POEZİYA - 2011-2012

ƏDƏBİ HƏYAT

Bu gün-bu maddiləşmiş dünyada əsrlər boyu mənəvi sərvət kimi anılan və sevilən poeziyanın durumunu düşünəndə səni bir az bədbinlik hissi çulğalayır. Fikirləşirsən ki, indi keçən əsrdə olduğu kimi şeiri sevmirlər, oxumurlar və şeir ötən əsrdəki kimi təbliğ olunmur. Amma çox tezliklə bu hisslər səni tərk edir. Böyük "nikbinliklə" düşünürsən ki, artıq üzvlərinin sayı 1500-ü keçən Azərbaycan Yazıçılar Birliyi şair sarıdan heç bir qıtlıq çəkə bilməz. Bu 1500-ün ən azı 1000-i şairdir, hələ üstəlik məmləkətimizin rayon, şəhər və kəndlərində Birliyin üzvü olmayan, amma şair kimi tanınan və tanıdılan ən azı 2000 müəllif yaşayır və onların şeir kitabları da düzü-dünyanı bürüyüb. Deməli, istedadının dərəcəsindən asılı olmayaraq məmləkətimizdə 3000 şair yaşayır. Amma bu reallıq əsl həqiqəti ifadə eləmir. 3000 şairin içərisində əsl POEZİYA yaradanlar var ki, onların sayı 100-ü keçəmməz. Təxminən bundan iki dəfə, üç dəfə artıq sayda müəlliflər də var ki, onlar heç də pis yazmırlar, amma böyük poeziya yarada bilmirlər. Qalır böyük sayda müəlliflər ordusu...gOnlar sadəcə nəzmkarlıqla məşğuldurlar. Yazdıqlarının içində bircə obrazlı fikir tapa bilməzsən, amma onların yazılarında sanki hər şey yerli-yerindədir. Qafiyə də, vəzn də, nəsə bir məzmun da..

İlk növbədə, böyük nikbinliklə qeyd etməyə dəyər ki, müasir Azərbaycan poeziyası çoxəsrlik yaşarı ənənələrə sadiqlik nümayiş etdirir.

Həyatda, cəmiyyətdə, ictimai aləmdə, ümumən dünyada ciddi, qlobal dəyişikliklər baş versə də, sənət aləmində, xüsusilə poeziyada bir çox dəyərlər hələ də öz gözəlliyini itirməmişdir. Bu dəyərlər əbədidir, poeziyanın mahiyyətini ifadə edir və zamanın hər bir təlatümündən, sınağından keçə bilir. Həmişə ənənə ilə novatorluğu özündə əks etdirən bu poeziya XXI əsrdə də öz mahiyyətinə, məna və məntiqinə sadiq qalmışdır. Azərbaycan poeziyasından söz açanda, ilk növbədə, həmin dəyərləri özündə əks etdirən nümunələrdən danışmalıyıq.

III

Böyük rus tənqidçisi V.Q.Belinski yazırdı: "Şairin yaradıcılıq fəaliyyətinin mənbəyi onun şəxsiyyətində ifadə olunan poetik ruhundadır, buna görə də onun əsərlərinin ruhunun və xarakterinin izahını birinci növbədə, şairin şəxsiyyətində axtarmaq lazımdır.gƏgər siz şairin şəxsiyyətini ciddi, qərəzsiz və ədalətlə tədqiq edib öyrənmiş və şairi düzgün başa düşmüsünüzsə, o halda siz, küləyin gücünə, öz şıltaq fantaziyanızın göylərində, haraya gəldi, baş alıb getmirsiniz, yerdə ayaqlarınız üzərində möhkəmcə dayanırsınız; siz daha şairdən özünüzün arzu edə biləcəyiniz şeyi tələb etmirsiniz, indi siz onun özünün sizə verdiyini qiymətləndirirsiniz; siz özünüzü və başqa şəxsiyyətləri onunla qarışdırmırsınız. İndi siz onun özünü olduğu kimi, necə varsa, eləcə də görürsünüz, siz daha öz fikir və rəyinizi ona sırımır, onun öz ideya və anlayışlarını götür-qoy edir, onların haqqında düşünürsünüz. Bu halda siz şairlə doğmalaşırsınız".

Müasir Azərbaycan poeziyasında artıq yaradıcılığının kamillik zirvəsinə çatan, "necə varsa, eləcə də görünən" şairlər sırasında Xalq şairi Sabir Rüstəmxanlını da öndə görürük və onun bizimlə-oxucularla doğmalaşmasının sübuta heç bir ehtiyacı yoxdur.

