Millətçiliyin gələcəyi

Baba Əhmədli, alim, publisist

Gələcəyi varsa, güləcəyi də var.

Millətin mövcudluğu onun uğurluğudur.

Atalar sözü

"Vətənə məhəbbət - mücərrəd anlayış deyil, o, təşkilatçılıq, inkişaf və mədəniyyət tələb edən real mənəvi qüvvədir.

L. Tolstoy

İnsan cəmiyyətinin inkişafı prosesi təbiətin inkaredilməz və yenilməz qanunudur. Bu proses dünyanın cürbəcür qitələrində və tarixin müxtəlif dövrlərində fərqli sürətlə getsə də, dayanmadan davam edir.

Cəmiyyətlər onları təşkil edən insanların şüur və dərrakə səviyyəsindən asılı olaraq, müxtəlif yollarla inkişaf edirlər. Bu səbəbdən də, bir-birindən fərqli mədəniyyətlər, dillər, ictimai-iqtisadi formasiyalar və sosial-siyasi sistemlər yaranır ki, bu da Bəşəriyyətin təbii inkişaf mənzərəsini rəngarəng edir.

İnkişaf prosesinə müsbət və ya mənfi təsir edən səbəblər (amillər) çoxdur. Müsbət səbəblərin ən zəruri elementləri (fənləri) bunlardır: millətçilik, dövlətçilik, dilçilik, dindarlıq və başqa mühüm mövzular.

"Millətçilik" anlayışı millət terminindən yaranmışdır. Millət mövcuddursa, təbii ki, millətçilik də var, dövlət də, dövlətçilik də var. Dövlətçilik isə, - həyatilikdir.

"Millət" məfhumu müxtəlif cəmiyyətlərdə cürbəcür mənalarda işlədilir.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) üzvü olan ölkələrin əhaliləri (bütövlükdə ölkə vətəndaşları) "millət" sayıldığından, doğru olar ki, etnik anlayış nəzərə alınmasın.

Millətin kimliyi, BMT tərəfindən bəyənilmiş dövlət sərhədləri daxilində müasir beynəlmiləl tələblərə uyğun tərzdə firavan yaşayan, qonşu (həmsərhəd) ölkələrin əhaliləri ilə mehriban davranan, bütün dünya ölkələri əhalilərinin xoşbəxt olmasını arzulayan, eləcə də öz dövlət quruluşunu və dilini zənginləşdirən, təhsilini və istehsalını artıran ölkə əhalisinin birliyi və ucalığıdır.

Millətçiliyin gələcəyi, millətin gələcək uğurları, ərazi bütövlüyü, dövlət dilinin inkişafı, milli mədəniyyətin özünəməxsusluğu ilə səciyyələndirilir.

Təbiətin və cəmiyyətin hökmü ilə formalaşmış ailə - insan həyatının bazasını təşkil edir. Yəni, ailə varsa, artımlı insan həyatı da mövcud olacaq.

Müdriklər yazmışlar ki, ailənin formalaşması Bəşəriyyəti ikinci inkişaf mərhələsinə qaldırmış, sivil yaşayış tərzinin əsasını qoymuşdur.

Bu səbəbdən də indiki qloballaşma (kürəsəlləşmə) dövründə millətçilik və ya millilik haqqında danışmaq yaxud yazmaq əsassız görünə bilər. Digər tərəfdən, doğru yazmışlar ki, iqtisadiyyat və ticarət nə qədər kürəsəldirsə, siyasət və dövlətçilik də o qədər millidir. Hər bir siyasətçi və dövlətçi öz ölkəsini, öz əhalisini (millətini) inkişaf etdirməlidir.

Millətin kamillik meyarları, tarix boyu həyat təcrübəsi əsasında, beynəlxalq miqyasda qarşılıqlı münasibətlər zəminində, xoşagəlməz vərdişləri və xasiyyətləri aradan qaldırmaqla, millətin qazandığı üstün cəhətlərin alilərinin rəsmiləşdirilməsi, qeydə alınması, tanınması və tanıdılması məqsədilə, onun qalxdığı yüksəkliyi xarakterizə edir.

Maddi baxımdan kamillik (keyfiyyət) meyarları, millətin yetişdirdiyi müdrik insanların sayından, yaratdığı inşaat abidələrinin çoxluğundan, incəsənət əsərlərinin möhtəşəmliyindən, texnika sahəsindəki ixtiraların tətbiqindən, iqtisadiyyat sahəsində adambaşına düşən pulun miqdarından da ibarət ola bilər.

