İBLİS XİSLƏTİ
Hekayə
İblis nədir? Cümlə xəyanətlərə
bais!
Ya hər kəsə
xain olan insan nədir? İblis!
H.Cavid
Eyvandan ətraf aydın görünürdü:
bir-birilə bəhsə giribmiş kimi səmaya millənən göydələnlər,İçəri
şəhərin köhnə çopur
daşlı hasarı, qədim binaları, Qız qalası, Sahil bağı, suları rəngdən-rəngə
düşərək üfüqdə göylə birləşən
Xəzər.
Bu bənzərsiz
mənzərəyə baxmaqdan doymurdu: sübhün gözü açılıb səhər mehi üz-gözünü
oxşayanda, günorta
çağı Günəş yerə od
ələyəndə, axşamüstü
avazıyan tonqal kimi
közərərək qızılı şüaları ilə
səmaya, dənizin sularına naxışlar vurub
qürub edəndə. Və nəhayət,
sonsuz məhəbbətlə sevdiyi qədim şəhər sayrışan
işıqlar selində onun nəzərində
nağıla, əfsanəyə, möcüzəyə
dönəndə...
Eyvandan göz işlədikcə görünən
yerləri vaxtilə qarış-qarış gəzməkdən
doymaz, yorulmaq nədir
bilməzdi. İndi
ahıllaşmışdı, düşmüşdü,
ayaqları yer tutmur,
sözünə baxmırdı. Ancaq hər
gün özünü
toplayıb kövrək addımlarla həyətə
düşərək tindəki köşkdən qəzet almağa adət etmişdi.
Otağına çəkilib oxuyur,
yazıb-pozurdu. Yorulanda eyvana
çıxır, ömür-gün
sirdaşının məxsusi dəmlədiyi çayı
içə-içə şəhərə tamaşa
edir, dincini alır,
ağrı-acılarını unudurdu.
Yalnız ildə bir
dəfə yayın "yandım-alışdım"
çağında, şəhər bürküdən qovrulub boğulanda,
artıq çoxdan ev-eşik
sahibi olan balaları, sevimli nəvələri saqqızını
oğurlayıb bağa aparırdılar onu. Burada - ağacların
kölgəsində, yel vurub
yelkənlər oynayan külafirəngidə
belə darıxırdı, burnunun ucu göynəyirdi evi,
eyvanından görünən şəhərin ürəkaçan
mənzərəsi, gözləri ilə "gəzdiyi"
yerlərdə mürgüləyən xatirələri üçün...
...Yayın qorabişirən
ayını başa vurub
bağdan evinə gələn kimi eyvana çıxanda
gözlərinə inana bilmədi. Sanki qara pərdə
çəkmişdilər eyvanın qənşərinə.
Diqqətlə baxıb məəttəl qaldı: İlahi, az qala göyə dirənən bu
nəhəng dəmir-beton binanı nə vaxt
quraşdırdılar? Gözləmədiyi dəyişiklik ona möcüzə kimi göründü. "Xruşşovka"
adlanan beşmərtəbəli evlər,
sakinlərin gəzişib istirahət etdikləri kiçik park,
uşaqların oynadıqları meydanca, həyət-bacanı
yaşıllığa bürüyən çoxillik
ağaclar yox olmuşdu, hamısını nəhəng bina "yemişdi" elə
bil. Əvəzində müxtəlif
markalı şəxsi maşınların
sıralandığı qara asfalt döşənmiş ensiz,
dar həyət qalmışdı.
Qarşıdakı təzə
göydələnin sol küncünə
qısılan köhnə tənha beşmərtəbəli ev ona çox
miskin göründü.
Sanki uzun illər qonşuluq elədiyi
"dostlarının" xiffətini çəkirdi köhnə
bina. O, ağlına gələn bu fikirdən kövrələn kimi oldu. Əvvəlki
işığını itirmiş nəm
gözləri yaxınlıqdakı binaların arasındakı
dar keçiddə yan-yana
düzülən zibil qutularına zilləndi.
