YENİ PROYEKTİMİZ: ALTMIŞINCILAR

 

  PUBLİSİST NEMƏT VEYSƏLLİ - 2

 

  "Altımışıncılar" dedikdə adətən yazıçıları nəzərdə tuturlar və bütün vurhəşir də bildiyimiz kimi hər zaman onların başında olur.Bunun nədən olduğunu mən araşdıran deyiləm,amma bunu bilirm ki ALTIMIŞINCILAR təkcə ədəbiyyatda deyil, sənətin bütün sahələrində özlərini göstərməkdə idi. Və mənə elə gəlir ki, dünyamızın altımışıncı illəri təkcə bizim məmələkətdə deyil, başqa məmləkətlərdə də eyni anlamda intibah illəri kimi yaddaşlara həkk olunub.Məsələn, sevgili Türkiyə cumhuriyyətində ALTIMIŞINCILAR adıyla bir dərnək də var. Həmişə gönlümdən keçib belə bir təşkilat və ya dərnək bizlərdə də olsun,amma bizlər ayrı Türkiyə ayrı.Hər zaman adları ortalıqda hallanan yazar və sənət adamları sonrakı nəsil tərəfindən heçgönül xoşluğu ilə qarışılanmayıb. Açığını deyim ki,hətta onları insafla müdafiə edənlər də qınaq sahibi olur. Mən onların müdafisinə qalxmaq məqamında uzağam. Sadəcə onlardan bəzilərini yenidən xatırlatmaq istərdim. Ən çox o yaradıcıları ki, onlar ədəbiyatçı deyillər.Yazar-çizər deyillər.Amma bu sırada yazarlar da ola bilər. Daşlaşmış "ALTIMIŞINCILAR" sırasına salınmayan ALTIMIŞINCILAR da olub. Kimlərdir bunlar?

   - Kənddə böyüməyinə baxmayaraq rus jurnalistikası və rus yazarları haqqında hər zaman çox ürəkdən, çox ayıq danışmısan və məni də çaşdıracaq dərəcədə rus dilində yazıları həmişə izləmisən. Rus yazarlarına meylin nə zaman başlayıb?

   - Orta məktəbi Martunidə (DQMV) bitirmişəm. Orada (1957-1959) rus dilini yaxşı tədris edirdilər. Sonralar Sovet ordusu sıralarında (1961-1964) xidmət etmişəm. Yalandan durum deyim ki, bu illərdə rus dilini mükəmməl öyrənmişəm, bu da düz olmazdı. Rus dilini, rus ədəbiyyatına həvəsi mənə rəhmətlik Feyzi Mustafayev sevdirib.

   Universitetdə oxuduğum illərdə (1965-1971) Yardımlı rayonunun ucqar dağ kəndindən Sumqayıta gələn Feyzi o zamanlar, artıq biz jurnalistika fakültəsinin I kursunda oxuyanda, o, demək olar ki, rus ədəbiyyatına, bədii-publisistikasına yaxşı bələd idi. Blokun, Tutçevin, Selvinskinin, Oveçkin Svetlovun adlarını ilk dəfə mən Feyzinin dilindən eşitmişəm

   Ümumiyyətlə, bizim nəsildən olan yazarlara bu fakt çox yaxşı məlumdu: 60-70-ci illərdə mütaliəyə, axtarışa xüsusi meyl vardı. Sonralar həyat öz axarına düşdü. Mən qalın bədii jurnalların publisistika şöbələrində (1976-1993) çalışası oldum. O zamanlar, lap elə sonralar da rus mətbuatında dərc edilən adlı-sanlı publisistlərin - Rostun, Boçarovun, Çerniçenkonun, Tatyana Testin, Rudenkonun yazıları ilə tanış oldum. Bu siyahını genişləndirmək olar - Strelyaniy, Qolovanov, Vasilyeva, Aqranovski. Məsələ burasında idi ki, "İzvestiya", "Komsomolskaya pravda", "Soskultura" qəzetlərində çalışan publisistlərlə, "Literaturnaya qazeta", "Novıy mir", "Yunost", "Znamaya" kimi qəzet jurnallarında çalışan yazarlar bir-birindən kəskin şəkildə fərqlənirdilər. Sözün həqiqi mənasında, Simonovun, Abramovun, Aytmatovun, Belov Bitovun nəsrləri ilə, bədii-publisistikaları arasında elə bir əsaslı fərq yox idi. Hər iki janrda yazılan əsərlər bədii cəhətdən təhkiyə, tərzinə genişliyinə, estetikasına görə oxucunu valeh edirdi.

   O zamanlar Azərbaycan mətbuatında da bədii-publisistika sahəsində çalışan maraqlı orijinal müəlliflər vardı: hətta o dövrün ən öndə gedən yazar şairləri bədii publisistikaya çox ciddi baxırdılar onların qələmindən gözəl yazılar çıxmışdı.

   Anar, Məmməd Araz, İsa İsmayılzadə kimi böyük yazar şairlər, birbaşa publisistikada püxtələşən Səyavuş Sərxanlı, Əlisəftər Hüseynov adları yadımdan çıxan qələm sahibləri vardı.

