Qarabulaq kəndinin ay
işıqlı şairi
O, kənddə
yaşayır- Xızının Qarabulaq kəndində, ata
yurdunda. Amma
uzun müddət doğulduğu kəndə qonaq kimi gəlib-gedib,
çünki həyatını, taleyini şəhərlə
bağlamışdı. Əmək kitabçasının
müvafiq bəndi "fəhlə", "qazmaçı
köməkçisi" sözləri ilə başlayır.
Ədəbi aləmdə az-çox tanınandan sonra qırx
ilə yaxın
redaksiyalarda, nəşriyyatlarda çalışıb. Nəhayət,
yaşı altmışı haqlayanda qərara alıb ki,
başındakı dağ havası, könlündəki bənövşə
həsrəti, o dərələri, yamacları, çəmənləri
dolaşmaq həvəsi onu Qarabulağa çəkib
aparır. Odur ki, qayıdıb ata yurduna. Doğrudur, Ağasəfa
Yəhyayev şəhərdən, qaynar ədəbi mühitdən
uzaq düşdü, amma şeirdən, poeziyadan uzaq
düşmədi.
Hər bir şairin
elə öz sağlığında yazdığı "vəsiyyət"
şeirləri olur, biri yazır ki, məni doğma kəndimdə,
yol kənarında dəfn edərsiniz, birisi də yazır ki,
son günlərimi kənddə, bir bulaq kənarında
keçirmək istəyirəm və s. Başqa bir
şair isə kəndə atasının, ya da anasının
ölüm xəbərini eşidəndə
yüyürür. O şairləri titrədən doğma kəndlərinin,
doğulduqları yerin, məkanın həsrətidir. Ağasəfa
də vaxtilə belə bir şeir yazmışdı:
Hər gecə yuxuma girdi dağ-dərə,
Hər gecə ulduzlar
çağırdı məni
Bu çılğın şəhərdə
azı yüz kərə,
Tale yapdı məni,
yoğurdu məni.
Üzü
dağlaradır hər gün maşın da
Bir ümid
qaynayar, çağlar başımda:
Harda öləcəyəm, mən bu yaşımda?
Harda öləcəyəm?
Dağlar
başında...
İndi Ağasəfa elə o dağlar
başındadır və Xızının Qarabulaq kəndində
doğulan Ağasəfa imzalı o şeirlərdə daha vəsiyyət
ovqatı da çəkilib gedib, Qarabulağın dumanına
qarışıb. Bir yoxsul komaya sığınıb sərin
dağ havasını udasan, hər gün gördüyün
çiçək ola, gül ola,
gözün dolusu sevdiyin o gözəl mənzərələrini
seyr edəsən, heç ölüm barədə fikirləşməyə
dəyərmi?
Keçən
il, bax bu vaxtlar Ağasəfanın
yaşadığı Qarabulaq kəndində oldu. Giləzidən keçdik, sonra qarşıda
müxtəlif rənglərlə "boyanmış"
dağlar çıxdı qarşımıza. Şəhər
tünlüyündən, insan basırığından uzaq
olan, az qala bir yarpaq xışıltısını belə
eşitdiyimiz bu yollar Bakıda gördüyümüz
müasir yollara bənzəməsə də, çılpaq
dağlar, sıra ilə cərgələnmiş dərələr,
boyu çox da uca olmayan ağaclar o yol
narahatlığını bizə unutdururdu. Gəlib
Qarabulağa çatdıq. Bu elə bir kənddir
ki, oranın görkəmi çox-çox kəndlərdə
gördüyümüz müasir sivilizasiyanın
görüntülərindən uzaqdır. Yetmiş yaşına doğru yürüməkdə
olan Ağasəfa bu kəndin ağsaqqallarından
sayılır. Dağ kişilərinin görkəmini,
cüssəsini adətən palıda bənzədiblər və
kökü dərinliklərə, yaşı yüzdən o tərəfə
gedib çıxan palıdlarla dağ kişilərinin
doğrudan da bir bənzəyişi var. Amma Ağasəfa o
dağ kişilərinə və palıdlara heç
oxşamır, arıq, elə mənim kimi cansız (bir il
öncə ağır xəstəlikdən qurtulub) bir
adamdır. Amma bu arıq adamın içi, mənəvi
dünyası dopdoludur, o arıq sinənin altındakı
ürəkdə hər gün gördüyü,
tamaşasından doymadığı dağların
bulaqları çağlayır.
Dərələr
keçmişəm, dağlar aşmışam,
Küləklər o ki var dəyib sinəmə.
Dağlara
şirincə layla qoşmuşam,
Dağlar da
başını əyib sinəmə.
Almışam döşümə
ildırımları,
İndi bilmişəm ki, canım poladdır.