İnkişaf qanunlarına uyğun olaraq, millətin kamillik meyarları artdıqca və yüksəldikcə, onun hörməti və nüfuzu da artır, ölkələr (millətlər) arasında sözü daha da keçərli olur.

Millətin inkişaf göstəriciləri, müasir tələblərə uyğun olaraq, əldə edilmiş yüksək səviyyəli dövlətçilikdən, vətəndaşları razı salan ədalətlikdən, milli mənsublu şəxslərin qarşılıqlı münasibətlərindəki insanpərvərlikdən və bütün zümrələrə mənsub insanların vətənpərvərliyindən ibarətdir.

İnkişaf göstəriciləri, kamillik meyarları ilə birlikdə millətin maddi (iqtisadi) və mənəvi (ruhi) uğurlarını obyektiv şəkildə miqdarca (kəmiyyətcə) dəyərləndirməyə imkan verir, uğurlu gələcəyini təmin edirlər.

Millətin gücü onun dilinin yayılması ilə də qiymətləndirilə bilər. Başlıca göstəricilərdən ibarət olan dövlətçilik, millətçilik, dilçilik, ədalətlik və alayı üstünlüklər milləti dünyada tanıtdırır, onun gələcək inkişafını stimullaşdırır, millətlər arasındakı yerini dəqiq müəyyənləşdirir.

Millətin düyadakı hüquqi yeri, BMT tərəfindən tanınmış dövlətçilik vahidinin özünəməxsus başçısı, ali qanunverici orqanı, ali icra sistemi, dövlət dili, milli bayramları, dini ilə xarakterizə edilən milli qurumun, beynəlmiləl diplomatik, humanitar, siyasi və ticari münasibətlərdə iştirakı ilə səciyyələndirilən mövgeindən ibarətdir.

"Hüquqi dövlət" anlayışı "hüquqi millət"i də ehtiva edir. Çünki, BMT-nin üzvü baxımından, "dövlətçilik və millətçilik anlayışları bir-birini tamamlayır və bir-birindən ayrılmazdır. Dövlətçiliyi doğru dəyərləndirən insan, millətçiliyi də düzgün qiymətləndirməyi bacarır.

Təbiidir ki, hakim olmaq istəyən iddialı insanlar aranı qarışdırmaq istəsələr də, tanınmış ölkə daxilində birgə yaşayış tərzi qaçılmazdır və ən yaxşı həyat formasıdır. Ona görə də separatistlərin özləri də birlik əleyhinə danışmağı sevmirlər (bacarmırlar).

Artıq hamı bilir ki, doğma ailə birliklərindən qəbilə, qəbilə cəmliklərindən tayfa, tayfa toplumlarından xalq, xalq birləşmələrindən isə millət yaranır. Deməli millətin kökündə doğmalıq, birlik var. Bu səbəbdən də mənsublu insanlar eyni dildə danışır, dövlətçiliyə üstünlük verirlər.

Millət varsa, millətçilik də mövcuddur, onun xoşbəxt gələcəyi də olmalıdır, BMT tərkibində müxtəlif millətlərin qardaşlığı, dostluğu da labüddür.

Gələcəyi görmək, - öngörənlik tamamilə dəqiq mümkün olmasa da, müəyyən şərtlər daxilində görünəndir.

Millətin gələcəyi, daxili amillərdən (ölkədə gedən ictimai proseslərdən, yeni nəsillərin hazırlığından, siyasi qüvvələrin mübarizəsindən, maddi resursların bolluğundan və s.) və xarici təsirlərdən (təbiət dəyişikliklərindən, dost ölkələrin mövqeindən və Bəşəriyyətin inkişaf qanunlarından) asılı olaraq, fərqli proqnozlaşdırıla bilər. Bu səbəbdən də futuroloqların baxışları çox vaxt təsdiqlənmir. Məsələn, XX əsrdə kommunizm cəmiyyətinin gələcəyi barədə nə yazılmışdısa, hamısı yalan çıxdı.

Cəmiyyətin gələcəyi, onun haqqındakı bilgilərin və tədbirlərin (millətçiliyin) gələcəyindən fərqli olsa da, xeyli əlaqədardır. Yəni millət də, millətçilik də zəruridir.

Millətçiliyin nəliyi, ölkə əhalisinin birliyi, beynəlmiləl aləmdə hamılıqla dəqiq və sülhsevər münasibətlərin möhkəmləndirilməsi, hər bir vətəndaş tərəfindən qanunçuluğa riayət edilməsi, insanların danışıqlarında, davranışlarında və əməllərində şəffaflığın üstün tutulması sahələrində, bütün ictimai fəaliyyətlərdə Bəşəriyyətin və millətin inkişafı naminə can yandırmaqdan ibarətdir.

