ALTMIŞINCILAR: İNTİQAM QASIMZADƏ BİR ALTMIŞINCININ DA YETMİŞİ
OLACAQ İNŞALLAH
"Altmışıncılar" dedikdə adətən yazıçıları nəzərdə tuturlar və bütün vur-həşir də bildiyimiz kimi hər zaman onların başında çatlayır. Bunun nədən olduğunu mən araşdıran deyiləm, amma bunu bilirəm ki, ALTMIŞINCILAR təkcə ədəbiyyatda deyil, sənətin bütün sahələrində özlərini göstərməkdə idi. Və mənə elə gəlir, dünyamızın altmışıncı illəri təkcə bizim məmləkətdə deyil, başqa məmləkətlərdə də eyni anlamda intibah illəri kimi yaddaşlara həkk olunub. Məsələn, sevgili Türkiyə Cümhuriyyətində ALTMIŞINCILAR adıyla bir dərnək də var. Həmişə könlüm keçib belə bir təşkilat və ya dərnək bizlərdə də olsun, amma bizlər ayrı, Türkiyə ayrı. Hər zaman adları ortalıqda hallanan yazar və sənət adamları sonrakı nəsil tərəfindən heç də könül xoşluğu ilə qarşılanmayıb. Bir ucu da gəlib yetmişlərə və səksənlərə çıxan bu yaradıcılar kimlərdir? Mən sadəcə onlardan bəzilərini yenidən xatırlatmaq istərdim.
Azərbaycan Yazarlar Birliyinin illik yubileylər bildirisində tənqidçi-yazar və "Azərbaycan" jurnalının Baş redaktoru İntiqam Qasımzadənin 1943-də doğulduğu göstərilmişdir.
Onun baş redaktorluğu ilə çıxan "Azərbaycan" jurnalının 80 illiyi günlərində mən bir yazı yazmışdım, esrili bir yazı. O yazını sonra mən bir dəfə də çap elədim. O yazı ikinci dəfə çap olunanda mənə xeyli hücumlar oldu. Buna baxmayaraq həmən yazıda o jurnalın baş redaktoru İntiqam Qasımzadə haqqında eynən bunları yazmışdım:
"Təbii, mən tənqidçi və gözəl bir ziyalı ailəsindən çıxmış, amma bunu heç zaman gözə soxmayan və hətta bundan heç zaman indiki məqamda bir çoxları kimi reklam olaraq istifadə eləməyən İntiqam Qasımzadənin jurnalın Baş Redaktorundan başlamalıydım ki, o son dərəcə demokratik bir abı-hava yaratmış və hətta elə bir abı-hava yaratmış ki, bəzən yazı gətirən bir gənc yazar da keçib oturur onun kreslosunda və (nəzərə alsaq ki, mənim yaşıdlarım nəinki uzun illər öncələr Baş redaktorların otağının qapısından belə baxa bilməzdik, indi düşünün bu necə bir demokratiyadır) hətta bunu bir az sataşma kimi yazanlar da oldu (müsəlman qılınc müsəlmanıdır, bunu unutmayaq). Yenə də təkrar edirəm: düşünün ki, bir zaman nəinki Baş Redaktorun kreslosunda oturmaq vardı, heç ona şeir oxumaq belə zor iş idi (hətta müavinini belə görmək zor idi). Şəxsən mənə heç bir redaktorla üz-üzə gəlmək qismət olmayıb, bu az-maz yazı-pozuyla məşğul olduğum illərdə.
Və İntiqam Qasımzadə əsilzadəlikdən gələn bir davranışla və bir mədəniyyətlə qapıları taybatay açıb və əsilzadəlikdən gələn bir davranışla, unudulmaz yazıçımız və Azərbaycan jurnalının son illərdə Baş redaktoru işləmiş Yusif Səmədoğlunun portretini (diqqət!!! diqqət!!! Başqa yerləri düşünün və hətta, Yazarlar Birliyinə bitişik bir firma var, ora baxın, təbii bu da lazımdır) başının üstündən asıb ki, bəs varislikdə mən bu adamın varisiyəm və bunu həyata keçirir dəg amma bir az fərqli yenə də: çox az içki məclislərinə qarışar, çox az mübahisələrdə iştirak eləyər və son dərəcə səliqə ilə işə gələr".
