Hər bir cəmiyyətin inkişafı sevgiyə bağlıdır

Bugünkü qonağımız mənim hər zaman sevdiyim aktyorlardan biri olub. Onunla əlaqə saxlayıb qəzetimiz üçün müsahibə götürmək istədiyimi bildirəndə, buna çox məmnuniyyətlə razılaşdı. Müsahibə zamanı da bütün sualları dolğun və özünəməxsus şəkildə dürüst cavablandıran müsahibim Akademik Milli Dram Teatrının aktyoru, xalq artisti, çox güclü və əvəzolunmaz rollara öz möhürünü vurmuş aktyor Nurəddin Mehdixanlıdı.

- Nurəddin bəy, 1994-cü ilin ortaları idi? on üç yaşım vardı. Bakıya yeni ayaq açmış qaçqın uşağının ömrünü yaşayırdım. Bir dəfə şəhərin küçələrinin birində sizinlə rastlaşdım. Bakıda gördüyüm ilk məşhur insan idiniz. O zaman fikirləşdim ki, bir də nə vaxtsa, bu aktyoru yaxından görüb, onun tamaşalarında iştirak edə biləcəyəmmi? Aradan on doqquz il keçib və biz indi sizinlə burda əyləşib söhbət edirik. Mən bilirəm ki, sizdə əyalət insanı olmusunuz. Yetərincə gənc yaşlarından Bakıya gəlmisiniz. Sizi paytaxta hansı arzular gətirmişdi? O arzularınıza çata bildinizmi? O yeniyetməlik illərində nələrlə qarşılaşdınız?

- Cəlilabaddan Bakıya gələndə mənim on altı yaşım vardı. O vaxtı hamı kimi mənim də istəyim ali məktəbə qəbul olmaq idi. Bunu üçün də yaxşı oxumaq lazımıydı. Amma səmimi deyim ki, aktyor olmaq barədə fikirləşməmişdim. Düzdü rayonda olanda məktəb tamaşalarında iştirak etmişdim. Amma Bakıya gəlişimdə mənim məqsədim bir sənətin sahibi olmaq idi. Tale elə gətirdi ki, mən tamaşaya baxmaq üçün "İyirmi altılar" mədəniyyət sarayına getdim və orda Lütfi Məmmədbəyovla tanış oldum. Sonra isə sənədlərimi verdiyim yerdən götürüb İncəsənət Universitetinə gəldim. Yəni ora da o qədər ciddi fikirlərlə gəlmədim. Lakin orda böyük sənətkar Adil İskəndərovun mənim sənət müəllimim olması, məni aktyor sənətinə bağladı. İndi çoxları deyir ki, mən uşaqlıqdan aktyor olmaq istəyirdim, filan aktyora baxdım aktyor oldum. Mənim elə arzularım olmayıb. Mən hərbçi olmaq istəyirdim, atam məni hüquqşünas görmək istəyirdi. Mən isə bunlardan heç biri olmadım. Aktyor oldum.

- Bildiyimə görə də sizin atanız çox sərt, ciddi xasiyyətli bir insan olub. Yəqin ki, sizin aktyor sənətinə yiyələnməyinizə etiraz etdi?

- Atam müharibəni görmüş yetərincə müdrik insan idi. Bununla yanaşı o çox ciddi insanıydı. Onun gülümsəməsi belə bizim üçün bayram idi. Çox az danışan adam idi. Onu yaxından tanıyanlar fikirlərini baxışından anlayırdılar. Övladlarını çox sevirdi, amma bunu indikilər kimi büruzə verməyi heç vaxt sevməzdi. Allaha şükür edirəm ki, elə bir kişinin oğlu olmuşam. Ondan öyrəndiyim çox şeylər sonralar həyatda mənə lazım oldu. Təbii ki, hüquqşünas kimi görmək istədiyi oğlunu birdən-birə televizorda İncəsənət və Dram fakültəsinin tələbəsi kimi elan olunması onu qəzəbləndirdi. Mənə sözü bu oldu ki - mən səni tanımıram. Nə zaman mənim dediyimi edib, o sənətdən imtina edərsən, o zaman sənin bütün ehtiyacların ödənər və hər dediyin də yerinə yetirilər. Mən isə onun dediyini etmədim. Özünə də bildirdim ki, mən də sənin oğlunamsa, öz istədiyimi həyata keçirəcəm. Və dediyimi də edib, aktyor oldum. Artıq mən ikinci kursda oxuyanda, atam dünyasını dəyişdi...

