəyimizin və ağlımızın hakimi olan Dağlıq Qarabağ Azərbaycan üçün üzük qaşı, baş tacıdır.

Tarixə baş vuranda bu torpağın Sovet imperiyasının bolşevik siyasəti nəticəsində Azərbaycan daxilində necə "çəpərləndiyini", necə muxtar vilayətə çevrildiyini anbaan izləmək mümkündür. Təəssüf ki, Qarabağa Muxtariyyət statusunun verilməsində sapı özümüzdən olan baltaların da kifayət qədər rolu, xidməti olubdur. Artıq bu bir tarixdir və biz o tarixi yenidən yazmaq gücündə deyilik. Çünki yazsaq da heç nə dəyişməyəcək. Lakin tarixi gerçəkliyi olduğu kimi tanıtmaq və yaşatmaq bizim birbaşa vəzifəmizdir. Bax elə bu mənada Dağlıq Qarabağın bir parçası olan Xocavənd rayonunun yaranma məqamına, onun coğrafi, iqtisadi durumuna göz yetirmək və bu gerçəklikləri də təqdir etmək bu gün təbliğat vasitəsi olan KİV-in əsas vəzifələrindən biridir. Çünki bu fakt müəyyən səbəblərdən həmişə suallarla qarşılanır. O suallar əsasən iki məqamı özündə əhatə edir:

1.Bəzən Xocavənd və Xocalı rayonlarının mətbuat işçiləri, xüsusilə regiona bələd olmayan ziyalılar qarışıq salırlar. Hətta, teleekrandan çıxış edəndə də bunun fərqinə varmırlar.

2. Xocavənd və Xocalı rayonları Dağlıq Qarabağ hadisələri başlayandan sonra, yəni 1991-ci ildə yarandığı üçün bu rayonların bir qurum kimi tarixi çox müasirdi. Amma bir gerçəklik var ki, həmin rayonlar əslində Azərbaycanın ən qədim yaşayış məskənləri və hətta ən qədim insan məskəni, tarixi mədəniyyət ünvanlarıdır. Azərbaycan tarixinə bələd olan hər kəs Azıx mağarasını, Quruçay mədəniyyətini, Xocalı abidələrini yəqin ki, xatırlayır və bu barədə müəyyən bilgilərə malikdirlər.

Bu gün Xocavənd rayonu Dağlıq Qarabağın işğal olunmamış Aran torpaqlarında fəaliyyət göstərməkdədir, demək olar ki, yeganə rayondur ki, onun qış yataqları, qışlaq ərazisi işğaldan qorunub saxlanılıbdır. Düşmən bu ərazidə məhz Ulu Öndərin səngərə gəlişi ilə əsgərlərlə təmas qurduqdan sonra geri oturdulub. Və ən maraqlısı budur ki, Azərbaycanın ən məşhur kəşfiyyatçısı, ermənilərin Milli qəhrəmanını məhv etmiş, dünyanı "Avo" ləqəbli terrorçudan xilas etmiş İbad Hüseynov məhz bu rayonun sakinidir. "Azərbaycan Bayrağı" ordeninə layiq görülmüş, Ulu Öndərimiz tərəfindən mükafatlandırılmış İbad Hüseynov özünün qeyri-adi qəhrəmanlığı ilə təkcə Xocavənd rayonunun deyil, bütövlükdə Azərbaycanın hərb tarixinə öz adını böyük hərflərlə yazmışdır.

1992-ci ilin payızında işğal edilmiş Xocavənd rayonunun sakinləri respublikanın müxtəlif regionlarına səpələnibdi. Lakin rayonun əsas ağırlıq mərkəzi Beyləqan, Ağcabədi və Füzuli qövsü üzərində yerləşən, bir tərəfi də Ağdamın Mərzili kəndinə qədər uzanan düzənlikdə, qış yataqları ərazisində məskunlaşıb. Burada salınmış qəsəbələr Xocavənd qaçqınlarının həm ünvanıdır, həm də onların sabaha olan inamının bir növ dayaq nöqtəsi. Belə ki, Xocavənd rayonunun Qaradağlı, Muğanlı, Tuğ, Kuropatkin, Salakətin və digər kəndlərindən olan insanların böyük əksəriyyəti məhz bu qəsəbələrdə məskunlaşıblar. Artıq həmin qəsəbələrdə müasir tipli mənzillər inşa edilib, sosial obyektlər fəaliyyət göstərir, yollar, elektrik xətləri insanların ixtiyarına verilib. Hətta dövlət başçısı, Ali Baş Komandan İlham Əliyev cənabları bölgələrə səfər edərkən Xocavənd qaçqınlarının məskunlaşdığı qəsəbədə də olmuş, buradakı şəhid ailələri ilə söhbət etmiş, ən yaxşı mənzillərdən birinin açarını şəhid ailəsinə özü şəxsən təqdim etməklə yanaşı, həm də bu ailənin qonağı da olmuşdur. Bu gün də xocavəndlilər həmin məqamı qürurla xatırlayırlar.