İndi iş elə gətirib ki, biz İntiqam Qasımzadənin özünün 70 yaşını qeyd edəcəyik və İntiqam Qasımzadə bütün yetmiş ilin məncə 55-ini bu Yazarlar Birliyinin içində yaşayıb. Tam içində olmasa da onların evində həmişə söz-söhbət ədəbiyyatdan olub və hamının bildiyi kimi onun atası tanınmış ədəbiyyatçı Böyükağa Qasımzadə ədəbiyyat camiəmizin sevimli insanlarından biri olub.
Hazırkı vəziyyətdə hər hansı bir jurnala başçılıq eləmək və həmin jurnalı OXUCU KÜTLƏSİNİN zövqüncə buraxmaq (hələ ortada bir qonorar məsələsi də var, ən böyük amil indi bu olub məncə) İntiqam müəllimin özünün də dəfələrlə qeyd etdiyi kimi bir o qədər də asan iş deyil. Çünki ədəbiyyatımızın bugünkü mərhələsi elə bir həddə gəlib çatıb ki, burada artıq AMERİKA açmağa heç bir lüzum yoxdur və mən başa düşürəm ki, indiki cavan nəsil oturub-durub "AZƏRBAYCAN" jurnalının zamanın tələbindən ( LAP SOVET TƏFƏKKÜRÜDÜ!!! VƏ HƏTTA ONLARDAN BƏZİLƏRİ HANSI ZAMANDA YAŞADIQLARINI BİLMƏSƏLƏR BELƏ) aşağı səviyyədə çıxdığı barədə elə hey danışırlar və bunun da günahını birbaşa BAŞ REDAKTORLA bağlayırlar. Amma mən bu işin içində olmasam da, bu jurnala yaxın adamlardan biri kimi etiraf edim ki, bu yaxınlıq müddətində mən bir dəfə də olsun bu jurnalla bağlı hay-küy görməmişəm. Şübhəsiz incikliklər yox deyil.
Bu əslində ondan irəli gəlir ki, İntiqam bir BAŞ REDAKTOR kimi heç zaman öz zövqünü diktə eləmək məqamına keçmir və o bu gün ortada olan ədəbi nümunələri çap etməklə özünün bir BAŞ REDAKTOR kimi təsdiqini hamının diqqətinə çatdırır.
İntiqam Qasımzadə dəfələrlə intervülərində deyib ki, mən bu jurnalın TAM HÜQUQLU SAHİBİ olsam, o zaman ildə üç-dörd nömrə hazırlaram. Amma belə olduğu vəziyyətdə mən bilən İntiqam Qasımzadə öz zövqüycə cəmisi bir il, iki il bu cür səviyyəli jurnal çıxara bilər. Və sonra bu çap dünyamızın içində itib-batan ədəbi aləmə daha başqa şeylər vermək iqtidarında olmaz.
Cavanların çoxu İntiqamı bir az da az yazmaqda günahlandırırlar və belə bir iddiadadırlar ki, yazmırsa nə üçün bu jurnalın başında oturub. Və bəzən daha irəli gedib ifrata varırlar: "axı o nə yazıb və kimdi? suallarını da dilə gətirirlər. Olmaz belə bir şey! Adamın çox varlı əbədi bir keçmişi var və indinin özündə də o daha səmərəli işlərlə məşğuldur. Sadəcə çığır-bağır salmır və başını aşağı salıb işini görür ədəbi aləmimiz üçün. İntiqam Qasımzadə yazardır və professional yazardır, ona görə də o bu suallar çox haqsız səpələnir ortaya. O şeirdən başlamış ədəbiyyatın hansı janrında istəsən yaza bilər və yazır. Amma bir xüsusiyyəti açıqlayım: baxın, İntiqam bir BAŞ REDAKTOR olaraq ağzına gələni yazar və onları öz jurnalında çap etdirər, kimsə də onun yolunu kəsə bilməz və o bunu eləmir. Mən bu keyfiyyəti az şey hesab eləmirəm və o məmnuniyyətlə özünün tutacağı o yeri də başqalarına verir: onun da pula ehtiyacı var, bunu hamı gözəl bilir. O bununla da böyük ürək sahibi olduğunu göstərir və mən İntiqama NƏ YAZIR VƏ KİMDİ suallarına cavab axtaranlara bunu demək istərdim ki, İntiqam Qasımzadə vaxtilə televizyonda BAYATI kimi elə bir jurnala başçılıq eləyib ki (rus dilində olan bir veriliş idi) üstündən bu qədər zaman keçməsinə rəğmən mən onu çox gözəl xatırlayıram və mən bir çox zaman "Azərbaycanfilmin" istehsal etdiyi filmlərdə onun bir redaktor kimi adının keçdiyini görəndə hətta balaca "qısqanclıq" da yaşamışam. Və İntiqam müəllim elə gözəl əsərlərə redaktorluq eləyib ki, indi o əsərlər bizim kino dünyamızın əşrəfləri sayılır. Və İntiqam Qasımzadə bundan sonra heç bir iş görməsə də bütün bunlar onun SƏNƏT TARİXİMİZDƏ qalmasına əsasa ola bilər.