- Sonralar peşmançılıq keçirdiniz?

- İndi bu yaşımda fikirləşirəm və etiraf da edirəm ki, onun sözünü dinləməməklə düz etməmişəm. Çünki, yaşadığım bu həyatda valideynlərini eşitmədən öz başına addım atmış çox az xoşbəxt insan gördüm. Demirəm ki, valideynin dediyi qanun şəklində həyata keçirilməlidi. Amma hər iki tərəfin arzu və istəkləri təmin olunmalıdı. Mən atamın iradəsinin əleyhinə getdim, uğurlarım olsa da, uğursuzluqlarım da oldu. Ürəyimdə nisgilim də qaldı. Fikirləşdim ki, məsələn, mən hərbçi olsaydım həyatda daha çox işlər görə bilərdim. Daha çox xeyir verə bilərdim məmləkətimə. Sonralar Azərbaycanda baş verən hadisələr də göstərdi ki, sən demə bu millətin şairdən, yazıçıdan, aktyordan daha çox yaxşı müəllimə, yaxşı hərbçiyə də ehtiyacı varmış. Son iki yüz ildəki uğursuzluqlarımızın da əsas səbəbini məhz bu peşə sahiblərinin az olmasında görürəm. Mən özümü həqiqət tərəzisi yerinə qoymaq istəmirəm. Amma bu mənim şəxsi fikrimdi.

- Aktyor həyatı rol oynamaq üzərində qurulub. Olubmu ki, səhnədən kənarda da sizdən oynamaq tələb olunsun. Nə etmisiniz belə hallarda?

- Mən sizə bir söz deyim. Həyatda bütün insanlar oynayırlar. Amma aktyorların bütün peşə sahiblərindən bir üstünlüyü ondadır ki, onlar ancaq səhnədə oynayırlar. Və oynadıqlarını gizlətmədən, səhnəyə çıxıb əyan edirlər ki, mən oynayıram. Amma həyatdakı insanlar həm rol oynayırlar, həm də bunu inkar edirlər. Yaxşı aktyorun həyatda oynamağına da heç bir ehtiyac yoxdur. Mənə belə gəlir ki, ancaq özündən müştəbehlər, bu sənətin nə olduğunu, bunun fəlsəfəsini bilməyən adamlar belə yalançı oyunlarla məşğul ola bilərlər. Ancaq bütün bunlar aktyor sənətinə heç bir aidiyyəti yoxdur. Bizim zamanımızda Adil İskəndərov, Rza Təhmasib, Mehdi Məmmədov kimi böyük müəllimlərimiz olub. Onlar bu sənəti ciddi sənət hesab etdiklərindən səhnəyə də ciddi, zəhmətkeş, istedadlı insanları gətiriblər. Amma indi çoxları bu sənətə şöhrət və tez tanınmaq naminə gəlirlər. Bir tamaşada iki söz deyib, yaxud da iki serialda maşını sağdan, sola sürür, deyir ki, mən sənətdəyəm. Bu da bəlkə də zamanımızdan irəli gəlir. Çünki indi hər şey şouya, yüngül işlərə meyllənir. Halbuki, bu qədər dərdlərimizin, ağrılarımızın olduğu vaxtlarda özlərini kütləvi şəkildə belə aparmalarının qeyri-ciddi hal hesab edirəm. Nə qədər ki, bu cür vəziyyət davam edəcək, biz nə mədəniyyətdə, nə sənətdə, nə də savaşda heç bir problemlərimizi həll edə bilməyəcəyik. Ona görə də mən hesab edirəm ki, həyatda o adam oynayır ki, özünün naqisliklərini, çatışmazlıqlarını ört-basdır edə bilsin. Lakin insan özü olanda daha maraqlıdı. Kim nə qədər oynayır oynasın, gedib öz-özü ilə tək qalanda artıq oynaya bilməyəcək. Bəs o zaman nə edəcək?! İndi biz deyirik ki, filan aktyor çıxdı səhnəyə filan rolu oynadı. Amma məsələ burasındadı ki, böyük anlamda götürsək axı aktyor heç səhnədə də oynamamalıdı. Bir insan həyatını, bir insan ömrünü yaşamalıdı. Görün bir aktyorun intellektual potensialı, mütaliə potensialı nə qədər güclü olmalıdı ki, bir insan taleyini səhnəyə gətirsin və zalda ona baxmağa pul verib gələn insanı özünə inandırıb, ətrafını unutdursun. Bəzən keçmişi yeri gəldi, gəlmədi şişirdib adamın başına vururlar. Amma bu yalnış işdi. Hər zamanın öz qanunları, öz sənətçiləri olub. Və mənə belə gəlir ki, bizim zamanımızda sənətçi olmaq daha çətindir.

