Üzü sabaha olan qədim yurd yeri

Yurdumuzun qədim yaşayış məskənlərindən olan Lənkəranın tarixi kifayət qədər maraqlı və şərəflidir.

Burada aparılan arxeoloji qazıntılar bu yerlərdə eramızdan əvvəl III-II minilliklərdə insan yaşayışı olduğunu sübut etmişdir.

Gözəl təbiəti, əlverişli iqtisadi-coğrafi mövqeyi, Qərbi və Şərqi birləşdirən karvan yollarının üstündə, Xəzərin sahilində yerləşməsi onun inkişafına böyük təkan vermişdir.

Münbit torpaqlı, mülayim iqlimli, bol sulu Lənkəran 1747-ci ildən Talış xanlığının mərkəzi şəhəri olmuşdur. Ən qədim məşğuliyyəti əkinçilik, maldarlıq, balıqçılıq, bağçılıq olan Lənkəranda misgərlik, dulusçuluq, dəmirçilik sənətləri də inkişaf etmişdir.

Bölgənin iqtisadi inkişafında ticarət əsas rol oynamışdır. Lənkəran, İran, Türkiyə, Rusiya, Orta Asiya dövlətləri, Çin, Pakistan, Hindistanla iqtisadi əlaqə yaratmışdır.

XVIII - XIX əsrlərdə iqtisadi cəhətdən xeyli inkişaf etmiş Lənkəran bir sıra xarici ölkələrə düyü, kətan, ipək, tərəvəz, balıq məhsulları göndərmişdir.

Bu günkü Lənkəran rayonu inzibati vahid kimi 8 avqust 1930-ci ildə təşkil edilmişdir.

1539 kvadrat metr ərazisi olan rayonun 66700 hektarını quru sahə əhatə edir. Rayonda 2 şəhər, 8 qəsəbə, 83 kənd var. Hazırda Lənkəranda 212031 nəfər insan yaşayır.

Gərmətük

Lənkərandan bu kəndə getmək üçün 10-15 dəqiqə vaxt sərf etmək kifayətdir. Lənkəran-Astara yolunun üstündə yerləşən bu kənd Talış dağlarının ətəklərində yerləşir. Qışda dağların gözəlliyi onun bəyaz qarı, ağ örpəyidir, o da hələ ki, yoxdur. Çılpaq dağlardakı hündür gövdəli ağaclar baş-başa verib mürgü döyürlər.

Əsasən əkinçilik, qismən də maldarlıqla məşğul olan Gərmətükdə 3500 nəfərə yaxın insan yaşayır.

Bu kənd də digərləri kimi son illər xeyli inkişaf edib. Burdakı orta məktəb, uşaq baxçası, yanacaqdoldurma məntəqəsi, yeni həkim ambulatoriyası və ATS, iri ticarət mərkəzləri sakinlərin maddi və mənəvi həyatlarına xidmət edir.

Lənkəran şəhər İcra Hakimiyyətinin Gərmətük inzibati vahidi üzrə nümayəndəsinin müavini Azər Abdullayevlə söhbətimiz də kəndin qayğıları ilə başladı:

- Camaatımız işgüzar, torpağa bağlı insanlardır. Qonaqpərvərliyini də özünüz görürsünüz, səhərdən neçə adam evinə dəvət edib. Bu kənddə 800-dən çox təsərrüfat var. İndi Gərmətükdə qazlaşdırma işlərinin sonlarıdır. 20-25 il əvvəl çəkilmiş boruların hamısını dəyişdik.

Yolun kənarındakı "Şah"sarayımı, yoxsa ticarət mərkəzimi deyək - bax o möhtəşəm binada 800 və 600 nəfərlik toy-nişan zalları var. Orada həm də 30 otaqdan ibarət otel, restoran, bilyard zalı və digər tikililər müsafirlərə xidmət edir. Bu kəndin iş adamları da öz kəndlərinə qayğı və diqqətlə yanaşırlar. Kəndin girəcəyindəki möhtəşəm qəhrəmanlıq abidəsini də onlar inşa etdiriblər. Azərbaycanın fəxri Həzi Aslanovun gördüyünüz bu heykəli də bu kənddə təsadüfən qoyulmayıb. Qəhrəmanın ata-baba yurdu Gərmətük olub, Həzi anadan olmamış atası Lənkərana köçüb.

Hə, yolunuz bir də bura düşsə, onda bütün evlərdə odun sobasının yerində qaz sobaları görəcəksiniz.

Azər Abdullayevlə xudahafizləşib Həzi Aslanovun Lənkəran şəhərində yerləşən ev muzeyinə tələsirəm.

Tarixə çevrilmiş əbədi qəhrəman

Lənkəran şəhərinin mərkəzində, İsmət Qayıbov küçəsi, ev 19-da yerləşən Həzi Əhəd oğlu Aslanovun ev muzeyi kiçik bir həyətdə, səliqəli bir məkanda hər gün qonaqlarını gözləyir.

İki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı, tank qoşunları general-mayoru Həzi Aslanovun büstü də burda yerləşir. 1910-ci il yanvarın 22-də anadan olmuş qəhrəman, 1945-ci il yanvarın 24-də həlak olub.

Onlarla qızğın döyüşlərdə cinahlardan alman faşistlərinə ölümcül zərbələr endirən əfsanəvi qəhrəman erməni marşalı Baqramyan tərəfindən öldürüldüyü Musa Bağırovun "Sərkərdənin taleyi" kitabında faktlarla əsaslandırılmışdır. Ağır döyüşlərdə 6 dəfə ciddi yaralanan, 8 dəfə Ali Baş Komandan tərəfindən təşəkkür alan Həzi Aslanovun müharibənin sonlarına bir neçə ay qalmış türk dünyasının qatı düşməni olan ermənilər tərəfindən xaincəsinə qətlə yetirilməsi çox şeylərdən xəbər verir.

9 nəfər işçisi olan 5 otaqlı muzeyin direktoru Tamara Fətullayeva mən içəri daxil olmamışdan qapının ağzındakı ayaqqabılara baxıb gülümsədi. Mən də ayaqqabılarımı çıxarıb eyvana daxil oldum. Eyvanda müxtəlif ekspanatlar, şəkillər qoyulmuş otaqlarda çox böyük səliqəlilik hökm sürürdü.

Ömrünün 42 ilini muzeyə həsr etmiş Tamara xanım bildirir ki, bu bina 1966-1967-ci illərdə inşa edilib, 1969-cu ilin 9 mayından fəaliyyətə başlayıb. 1983-ci ildə muzey xeyli genişləndirilərək indiki görkəminə salınıb.

(ardı gələn sayımızda)

Səxavət Məmmədli

Ədalət.- 2012.- 24 yanvar.- S.7.