Doğrudur, 67 yaşlı Sabir Rüstəmxanlı 30-40 yaşlı Sabir Rüstəmxanlı deyildir. Böyük vətənpərvərlik duyğularını ifadə edən və Azərbaycançılıq missiyasının poetik təcəssümünə çevrilən "Vətən", "Ana dilim", "Cavad xan", "Bütövlük" kimi şeir və poemalar dövrü arxada qalıb. Bəziləri iddia edir ki, şairin 90-cı illərdə daha çox publisistikaya meyl etməsi və ictimai-siyasi hadisələrdə iştirakı onun poeziyasına mənfi təsir göstərmişdir. Amma bu, yanlış fikirdir və S.Rüstəmxanlı publisistikaya daha çox meyl etsə də, hətta bir neçə sənədli romanın müəllifi olsa da, fasiləsiz olaraq Milli Məclisə deputat seçilsə də, bütün bunlar onun poetik istedadına xələl gətirməmişdir. 2011-ci ildə çap olunan ("Azərbaycan" jurnalı, № 5) şeirləri də bunu bir daha sübut edir. Onun son illərdə yazdığı şeirlər də mövzuca Azərbaycanla, böyük Türk dünyası ilə bağlıdır, yenə də Təbriz, yenə də Yardımlının uzaq bir dağ kəndi, analı duyğular, milli-mənəvi dəyərlərimizin təbliği Sabirin şeirlərinin başlıca leytmotivini təşkil edir.

Bu sabitlik və dəyişməzlik onun həyata, gerçəkliyə münasibətində də öz əksini tapır. Budur, ömrünün 62 sinnində şair, ona doğma olan kənd yolunda yapa-yalqızdır:

Hər mənzil başında bir yeni dünya,

Sarısı, qarası başıma döndü.

Verdim milyonlara ürək sözümü,

Qayıdıb başımın daşına döndü.

Mən Vətən adına sevinc yazırdım,

Ancaq o gözümün yaşına döndü.

Sevgi də cəzaymış, xidmət də cəza,

Yenə kənd yolunda yapa-yalqızam.

Meşə saraldıqca çöllər göyərir,

Saralan da mənəm, yaşıl da mənəm.

Qartalın dönüşü yuvasınadı,

Bir bax, o qayalar qaşında mənəm.

Nə olsun, bir yolun sonu yetişdi,

Yenə bir cığırın başında mənəm.

Yollara can verdim yol aza-aza,

Yenə kənd yolunda yapa-yalqızam!

"Kənd yolunda yapa-yalqız" qalan şair bu dəyişməzliyi dağlara baxanda da görür: "Sonuncu ümidim, ünvanım kimi Şükür ki bu dağlar öz yerindədir".

S.Rüstəmxanlı poeziyası üçün səciyyəvi olan müqəddəsliyin vəsfi XXI əsrdə də davam edir və yeni çalarlarla diqqəti cəlb edir. Payızın sarılığında körpə zəmilərin yaz rəngini görən şair, "əlində ölməzlik çələngi" bu dünyanın nəşəsinə qoşulur: " Sən də badəyə dön, ay əlçim bulud, Qaldırım başımı göylər eşqinə!"

Doğrudan da, yaşın bu çağlarında belə bir nikbinliyə heyrət etməmək olmur. Dünyanın gözəlliyinə, təbiətin ona bəxş etdiyi zövqi-səfaya heyranlıq hissi tükənmədiyi üçündür ki:

O göl qədəhini qaldır, qoca dağ,

Nuş elə, lap nəfəs kəsəsi olsun.

Mən ömrüm uzunu səni öymüşəm,

Sən də bir ağız de, əvəzi olsun!

Elə sehir var ki, bu ucalıqda

Ürəyi dəyişər, vaxtı çaşdırar.

Dağlar ad günümə hədiyyə kimi

Ruhumu yenidən cavanlaşdırar.

"Ruhun cavanlığı" həyata, insana, gözəlliyə nikbin münasibətdən irəli gəlir. Ümumiyyətlə, şairlərimizin və şeirlərimizin "ağlar" günlərində Sabir Rüstəmxanlı kimi şairlər həmişə "ruhun cavanlığını" və nikbinliyi qoruyub saxlamışlar. Təbii ki, bu nikbinlik heç də həyatdakı, cəmiyyətdəki, dünyadakı fəsadları, sosial bəlaları inkar eləmir, əksinə, şair, eyni nikbinliklə Şəri, mənfiliyi, antigözəlliyi rədd edir. Daha böyük anlamda (Millət, xalq): "Türkün ata yurdunda Ermənistan qurulmuş, İştahının sonu yox, içdiyi qan az deyir, Cəlladlar püsqudadır!.. Türk xalqı "olmaz" deyir!. Millət "Qarabağ" deyir, bunlar "petrol", "qaz" deyir, Sivil canavarlara türk xalqı "olmaz!" deyir!" Ayrı-ayrı fərdlər timsalında:

Alver eləmə Kəlbəcər kəlməsiylə,

Nə Şuşa söyülə, nə Laçın-

Qapının arxasında boynubükük durursa

Bir şəhid anası, bir uzun saçlı...

Əyri gözlə baxdınsa

bir əsgər ailəsinə,

namussuz sözü azdır sənə!