- Hansı səbəblərdən çətindir?

- Təsəvvür edin bir saniyənin içərisində internetlə istədiyin məlumatları əldə etmək mümkünlüyündə, bu qədər məlumat bolluğunda tamaşaçı yerindən qalxıb şəhərin bu basabasında gəlib sənin tamaşana baxırsa, bu artıq bir göstəricidi. Əlli, altmış il bundan qabaq bu qədər görsəllik yox idi. Və teatr tamaşaçı üçün möcüzə idi. Amma indi seçimlərin çoxluğu, sürətli sosiallaşmanın içərisində teatr yaşayırsa, deməli teatr sənəti böyük sənətdir, canlı sənətdir. Bu canlı sənətdə də var olmaqdan ötrü aktyor olmaq lazımdı, artist yox. İndiki dırnaq arası artistlər bu sənətin ciddiliyindən xəbərsizdilər. Əvvəlki zamanların da sənətkarları da vardı, sənətə dəxli olmayanları da. Mən o dövrdə yaşamışam. O zaman da elə şeylər olub ki, heç mən onları sizə danışmaq istəmərəm. Sadəcə olaraq zamanları müqayisə eləməyin əleyhinəyəm. Bizim bir millət vəkili vardı. Bir dəfə ona sual verdilər ki, teatrın bugünkü vəziyyəti haqqında nə deyə bilərsiniz. Başladı ki - teatr geridə qalıb, heç bir irəliləyiş yoxdu, filan. Sonra jurnalist sual verdi ki, axırıncı dəfə teatrda nə vaxt olmusunuz? Cavabı belə oldu ki, on il bundan qabaq. Həmin deputat on il bundan əvvəl teatrda olubsa, onun ümumiyyətlə teatr haqqında danışmağa haqqı yoxdu. Teatr sənəti elə bir sənətdir ki, hər il qabağa bir addım atır və dəyişir. Mən demirəm ki, biz bu gün kosmik sürətlə irəli gedirik. Xeyr. Amma bu günləri dünyanın hər yerində yeniliklər baş verir. Və bu dəyişikliklər sözsüz ki, teatr aləmində də olur. Teatr yoxdu, geriyə qalıb deyirlərsə, onda gəlin baxaq görək Azərbaycanın ədəbiyyat sahəsində, musiqi sahəsində hansı inqilablar baş verib. Qara Qarayev, Fikrət Əmirov, Səid Rüstəmov varmı? Çoxlarını saya bilərəm. Və yaxud da səhiyyə sahəmizdə hansı inqilab baş verib? Hanı Topçubaşov? O boyda Elmlər Akademiyamız var. Dünyada kəşf olunan hansı bir yeniliyə imza atıblar? Yoxdular.

- Bəs nədədir bütün bu yoxluqların səbəbləri?