   Məni rus mətbuatında dərc edilən bədii-publisistik yazılar niyə özünə belə cəlb edirdi? Lev Tolstoydan tutmuş ta Belova, Rasputinə qədər müəlliflərin bədii-publisistik yazıları daha geniş, əhatəli, geniş təhlilə malikdi. Simonovun Yaponiyaya, Çerniçenkonun kartofa, Qolovanovun elmə həsr edilmiş yazılarını mütaliə edən oxucu, bu yazıları oxuyub qurtarandan sonra elə bil bir universitet qurtarırdı. Burada yüksək bədii zövq, mətləbin dərinliyinə enmək, bədii vüsət, dünyagörüşü kimi amillər ön plana çəkilir.

   - Dostlar itirmişik, onların içində bizimlə bir fakültədə oxyuan insanlar da vardı, kimləri xatırlayırsan, kimlərin itkisi səni incidir?

   - Dünyasını dəyişən dostlarım çoxdu: Mirhüseyn Kazımov, Yaqub Qurbanov, Sevindik Hüseynov, Rəşid Quliyev. Amma tələbə yoldaşım, dostum Feyzi Mustafayevin itkisi həmişə məni ağrıdır. Feyzi çox istiqanlı, mütaliəli həssas jurnalist idi. O, Azərbaycan dilinin imkanlarından çox gözəl istifadə edirdi.

   Onun "Dinmə ey kədər", "Ölənlər geri qayıtmır" kitabları oxucular tərəfindən çox yaxşı qarşılandı. Çox təəssüf ki, Feyzi istedadının, qabiliyyətinin bəhrəsini görə bilmədi. O istedadda insan, ömrü boyu maddi sıxıntı içində yaşadı. Feyzi hər yadıma düşəndə dünya başıma hərlənir.

 

   NEMƏT VEYSƏLLİNİN "BİR SAAT YOL GETDİM BİR ÖMÜR YAŞADIM" yazısından

 

   ...Yasa toplaşan dost-tanış, qohum-əqrəba çıxıb gedəndən sonra ətrafa lal bir sükut çökdü. Bu sükut onun neçə illərdən bəri söykəndiyi divarları, otağını, bütün həyatını, enerjisini sərf etdiyi, əvəzində isə əzab-əziyyət, bol-boluna sarsıntılar qazandığı Azərbaycan teatrı səhnə həyatına həsr edilmiş - "Pəncərəni açdım sabaha", "Gözlər sənə minnətdar", "Naxçıvan teatrının qadın sənətkarları", "Kişi ömrü", "Naxçıvan teatrı" (1883-2008) kimi sanballı kitablarının cilidlərini, səhifələrini dolaşdı. İlahi, o bu kitabların araya-ərsəyə gəlməsi üçün qədər mənəvi maddi çətinliklərlə üzləşmişdi. Gecəli-gündüzlü narahatlığın, əsəbin, arxivlərdə izləməyin sayəsində kitablar işıq üzü görüb, bunun əvəzində isə Cəlil sağlamlığını itirib, kəskin ürək ağrılarına tutulub. Mənim üçün , onu dostları üçün bu sirr olaraq qalır: Cəlil belə-belə ağır nəhəng elmi idarənin görə biləcəyi işlərin ağırlığını üçün çiyinlərinə gətirib, o bu məsuliyyətin altına niyə girib? Onu bu fədakarlıqda, əzablı yollarda nələr gözləyirdi? Mükafatlarmı, maddi təminatmı, məişət rahatlığımı? O, bu fədakarlığın, ürək ağrıları hesabına qazandığı zahiri uğurları ilə adamlara yenə demək istəyirdi? Artıq o özü çox yaxşı bilirdi ki, xalq, vətən üçün edilən fədakarlığın sonu ilə bitir? Azərbaycanda, bizim indiki cəmiyyətimizdə bunların onlarla, yüzlərlə nümunəsi vardı. Məgər Həsən bəy Zərdabinin, Mirzə Cəlilin, Hüseyn Cavidin, Azad Mirzəcanzadənin, Xudu Məmmədovun bir sözlə, yüzlərlə fədakar, zəhmətkeş Azərbaycan ziyalılarının sonrakı acınacaqlı taleləri məgər ona məlum deyildimi?

   Doğrudur, Cəlil Vəzirov bu cəfakeşliyinin, əzab-əziyyətinin müqabilində Rəsul Rza, "Qızıl Dərviş" mükafatlarına, prezident təqaüdünə, əməkdar mədəniyyət işçisi adına layiq görülmüşdü. Amma teatrşünasın həyatında elə incə məqamlar, dözülməsi mümkün olmayan sarsıntılar var ki, yuxarıda söylənilən statistik, ilk baxışda gözəl və təntənəli səslənən adlar, mükafatlar onun köməyinə gəlmirdi. Sosial ədalətsizlik, hər şeyin pula və mənsəbə hesablandığı indiki cəmiyyətdə vicdanlı vətəndaşların dolanışığı, ziyalıların yeri. Bəzən müxtəlif tədbirlərdə, məclislərdə belə-belə ifadə və sözlər eşidilir: "Ziyalılar niyə susur?", "Ziyalılar nə üçün cəmiyyətdə baş alıb gedən rüşvətxorluğa, məmur özbaşınalığına qarşı mübarizə aparmırlar, müqavimət göstərmirlər?".

 

 

   Tofiq Abdin

   abdin41@mail.ru

   www.tofigabdin.com

 

   Ədalət.-2012.-20 oktyabr-S.15.