Millətçilik hər bir şəxs üçün gözəl düşüncə tərzidir və müəyyən mənada fəaliyyət formasıdır. Millətçilik, dilçilik, dövlətçilik və mənəviyyatçılıq bənzərli təfəkkür formalarıdır və düşünülüb, fəaliyyətə çevrilmələri hamı üçün ictimai borcdur.

Tarixi mənbələrdən məlumdur ki, uzaq keçmişdə də feodallar tərəfindən orda-burda millətçilik fəaliyyəti baş qaldırıbmış. Orta əsrlərin sonlarında dövlətçilik təzahürləri daha da gücləndiyindən, millətçilik tədbirləri də genişləndirilmişdir.

XIX əsrin sonunda ingilis və fransız millətləri Antanta çərçivəsində, alman millətçilərinə qarşı müharibəyə hazırlaşmışdılar. Avropada rəqabət zəminində milli münaqişələr İkinci Dünya müharibəsində öz apogeyinə çatmışdı. Ona görə də belə mənfi yüklü,-düşmənçilik yönlü millətçilik lənətlənməli olmuşdu.

Xoşbəxtlikdən, BMT-nin qətnamələri beynəlmiləl inkişaf naminə, millətçiliyi də, dövlətçiliyi də mənfi işarəlidən müsbət işarəliyə çevirib.

İndi dünyanın hər yerində millətçilik lazımdır ki, BMT-nin üzvü olan standart ölkələr sürətlə inkişaf etsinlər, - ac qalmasınlar.

Millətçiliyin yayımlığı (miqyası), insan üçün birinci tərbiyə ocağı onun öz ailəsi olduğundan, sonradan təhsil təşkilatı, istehsalat müəssisəsi gəldiyindən və sonda məscid mütaliələri mühüm yer tutduğundan, millətçiliyin yaymaqlığı (təbliğatı) da hər yerdə etika daxilində, dinləyicilərin məşğulluğu dairəsində, insanların ruhlandırılmasına görə faydalığından asılıdır.

Peşəsindən, vəzifəsindən, yaşından və cinsindən asılı olmayaraq, millətçiliyi yaymaq hər bir vətəndaşın istəyi və borcu olmalıdır. Çünki birlik, həmrəylik, vətəndaşlıq və doğmalıq bazasında qurulmuş millətçilik insanı nikbinləndirir və onu daha məhsuldar edir.

Sağlamlığı istədiyimiz və təbliğ etdiyimiz kimi, millətçiliyi də bəyənməliyik. Dünyanın hər bir ölkəsində millətçiliyin milli mentalitetə uyğun olması təbii hal sayılmalıdır.

Millətçiliyin şiddətliyi, aparılan ictimai faydalı işin (təbliğatın) bilavasitə dinləyicilərə və sonradan öyrənənlərə göstərdiyi ruhi (ruhlandırıcı) təsirinin keyfiyyəti, eləcə də milli birlik yaratmaq tədbirlərinin başqa əməli ideyalara (məfkurələrə) nisbətən intensivliyi ilə xarakterizə edilir.

Milli mənsubluğu yüksək qiymətləndirmək, ölkə əhalisinin uğurlarına ürəkdən sevinmək və onun nailiyyətlərinin artırılmasına çalışmaq layiqli vətəndaşın ibrətamiz üstünlüyüdür. Belə vətəndaşın millətçiliyi də, dilçiliyi, dövlətçiliyi, mənəviyyatçılığı da Bəşəriyyətin xeyrinə işləyir. Yolunu azmış separatistlərin ziyankarlığının qarşısını alır.

Millətçi vətəndaşların ağıllı (akıllı) fəaliyyəti millətçiliyin gələcəyini parlaq göstərir.

Millətçiliyin ömrüuzunluğu, ölkənin inkişaf qartalının bir qanadı dövlətçilik, başqa qanadı isə, millətçilik olduğundan, millətçiliklə dövlətçilik bir-birini tamamladığından, həm də hər ikisi birlikdə daha güclü cəmiyyət yaratdıqlarından, danışılanın ömrü, dövlətçiliyin davamiyyəti (sürəkliyi) qədərdir.

Təbiidir ki, dünya durduqca, Bəşəriyyət də duracaq, onun ayrılmaz üzvləri olan millətlər (ölkələr) də yaşayacaq, millətçilik də ömür sürəcək.