Biz böyük bir ölkənin tərkibindən çıxdıq. İndi biz müstəqilik. Təsəvvür edin ki, evdən bir oğul ayrılır və özünə ev tikir. O, elə ayrılan kimi özünə saray tikməyəcək ki? Yavaş-yavaş, sıfırdan başlamalı olacaq da. Bizim müstəqilliyimiz də bax, həmin o prosesə bənzəyir. Biz hər işin anında həyata keçməsini istəyirik. Amma bu mümkün deyil. Hər şey təməldən başlayıb, kərpic-kərpic qalxacaq. Çünki, bu xalq istedadsız xalq deyil. Ancaq bugünkü gündə hər işin təqsirini teatrda, aktyorda görmək düzgün deyil. Teatrın əgər əskiklikləri ilə bərabər onun uğurlarını da görmək gərəkdir. Bu il bizim teatrın yüz qırx illiyi tamam oldu. Bu yüz qırx ildə keçmiş SSR-dən başqa bizim teatrın heç bir xarici ölkəyə nəinki səfəri olmayıb, heç bir mükafat da almayıb. Amma bizim teatr 2011-ci ilin axırında beynəlxalq Yalta Teatr Festivalında "Xəcalət" tamaşası ilə iştirak edib və akademik Milli Dram Teatrına ilk beynəlxalq mükafatı qazandırıb. "Yüksək aktyor ustalığına" görə ilk mükafatı qazanmışam. Serbiyada da "Xəcalət" tamaşası ən yaxşı tamaşa nominasiyasını qazandı. 2012-ci ilin sonunda da biz yenə bu tamaşayla Moldaviyaya dəvət aldıq. Orda da "Qızıl gözlü mələk" mükafatını aldıq. Bunu Azərbaycan mətbuatı niyə yazmadı? Niyə demədi? Tamam başqa bir məsələni atdılar ortalığa ki, bu uğur, bu qalibiyyət unudulsun... Bilirsinizmi, çox vaxt teatr, aktyor sözünün nə olduğunu bilməyən adamlar bir də görürsən ki, teatr haqqında qalaq-qalaq yazılar yazırlar. İndi hamı bir-birini incitməklə, acıtmaqla məşğuldu. Bu bizim cəmiyyətimizin xəstə bir tərəfidi. Ancaq belə cəmiyyətdə inkişafın olması mümkün deyil. İnsanlar bir-birlərinə hörmət etməyi, sevməyi öyrənməlidirlər. Cünki, hər bir cəmiyyətin inkişafı sevgiyə bağlıdır.

Hal-hazırda biz bir nekrofil cəmiyyətə çevrilmişik. İnsanlara öləndən sonra qiymət verirlər. Belə çıxır ki, biz ölməliyik sonra dəyər versinlər bizə? Sağ ikən, fəaliyyətdə ikən heç kim bir yazı yazmır. Ölən kimi təriflər göyə ucalır. Yaxşı olardı ki, teatr sənətinə canını, sağlamlığını vermiş insanlara sağlığında qiymət versinlər. Çünki, teatr sənəti bir millətin mədəniyyətinin göstəricisidir. Atatürk deyirdi ki, "teatr bir millətin mədəniyyət aynasıdır". Bu həqiqətən də belədi. Bu sənət seçilmiş insanların sənətidir. Mənim sənət müəllimim Adil İskəndərovun bir sözü vardı. O deyirdi ki, "qadam, böyük sənəti böyük kişilər yaradır". Zaman keçdikcə mən həmin sözün dərinliyini anladım. Tarixə də nəzər salsaq görərik ki, Yunanıstanda bu sənətlə ancaq ali silkin nümayəndələri məşğul olurdular. Bu günləri ənənəsini yaşatdığımız rus teatrını yaradanlar da əsilzadə, kübar təbəqənin üzvləri olublar. Azərbaycanda da teatrı yaradanlar Avropada təhsil almış insanlar, ziyalılar olublar. Bunun üçün də insanlar teatrın gücünü dərk etməlidirlər.

- Bu günün tamaşaçısı səhnədəki aktyoru duya bilirmi?

- İnsanlar kilsələrə, müqəddəs yerlərə gedirlər ki, özləri ilə baş-başa qala bilsinlər. Teatr da elə yerlərdən biridi. Mən həmişə teatrı məbəd kimi görmüşəm və bunu sözgəlişi demirəm. Təsəvvür edin ki, tamamilə fərqli insanlar zalda otururlar. Aktyor üç saat ərzində bu insanları güldürməyi, ağlatmağı, qəzəbləndirməyi bacarırsa, deməli o əsl aktyordu. Və bu günün tamaşaçısı o qədər məlumatlı, ayıqdır ki, o, mütləq səhnəyə çıxan aktyorun içinin dolu və ya boş olduğunu anlayır. Bu günün tamaşaçısı lap evdən tumla, bulku ilə də teatra gəlsə belə, aktyorun içi doludursa, o, tamaşaçının fikrini bir hipnozçu kimi səhnəyə yönəldə bilirsə, deməli burda əsas məsələ aktyorun üzərinə düşür. Çox olub ki, tamaşaya bir əyləncə kimi yanaşıb gələn tamaşaçı ordan göz yaşı və ya böyük sevinc hissləri ilə ayrılıb.

- İstedadlı gənclər, sizin davamçılarınız necə yetişirlər?