Xocavənd rayonunun sosial-mədəni həyatının inkişafı ilə yanaşı burada ayrı-ayrı sahələrə, konkret olaraq təhsilə də dövlət qayğısı həmişə diqqət mərkəzində olub. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan prezidentinin imzaladığı sərəncamla rayonun ən qədim kəndlərindən olan Tuğ kəndində fəaliyyət göstərən məktəbin 125 illiyi dövlət səviyyəsində qeyd edilmişdi. Həmin tədbirlərdə respublikanın tanınmış ziyalıları, Dövlət Qaçqınkomun sədri, baş nazirin 1-ci müavini Əli Həsənov da iştirak etmişdi. Ümumiyyətlə, Tuğ kəndi özünün qədimliyi və bu kəndin Azərbaycanın elmi-ictimaiyyətinə təqdim etdiyi nüfuzlu xadimləri ilə həmişə fəxr edib. Bu kənddə işləyib fəaliyyət göstərmiş Mirmehdi Xəzani, Üzeyir Hacıbəyov və digərləri Xocavənd rayonunun Tuğ kəndinin tanınmasında, məşhurlaşmasında xüsusi payı var. Hətta Mirzə Fətəli Axundovun məşhur "Hacı Qara" əsərində və yaxud görkəmli publisist-yazıçı Nurəddin Babayevin əsərlərində, böyük dramaturq Cəfər Cabbarlının "1905-ci ildə" əsərində, Nəriman Nərimanovun və digərlərinin əsərlərində bu kənd Azərbaycanın ən qədim yaşayış məskəni və ziyalı ünvanı kimi təqdim edilibdi.

Bəli, bu gün Azərbaycanın tarixi baxımdan yeni dövrünün rayonlarından biri olan Xocavəndin ərazisində dünya tarixinə düşmüş qədim Azıx mağarası da bir tarix, bir insanlıq ünvanı kimi yaşamaqdadır. Təəssüf ki, Azıx mağarası bu gün düşmən işğalındadır. Ancaq fakt fakt olaraq qalır. Rayonun coğrafi ərazisi, tarixi Azıx mağarasının kimə məxsus olduğunu birmənalı olaraq hər kəsə sübut edibdir. Ən azı, Azərbaycan 1988-ci ildəki sərhədləri ilə BMT-yə üzvlüyə qəbul edilibdir. Bu faktın özü bizim coğrafi ərazilərimizi heç bir sübutsuz öz-özünə təsdiq edir.

O ki qaldı bugünkü Xocavəndə, onun sosial-iqtisadi inkişafına, çəkinmədən demək olar ki, bu rayon artıq hər kəsin diqqət mərkəzindədir. Xüsusilə insanların kompakt yaşaması, rayonda məcburi köçkün və qaçqınların məskunlaşmasına baxmayaraq, həyat səviyyəsinin artması digər rayonlarımız üçün numuna ola bilər. Ərazi baxımdan böyük hissəsi işğal altında olmasına baxmayaraq, qəsəbələrdə tikilən məktəblər, sosial obyektlər, eləcə də insanların məşğulluğu ilə əlaqədar görülən tədbirlər rayon rəhbərliyinin Azərbaycan prezidentinin imzaladığı regionların sosial-iqtisadi inkişafına dair Dövlət Proqramına şübhəsiz dəstəyinin bariz nümunəsidir.

Çünki bu rayonun rəhbərliyi qaçqınçılığın, müharibənin nə olduğunu gözəl bilir, insanların məşəqqətli günlərinin canlı şahidləridir. Ona görə də Xocavənd Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Eyvaz Hüseynov və onun fəaliyyətdə olan komandası Dövlət Proqramının həyata keçirilməsində, ölkə rəhbərliyinin qarşıya qoyduğu tələblərin həyata keçirilməsində bütün səy və bacarıqlarını əsirgəmədən həmişə öz sakinləri ilə birlikdədirlər. Onların uğurları bütün rayon sakinlərinə aiddir. Eyni zamanda bu uğurlar Azərbaycanın uğurudur.

Əbülfət MƏDƏTOĞLU

Ədalət.- 2012.- 9 oktyabr.- S.7.