Millətçiliyin gələcəyi də sonsuzluğa qədər uzanacaq. BMT-nin üzvü olan hər bir ölkə də özünəməxsus məzmunda sülhsevər, qardaşlıq millətçiliyini inkişaf etdirəcək. Şühə yoxdur ki, insanların bu günkü orta inkişaf (şüur) səviyyəsində, hakimlər və həmhakimlər zümrələrinə daxil olmaq istəyən şəxslərin müsabiqəsi gərginliyi artırsa da, qazancların halallaşdırılması, bənzər yarışların kəskinliyini azaldacaq.

Müxtəlif məfkürə (amerikanist, azərist, demokratist, ərəbist, humanist, islamist, jurnalist, kapitalist, kommunist, monopolist, sosialist, türkist məfkurələri) daşıyan insanlardan hər biri öz ideyasının doğruluğuna inanır və onun həyata keçirilməsinə çalışır. Bu səbəbdən də partiyalar arasında münaqişələr yaranır. Bir sıra hallarda istənilməz zor və yalan da işə salınır. Sivil cəmiyyətdə qəbuledilməz sayılan zor və yalan doğru məfkürələri də hörmətdən salır.

Başqa cür din və etiqad müxtəlifliyi də beynəlxalq birliyə xələl gətirir. Dinin milli mədəniyyətlərə təsiri özünü göstərib.

Mİllətçiliyin gələcəyi baxımından qətiyyətlə demək olar ki, tükdilli ölkələrin birliyi ilə Avropa İttifaqı arasındakı dostluğu hansısa bir dini fərqlilik zəiflədə bilməz. Türklərin "birləşdir, sülh yarat" siyasəti ilə ölkələrə praktikada və nəzəriyyədə nə qədər eynilik (bircürlük) gərəkdirsə, o qədər də müxtəliflik (cürbəcürlük) lazımdır ki, inkişaf naminə rəqabətlik səngiməsin, dostluq da pozulmasın.

Göründüyü kimi, dünyanın bügünkü durumu, bəzi insanları razı salmasa da, millətçiliyin gələcək inkişafı hər şeyi yaxşılığa doğru dəyişəcək.

Millətçilik dövlətçiliyi də gücləndirəcək, hərbir standart ölkədə ədalətli qanunçuluq hökm sürəcək.

Müşahidələr və tədqiqatlar göstərir ki, dünya miqyasında razısızlıqların əksəriyyəti insanların rifahlığının ödənilməməsi nəticəsində meydana çıxır. Təbiətdə hər şey bir-birindən asılı halda olduğundan, rifahlıq problemi də məktəb təhsilindən çox asılıdır. Çünki məktəblərdə şagirdlər və tələbələr istehsalçılıq vərdişlərinə yiyələnə bilmirlər. Hər bir ölkədə nə, necə və nə qədər istehsal etmək, sanki məktəbliləri kənddə də , şəhərdə də heç maraqlandırmır. Güya təhsilli olmaq elə nəzəri cəhətcə bilikli olmaqdan başqa bir şey deyil.

Kim bilir, bəlkə də təhsillilərin bir qismi millətin hesabına yaşamağı özü üçün normal hal sayır.

Feodal dövlətlərdə təhsilin məqsədi ola bilsin ki, orta inkişaflı və qabaqcıl ölkələrdəkindən xeyli fərqli olsun. Ona görə də təhsilin məqsədindən asılı olaraq, proqramlar da çevik şəkildə dəyişdirilməlidir. Hər bir müəllim mənsub olduğu millətin, - vətəndaşı olduğu ölkənin maraqları ilə yaşamalı, fəaliyyət göstərməlidir ki, "müəllim!" adını doğrulda bilsin.

Millətçiliyin gələcəyi insanların hamısının sağlam, istehsallı və rifahlı gələcəyinə xidmət edir.

Hər bir ölkənin, dünya ölkələri arasında yeri, hər bir şəxsin ölkə vətəndaşları arasındakı yerə bənzəyir. Bu mənada doğru rəqabət qurmaqla millətçi müəllimlərin sayını artırmaq, proqramları da millətin (əhalinin) rifahlığına yönəltmək olar.

Keçmişin qaranlıqlarından çıxmış millətlərin parlaq gələcəyini qurmaq üçün gözəl imkanlar da var. Təki imperialist, militarist, separatist və terrorist qüvvələr anlasınlar ki, millətçiliyin və dövlətçiliyin gələcəyi onların xeyrinə işləmir.

İnsanları və dünyanı birlik xilas edəcək!

ədalət.-2013.-16 avqust.-S.4.