Hələ
yol gedirəm Günəşə sarı,
Mənə torpaq arxa, səma qanaddır.
İşığın eşqi var dəli
başımda,
Qəlbimi Günəşdə yoğuracağam.
Lap son nəfəsimdə...
Zirvə
qaşında
Bir papaq qar kimi ağaracağam.
Ağasəfa Yəhyayev çox təvazökar
insandır. Mən bilən, heç bir fəxri
adı da yoxdu, müəllimlik məvacibiylə dolanır, həyətində
bağ-bostan da becərir. Və onun təvazökarlığı
şairliyində də hiss olunur, bəzi üzdəniraq həmkarları
kimi yazıları barədə tənqidçilərdən
ya şair dostlarından tərif ummur. O bilir ki, bu poeziya
ümmanında bir zərrə olmağı da yetər, təki
bu zərrədə bir dəniz saflığı olsun.
Ağasəfanı "təbiət şairi",
"torpaq şairi" kimi ənənəvi ifadələrlə
təqdim etmək istəməzdim. Ancaq onun şeirlərində
təbiətin təsviri, peyzaj lövhələri, insan-təbiət
münasibətləri özünəməxsus poetik zərifliklə
işlənib və bunları oxuduqca fikirləşirsən
ki, qırx il şəhərdə
yaşasa da, təbiət, doğulduğu kənd onun
içində olub.
Sağ tərəfin
dərin dərə, sol qaya,
Yol keçilməz, yol sıldırım, yol qaya.
Başın üstə çətir tutsun sal qaya,
Səpələnsin
yaz yağışı dağlara..
***
Bəyaz
qar, yumşaq qar, xoş gördük səni,
Körpə qar, uşaq qar, xoş gördük səni.
Büllur
qar, işıq qar, xoş gördük səni,
Torpağa aşiq qar, xoş gördük səni.
***
Şimşəklərin bənzəri var
qılınca,
Ağ
buludu oxşatdım ağ balınca.
Qara bulud ağ buludun dalınca
Bu zirvədən o zirvəyə at çapır.
Hər bir oxucunun istənilən bir şairdən
öz zövqünə görə seçdiyi, bəyəndiyi
şeirlər olur. Əgər məndən
soruşsalar, Ağasəfanın hansı şeirini daha
çox bəyənirsən. Cavabım bu olar ki, onun sərbəst
vəzndə yazdığı "Ay işığında
Qarabağ etüdləri" şeiri... Bu,
Ağasəfanın ən "romantik" şeiridir deyərdim.
Süzülür süzüm-süzüm Quş nəğmələri...
Arı şanından süzülən bal
kimi. Oxuyur quşlar... Yellənir, sallanır Ay
Ana laylasından Uşaq yuxusuna girən qoğal kimi.
Bir
çox şeirlərində Ağasəfanı bədbin, az qala həyatdan əlini üzmüş
görəndə qətiyyən təəccüblənmirəm.
Bunlar şairin yaşantılarıdır.
Amma bu yaşantıların başqa bir ifadə
üsulu da var. Ən çox da bu gün hamımızı
düşündürən, həyəcanlandıran mətləblərə
toxunur. Bu şeirlərdə publisistikadan
süzülüb gələn notlar olsa da, hər halda, biz
onları publisistikanın deyil, poeziyanın nümunələri
hesab edirik:
Örtülü bazara aparır bu yol,
Milləti üyüdür açıq, tək
qapı.
Qapıda
cibgir var, ehtiyatlı ol,
Əli cibindədir, gözü tük qapır.
Burda pula
satır qardaş qardaşı,
Pullunun əlindən öpən də olur.
Kasıbsan, deyinmə, tərəzi daşı,
Bir də görürsən ki, təpəndə
olur.
Gözün
kimi gəzir burda, ay yoluq,
Baxtına kim düşər bu baxabaxda.
Pulun
başındadır dostluq, qohumluq,
Burda dost
axtarma, cibini axtar.
Ağasəfa həm də satirik təbli şairdir.
Kitablarındakı şeirlərin bir qismi həmişə
satirik şeirlər olur. Böyük Sabirdən, bizim
satirik şeirin ənənələrindən süzülən
işıq bu şeirlərdə açıq hiss olunur.Bu
satirik şeirlərdə günümüzün,
çağımızın artıq əngələ, maniəyə
çevrilmiş mənfi, neqativ halları tənqid atəşinə
tutulur. Bu şeirlərin bir qismi (hansı ki, iki, üç,
dörd misradan ibarətdir) hədəfi daha düzgün nişan alan snayper güllələrini
xatırladır. Lap ulu Sabirin kiçik həcmli taziyanələri
kimi. Deyir ki: "Bir əl gördüm, Uzanıb məzardan
çölə. Öyrəncəli əldir,
Alağağı qalıb, Rüşvət gözləyir hələ".