Zəngin müşahidə qabiliyyəti olan
ahıl yazarın diqqətçəkən bir
məqam nəzərindən yayınmadı. Təzə
binanın hündür, enli
qapısından bayıra çıxanların bir qismi əlindəki sellofan bağlamanı zibil
qutusuna atıb yoluna davam edirdi. Bəziləri
özünəməxsus səliqə ilə bükülünü
ehmalca qutuya
çalır, süfrədən artıq qalan
çörək, tort, şirniyyat
yığdığı kulyoku bir qədər aralı hündür
sal daşın üstünə qoyur, kimisi də saymazyana, öz yolundan dönmədən əlindəkini qutulara tərəf tolazlayır, içindəkilər
dağılır, ayaq altda
qalır, ətraf zibillənirdi.
Qutuların kənarına
dağılan zibilin içində
çörək tikələrini görəndə ürəyi
sıxıldı. "Çörək Qurandan
irəli gəlib, bala. Yerə düşən
tikəni üfləyib öp, gözünün üstünə qoy, savabdır". Nənəsinin sözlərini
müharibə vaxtı eşitmişdi.
Atası cəbhəyə getmişdi, evdə
çörək yox idi.
Yadındadır, elə acmışdı ki,
davam gətirə bilmirdi.
Anası onu ovundurub nənəsilə
birlikdə başağa apardı.
Taxılı biçilmiş zəmidən
yerə düşüb torpağa
qarışan sünbül
qırıqlarını torbalarına yığdılar. O da anasının belinə
bağladığı kiçik
torbanı doldurdu. Evə qayıdanda onu öpüb - "maşallah, böyüyürsən, yadında
saxla, kişi ağlamaz, çörək qazanar",
- deyən nənəsi torbalara
yığdıqlarını bir yerə
boşaldıb anası ilə təmizlədilər, "əl
daşında" üyüdüb təndir
qaladılar. Elə bil dünyanı verdilər
ona, nənəsinin təndir çörəyini
ləzzətlə yedi.
Kövrək xatirədən nəmlənən
gözlərini silib fikirləşdi ki, indi ahıl
yaşına çatsa da
rəhmətlik nənəsinin təndir çörəyinin
dadı hələ də damağından getməyib. Hə, onda müharibə - aclıq idi,
çörək qəhətə
çıxmışdı, indiki kimi ayaq altına
atılıb zibilə qarışmırdı. "Nəyə
görə? Çox olanda
qədrini bilməzlər?! Bərəkəti ayaqlayanın gözünü tutmaz
çörək? Axı, indinin
özündə, zahiri bolluq
içində, nə qədər insanın ehtiyacı var yavan çörəyə.
Qəpik-quruş pensiyası heç
çörək, dərman almağa çatmayan nə qədər ailə var. Niyə onları düşünməyək,
artıq tikəmizi vermək əvəzinə yerə, ayaq altına ataq?"
Həyətdən gələn uğultu onu fikrindən
ayırdı. Boylanıb aşağı baxdı. Bir dəstə miskin
gör-kəmli binəsib qutulara
daraşmışdı. Nimdaş geyimli ahıl kişi hündür daşın üstünə qoyulan çörəyi və bir
dolu kulyoku tələm-tələsik
götürüb ətrafına baxmadan kirimişcə başı
aşağı köhnə beşmərtəbəli evə
sarı çəkildi. Qalanları əsl bomj
kimi "peşəkarcasına"
qutuların içərisinə başlarını soxub zir-zibili ələk-vələk
eləyə-eləyə lazım bildiklərini öz böyük
kulyoklarına tələsmədən yığdılar. Ucaboy, arıq birisi
tapdığı yarımçıq araq
butulkasını başı üstünə qaldırıb
yoldaşlarını hayladı.
O, dərin fikrə getdi.
"İnsan qəribə məxluqdur, - düşündü, - bəzən ən adi, sadə həyat hə-qiqətini özü üçün
elə bil təzədən "kəşf"
edir. Uşaqlıq, yeniyetməlik,
cavanlıq çağlarında belə hallar
daha çox olur. Əvvəllər fərqinə
varmadığı, vecinə almadığı, çox adi
sandığı şeylər, olaylar birdən-birə
ona qəribə, maraqlı, bəzən də
möcüzə kimi görünür.
Və "öz kəşf"inə təəccüb
edir, heyrətlənir. Düşünür
ki, necə olub bunu əvvəllər görməyib, mənasını,
mahiyyətini dərk etməyib? Əlbəttə, yaşa dolduqca bu "kəşf"lər azalır, ancaq tamamilə tükənmir. Lap
ahıl vaxtında da nəsə özün üçün
tapırsan elə bil, təəccüblənirsən,
təəssüflənirsən, heyrətlənirsən, deməli,
yaşayırsan, gerçəkliklə təmasda olursan".