- İndi istedadlı gənclər var. Amma çox azdılar. Mən istəyirəm və marağındayam ki, onlar çox olsunlar, səhnəyə çıxsınlar. Çünki, onlar olacaqlarsa, bizdə xatırlanacağıq. Əgər bu sənət davam etməyəcəksə, bizdə unudulacağıq. Mən bu səhnəyə çıxanda iyirmi iki yaşındaydım. "Unuda bilmirəm" tamaşasında Kamran rolunu oynayırdım. Hökümə Qurbanova, Məhluqə Sadıqova, Sofa Bəsirzadə, Məlik Dadaşov, Amaliya Pənahova kimi böyük sənətkarlarla oynamışam. Məni bu səhnəyə elə belə buraxardılarmı? Əsla! Sən o zaman səhnəyə çıxmaq üçün o qədər hazırlıqlı olmalıydın ki, onlar bir xoş təbəssümlə sənə baxsınlar. Amma indi bu sənətə tez şöhrət və pul qazanmaq üçün gələnlər ola bilsin ki, bunların hər ikisinə nail ola bilərlər. Amma heç vaxt əsl mənada bir sənətçi ola bilməzlər. Əvvəlcə bu sənətin sirlərini öyrənmək, bu sənətin şəyirdliyini eləməyi bacarmalısan. Ali təhsilli aktyor idim, amma ilk zamanlar rollarıma mən kütləvi səhnələrə çıxmaqla başlamışam. Məsələn, "Mahnı dağlarda qaldı" tamaşasında otuz qaçaqdan biri mən idim. Mehdi Məmmədovun qoyduğu "Dəli yığıncağı" kimi şedevr bir tamaşada kəcavəni irəli geri aparanlardan biri mən idim. Dediyim odur ki, həmin dövrün o görkəmli sənətkarları da baxırdılar ki, sən o kəcavəni ciddi və əzmlə tutmusan. O zaman da sənə rollar verirdilər. Çünki, səhnə elə bir yerdi ki, orda hər şey açıq-aydın görsənir. Səhnədə heç nəyi gizlətmək olmaz. Kimisə aldatmaq, yola vermək olmaz. Əgər aktyor kimisə yola verməklə rol oynayırsa, onun özünü də mütləq yola verirlər. Həmin aktyor birdə onda ayılır ki, yetmiş yaşı var, amma heç nəyin sahibi deyil. Bu zaman isə nə jurnalistlərə, nə mətbuata şikayət etmək artıq kömək eləmir. Axı otuz il, qırx il səhnədə nizə tutmağa həmin aktyoru nə məcbur eləmişdi? Razılaşmayıb, vaxtında gedib başqa bir işlə məşğul olsaydı bəlkə daha çox uğur qazanmışdı. İllərlə bir yeri tutub oturmaq nə dərəcədə doğrudu? Bəlkə də orda başqa birisi gəlib işləsəydi o, daha böyük işlər edərdi. Ona görə də gənclər peşələrini düzgün seçməlidi və həmin peşənin sirlərinə yiyələnməlidi. Zəhmət çəkməlidi.

- Bu həm də sizin gənclərə bir mesajınızdır ki, istedadlı olmaq əsas şərt deyil, həm də hər bir sənətin zəhmətkeşi olmalısan?

- Bəli. Tamamilə haqlısınız. Zəhmətsiz istedadla sən tamaşaçını bir neçə dəfə aldada biləcəksən. Sonra o istedad da məhv olub gedir. Çünki, çox istedadlı insanlar gəliblər, amma o sənətin ağır şərtlərini qəbul etməmələri ucbatından, heç bir yüksəliş əldə edə bilməyiblər. Bizim teatrımızın ən güclü aktyoru Rza Əfqanlı olub. Amma Rza Əfqanlı zəhməti bahasına gəlib o mərtəbəyə çıxıb və böyük sənətkar olub. Yenə də deyirəm, əgər zəhmət yoxdursa, ən böyük istedad da günün birində sönüb gedəcək. Amma savadı, zəhməti olan şəxslər bu gün də, sabah da özlərinə cəmiyyətdə mütləq yer tapa biləcəklər. Çünki, indi alternativlər var. Sovet dövründə isə bu yox idi.

(ardı növbəti sayımızda)

Samirə Əşrəf

Ədalət.-2013.-4 aprel.-S.8.