Evində səslənmirsə türkcə layla,

Sənə nə fərqi getmiş dağ, itmiş yayla!

Yuxuna girirsə hər gün

düşmən qohumlarının turşumuş üzü-

danışma Xocalı qırğınından.

Xəyalından keçməsin Cıdır düzü!..

Yamaqlı çadırlarda

uşaqları acdırsa qardaşının,

taleyi sənlik deyil

soyuq səngər daşının...

Müasir poeziyamızda torpaqla, təbiətlə bağlı poetik düşüncələr yeni deyil və zamanın bütün dönəmlərində şeirimiz bu düşüncələrlə zəngin olub. Lakin etiraf edək ki, son iyirmi ildə şeirimizdə təbiətin səsini az eşidirik.

Bircə Musa Yaqubdu ki, təbiətin pozulmuş nizamı şeirlərində əks-səda tapır, viran olmuş bağlar, cah-cəlalı əldən getmiş meşələr haray çəkir, təbiətin də cəmiyyət kimi harmoniyasızlığa uğraması, antigözəlliyin meydan sulaması ağrıya çevrilir.

Hanı bu meşənin yaşıl qatları,

Dəmir ağacları, şah palıdları...

Sapı özümüzdən olan baltalar

Yaman kəsdi bizi, oğradı bizi.

Alıb özümüzdən doğradı bizi.

Palıdı, çinarı siftə doğradı,

Bizi kötüyümüz üstə doğradı,

Sapı özümüzdən olan baltalar.

Cəmiyyətdə baş verən xaos, hərc-mərclik təbiətdə də öz izini buraxdı. Vaxtilə təbiətin talanına, meşələrin qırılmasına, çayların qurumasına, ceyranın ovlanmasına qarşı hüquq-mühafizə orqanlarından daha artıq fəallıq göstərən poeziyadan indi həyəcan siqnalını eşitmirik. Səbəb nədir?

Çox səbəblər aramaq olar. Biz bunların səbəblərini izah etmək fikrində deyilik, ona görə ki, cavabını poeziyada axtaracağıq.

Bu baxımdan Ağasəfanın yaradıcılığı, xüsusilə, onun son illərdə qələmə aldığı şeirlər, poemalar üzərində dayanmaq olar. Bu o Ağasəfadır ki, hal-hazırda öz doğma kəndi-Xızının Qarabulaq kəndində yaşayır. Asfalt yolun olmadığı, nəqliyyatın çox çətinliklə ayaq basdığı, az qala müasir sivilizasiyadan uzaq olan bu kəndin iki fərqləndirici xüsusiyyəti var.

Biri odur ki, Qarabulaq kəndi asfalt yoldan, müasir kənd üçün vacib olan atributlardan məhrum olsa da, öz təbii gözəlliyi ilə bu çatışmazlıqların hamısını unutdurur.

Biri də odur ki, bu kənddə ürəyi sözlə dolu bir şair-bir kənd müəllimi yaşayır. Bu, o Ağasəfadır ki, onun poeziyasının mayeyi-cövhəri elə bu kəndin dağları, çölləri, bulaqları, gülləri, çiçəkləridir.

Şimşəklərin bənzəri var qılınca,

Ağ buludu oxşatdım ağ balınca,

Qara bulud ağ buludun dalınca

Bu zirvədən o zirvəyə at çapır.

Ağasəfanın "Göydələndən baxan uşaq" poeması müasir dövrün çox ağrılı bir probleminə toxunur, amma olsun ki, bu ağrılı problemi hamı eyni dərəcədə, eyni həssaslıqla qəbul eləməsin.

Çünki Bakıda göydələnləri ucaldan bir milli, ya qeyri-milli iş adamı üçün Ağasəfanın və bizim bir çoxumuzun keçirdiyi hisslərin, duyğuların heç bir əhəmiyyəti yox... Poema dəyişən dünyanın sürətli ritminə, ahənginə dözə bilməyən və dözmək istəməyən təbiət və torpaq adamının düşüncələrini ifadə edir. Bu torpaq və təbiət adamı ayağını yerdən üzüb göydələndə yaşayanların torpaqdan, isti təndir çörəyindən, yaşıl zəmilərdən, sərin bulaqlardan, yaşıl meşələrdən, əsən küləklərdən uzaq düşdüyünü faciəvi bir hal kimi qəbul edir:

Bizim bu Yer kürəsi

Tanrının arabası.

Bütün bu göydələnlər

Şeytanın yelləncəyi.

Hələ qabaqda imiş

İnsanın görəcəyi.

Göylər cənnət qapısı,

Cəhənnəm girəcəyi.

Göydələndən görünmür

Bəşərin gələcəyi...

En torpağa, en, qayıt!

Dön torpağa, dön, qayıt!

(ardı gələn şənbə sayımızda)

Vaqif YUSİFLİ

Ədalət.-2013.-20 aprel.-s.13.