Dərindən ah
çəkdi. Qarşısındakı göydələnin
tikilməsindən öncə şəhərin panoramasına
tamaşa etməkdən usanmazdı.
Bəs indi?
Çoxsaylı mərtəbələri ensiz,
uzun, qapalı həyəti günəş
işığına, eyvanından əl içi
kimi gördüyü
mənzərəyə onu həsrət qoyan göydələndə, zibil
qutularının düzüldüyü dar dalanda nəyə tamaşa edəcəkdi?!
Çox
çəkmədi ki, sualına cavab tapdı və buna həm
təəccübləndi, həm də təəssüfləndi,
ürəyi sıxıldı. Öz sadəlövhlüyünə
içində acı-acı güldü
də. Axı, o, dəfələrlə oxumuşdu, qələm dostları ilə
mübahisə, müzakirə etmişdi,
qəti qərara gəlmişdi ki, ailə
kiçik bir dövlət
kimidir. Və hər bir
ailə mənsub olduğu dövlətin
tərəqqisinə, millətin birliyinə öz
töhfəsini verməlidir.
Eyvandan
qarşıdakı nəhəng çoxmərtəbəli
binanı ilk dəfə görürmüş
kimi diqqətlə süzdü:
"Görəsən burada nə qədər
ailə yaşayır? Böyük bir kənddə, yaxud kiçik qəsəbədə olduğu qədər, yəqin. Axı, çox böyükdür,
zahiri görünüşü,
fasadı "gəl-gəl" deyir,
içərisində mənzilləri də gen-boldur,
rahatdır, hər cür şəraiti var. Ona görə ki, burada yaşayanlar
yetərincə imkanlıdırlar, bir ətək
pul verib quru, yalın divarlı, qapısız, pəncərəsiz
mənzilləri istədikləri şəklə salıblar.
Bina-nın həyətində göz
qamaşdıran, ən yeni "inomarkalar" yan-yana, elə
sıx-sıx düzülüb ki, iynə atsan yerə
düşməz. Hələ səhər-axşam buraya nə qədər xidməti maşın
gəlib-gedir. Vəzifəliləri, sahibkarları peşəkar
sürücülər gəzdirirlər. İndi
dəb düşüb: xanımları,
yeniyetmə oğlan-qız uşaqlarını şəxsi
maşınların sükanı arxasında görmək olar. Deyirlər, təzə binada
yaşayan məşhur vəzifəli sahibkar oğluna 18
yaşı tamam olan gün Avropadan xüsusi sifarişlə gətirtdiyi çox bahalı super limuzin hədiyyə eləyib. Oğul
da sevindiyindən qazı elə basıb ki, maşın düz beton divara
çırpılıb. Görənlər heyrət ediblər:
metal qırıntısına çevrilən
maşının içində sütül
oğlan necə salamat
qalıb? Salamat deyəndə ki, atası özü
ağırlığında xərc çəkib xaricdə
müalicə etdirdi oğlunu.
Ən yaxınları ona
pıçıldadılar ki, gözün uşağın üstündə
olsun, yoxsa qəzadan qurtarsan da, "ağ ölüm"ün caynağından xilas
edə bilməzsən balanı. Ata inanmaq istəmədi. Dedi ki, onun oğlu
bu binada kübar ailələrin övladları ilə
oturub-durur, ağlı
başındadır. Ancaq bilmədi ki, pul, var-dövlət, zənginlik
hələ kübarlıq deyil. Tərbiyəni,
təhsili, diplomu, vəzifəni əşya
kimi satın almaq olmaz. Bunun axırı
harınlıq, ailənin bədbəxtliyi, cəmiyyətin bəlasıdır.
Dalğın halda
köksünü ötürdü.
Yadına müdriklərin bir kəlamı
düşdü, dərin
qırışlı üzü
işıqlandı: "Dünya əməli-saleh
adamların çiynində bərqərar olub.
Tanrı yaxşıların xətrinə pislərin
günahından keçir".
Yaxşı ki, az da olsa hər yerdə
yaxşılar var. Lap
elə qarşıda ucalan böyük,
müasir binada da, bir az
yanda, zibilliyin
böyründə köhnə beşmərtəbəli evdə
də.