Deyir ki: "Kağız-kuğuz Qalaq-qalaq-
"papka-papka". Əvvəl daşbaş
alırdılar, İndi "şapka".
Çoxlu satirik şeirlərin müəllifi olsa
da, Ağasəfa lirik şairdir və bu lirika onun son iki
kitabında toplanan səkkiz poemasında da aşkar nəzərə
çarpır. Lirik qəhrəmanın
düşüncələri formasında qələmə
alınan bu poemalar Ağasəfanın həyata, gerçəkliyə
daha geniş, daha əhatəli münasibətini ifadə edir.
Məsələn, çoxdan yazdığı
"Yarpaqlar tökülür" (Meşəbəyinin
düşüncələri) lirik poeması insan və təbiət
doğmalığını əks etdirir. Nakam bir eşqin faciəsini yaşayan meşəbəyi
sevdiyi qızın bu meşədə qoyub getdiyi izlərinin
xatirəsiylə yaşayır, birisi kəkliyə güllə
atanda, birisi nərgizi tapdalayanda, başqa birisi bir quşa qəsd
edəndə o qızı xatırlayır. Bu poema dərdin, kədərin içində
işıq, sevinc, səadət axtarışına həsr
olunmuşdu. "Günəşin
dalınca gedən oğullar" adlı poemasında isə
Ağasəfa müharibədən qayıtmayan oğulları
yad edir, anaların intizarını lirik, həzin misralarla əks
etdirirdi.
Ağasəfanın şeirlərində bir şair
obrazı var - Müşfiq. O, Müşfiqi çox
sevir. Bu sevgini izhar eləmək
üçün təkcə ithaf, tərənnüm şeirləri
yazmaq, ya da Müşfiq sənətinin gözəllikləri
ilə öyünmək azdır. "Qanlı
imza" poemasında Ağasəfa 37-ci ildə Müşfiqi
bada verənlərdən birinin ölümünü təsvir
edir. Son dəqiqələrində həmin
"ustad" Müşfiqi xatırlayır. Xəyali
bir dialoq baş verir:
-Gedirəm,
qaytarma əvvələ məni,
Gedirəm
dünyadan...
Əfv elə məni.
-Gör
neçə ildir ki, sızlayır yaram.
Nahaqdan tökülən qanım yerdədir.
Səni əfv eləyim?
Yox...
Bacarmaram...
Sən
getdin..
-Mən
getdim, ruhum qayıtdı.
Ruhumla əvvəlki mənzilə döndüm.
-Gör necə
dünyadı, necə həyatdı,
Sən heykələ
döndün...
Mən külə döndüm.
...Orda,
Qarabulaq kəndində, o gözəl təbiətin qoynunda
Ağasəfa həyatdan, dünyadan nakam gedən neçə
dostunu xatırladı. Rüfət Zəbioğlunu
andı. Dedi ki, Rüfət Zəbioğlu sovet
dövründə sözü cəsarətlə üzə
deyən satirik şair idi. Onun "Pul ilə"
satirası o illərdə dillər əzbəri idi.
Bacıoğlu yetişir
arzuya hər kəs pul ilə,
Quruda əl-qol
açıb üz,
sudasa gəz pul ilə.
Qulaq as,
yaxşı eşit
sözlərini sən dayının,
Ərzəni
yazma qələmlə,
pozular, yaz pul ilə.
Dağı dağ üstə qoyub,
aləmə səs salmaq olur,
İstəsən,
dərs də verər
alimə qanmaz pul ilə.
Orda, o dağlar qoynunda Ağasəfa Cabir Novruzun
ölümünə heyifsiləndi, istedadlı tənqidçi
Nadir Cabbarlının vaxtsız vəfatına təəssüfləndi.
"Nadir sözünü sonacan deməyib
getdi".
Orda, o dağlar qoynunda hiss elədim ki, şəhərdən,
qaynar ədəbi mühitdən çox-çox uzaqda da əsl
poeziya yaratmaq olar. Orada "çeşmələr
önündə qocaman dağlara baş əyib kasıb sərçələri
dənləmək" , bir komaya
sığınıb gecələr ay
işığını doyunca seyr eləmək nə
böyük səadətmiş.
Amma heyf ki, çoxumuz bu səadətdən məhrumuq.
Orda, o Qarabulaq kəndində bir anlıq Ağasəfaya
döndüm, bu misraları pıçıldadım:
Quzeydə
qar xonçası,
Güney yaşıl səməni.
Sil qəlbimdən
bu yası,
İlahi,
bu gün məni
Pərvazlanan
quş elə...
Vaqif YUSİFLİ
Ədalət.-
2012.- 22 sentyabr.- S.9.