Dünya xali deyil. İndi
elə ağıllı, bilikli, fərasətli
cavanlar var ki, məəttəl qalırsan, "bərə-kallah"
deyirsən, şükür eləyirsən
yaradana. Maşallah olsun, nəvələrin suallarına babalar düzgün cavab tapa bilmir indi.
Ancaq oturuşmuş köhnə kişilərin,
ağsaqqalların da öz yeri var. Vaxtilə müdriklər deyiblər ki, əstəğfürullah, Allahsız
yerdə qalmaq olar, ağsaqqalı olmayan yerdə yox. Fikirləşəndə
çox dərindir mənası. Hər saqqalı ağarandan ağsaqqal olmaz. Ağsaqqal dünyanın,
həyatın hər üzünü görmüş,
müdrik, ədalətli,
sözü-söhbəti kəsərli,
keçərli, vəznli
oturuşmuş köhnə
kişilərə deyilir.
O, ünsiyyətcil idi. Həyətə düşüb
yaxınlıqdakı dükandan
bazarlıq edəndə,
adəti üzrə hər gün tindəki köşkdən
təzə qəzetləri
alanda özü kimi ahıl qonşuları ilə rastlaşıb hal-əhval
tuturdu. Onların arasında hamının
"ağsaqqal" deyə
müraciət etdiyi, hörmət-izzət bəslədiyi,
həmişə sadə,
təmiz geyinən, səliqə ilə geriyə daranan, hələ də seyrəlməyən saçı
kimi bəyaz qalın qaşları və bığı təbəssümlü sifətinə
yaraşan ortaboy, yaşına görə gümrah görünən
həmyaşıdına "quşu qon-muşdu". Yetərincə savadlı,
məlumatlı, helimli
idi, mütaliəsinə
söz ola bilməzdi. Dünyaca məşhur əsərləri,
özümüzünküləri oxumuşdu. Odur ki, söhbətləri tuturdu, fikirləri çox vaxt üst-üstə düşürdü,
bəzən də fərqli olurdu. Mübahisə, müzakirə
edirdilər, hərə
öz fikrində qalsa da, münasibətlərinin
"iqlimi", ab-havası
dəyişmirdi.
Ağsaqqal qonşunun mülayim xasiyyəti xoşuna gəlirdi. Onunla ünsiyyətdən,
söhbətdən həmişə
məmnun qalırdı,
yüngülləşirdi elə
bil. Ancaq onun gözlərinin dərinliyində gizlənmiş
qəm-kədəri də
çoxdan sezmişdi.
Səbəbini bilmirdi,
soruşmağa üzü
gəlmir, özünə
sığışdırmırdı açıb-ağartmağı.
Ancaq günlərin bir günü o, qonşusunun adətən gözlərində sezdiyi
qüssənin büsbütün
dərin qırışlı
çöhrəsini çulğadığını
gördü:
- Nə olub? Bir
hadisə-zad baş verməyib ki, iraq olsun, - deyə
qeyri-ixtiyari soruşdu.
Və gözləmədiyi
cavabı eşidəndə
heyrətindən yerindəcə
quru-yub qaldı.
- Dünənki qəzetdə
hekayəni oxudum. Yaman təsirləndirdi məni, Əzraili yadıma saldı.
- Nə...ə... Əzraili?
- ilk dəfə görürmüş
kimi onu diqqətlə süzüb
təəccüblə soruşdu.
Sonra ani olaraq susub sakit
səslə izah etdi:
- Mən müharibə illərinin başağından
yazmışam, öz
başıma gələnlərdən.
- Oxuyanda hiss etdim ki, olmuş hadisəni qələmə
almısan. Yadıma düşdü o günlər,
ancaq...
Sözünə ara verib zənnlə ona baxdı:
- Ancaq sən baxtlı yetim olmusan o vaxt, - deyib köksünü ötürdü, - görünür
kəndinizdəki kolxoz
sədri yaxşı adam imiş.
- Hə, rəhmətlik nənəm dua-sana eləyərdi ona. Deyərdi, Allah köməyi
olmuş camaatı dolandırır, imkan verir ki, biçindən
sonra zəminin başağını eləsin,
bağ-bostanı urlasın,
qışa ruzi yığsın.
(ardı gələn şənbə sayımızda)
Əlövsət
Bəşirli
Ədalət.- 2012. - 14 yanvar.-
S.21.