İntiqam Qasımzadə çox gözəl zövqə və geniş dünyaduyumuna malik bir redaktordur. Xatırlasaq ki, az zamanda onun BAŞ REDAKTORLUĞU VƏ REDAKTORLUĞU ilə burada hansı əsərlər və kimlərin əsərləri çap olunub, o zaman biz insafımızı qırağa qoymadan ona borclu olduğumuzu düşünə bilərik.
Biz nə istəyirik bir çox zaman: mənə bu məlum ki, özümüzün görə bilmədiyimiz şeyləri başqalarından istəməyə artıq adət etmişik və mən bu iddiada olan insanlara yalnız bunu deyə bilərəm: sizin hər birinizin əlinizin altında ən azından bir səhifə, bir qəzet və bir neçə orqan var, maşallah. O zaman nədən İntiqam Qasımzadədən tələb etdiyiniz ədaləti siz ÖZÜNÜZDƏN tələb etmirsiz?
Bunları düşünəndə mən İntiqam Qasımzadənin yetmiş yaşının heç də hədər getmədiyinin fərqindəyəm və bu yetmiş yaşı o haqlı olaraq ürəkdən və geniş qəlblə yaşamış və yaşamaqda davam edir.
Oturub-durduğu yaradıcılar və onun özünün bioqrafiyası gözəl bir ziyalının və ədəbiyyat adamının var olduğuna danılmaz misaldır.
***
İntiqam Qasımzadənin
şeirlərindən
Gecə yağışının qaranlığı,
yaxud şüştər təsnifi
Şəhərə yağış yağır,
Qəlbimə kədər
Pəncərəmdən baxıram
gücəyə
Gücə yağış altında ıslanıbdır -
-çıphaçıp-
Alt köynəyinə qədər.
Gecə yağışa bulaşıb
Yağış qaralıb gecədə
Qara sel kimi axır.
Pəncərəmin arxasında
dayanıb
İslanıram gecəylə.
Yumuram gözlərimi
bəlkə quruyam.
Nə edim ki, göz
yummaqla qurumur adam.
Qurumuram.
İslanıram daha artıq.
Yağış navalçalarla
içimə axır.
Öz ağır ritminin
sonsuz təkrarıyla.
İçim islanır
Bu gecə yağışının
Navalçalarda çaldığı
şüştər muğamıyla.
Noyabr, 1967
Moskvada
Məşhur bir qəbiristanlıqda
Torpağa qoydular səni,
Ustad.
Səninçün fərq etməz indi
Harda torpağa qoyulduğun.
"Dəli həsrət"lə sevsən də
məmləkəti
Sağlığında belə sən
ayırmadın
Torpağı torpaqdan,
insanı insandan.
"Dəli həsrət"lə sevsən də
Məmmədi
Alnının qırışları
Qarışdı torpağın qırışlarına.
Torpağın üzü də qaradır
rəngi kimi.
Gör kimi həbsə məhkum etdi
gör kimi.
Ömrünü həbslərdə keçirən,
fəqət sözləri səyyah kimi
dünyanı gəzən
insanlara insan gətirən
Nazimi.
Gör kimi,
Yaşadın ümidlə.
Bu ümiddən aldı rəngini
gözlərin
Bu ümidə büründü sözlərin.
Özün yoxsansa da
Ümidin qalmaqdadır
sözlərində
Gözlərinin rəngində olan
hər şeydə.
Ümidin qalmaqdadır, ustad.
Ürəyimdə;
Səndən qalmış qiymətli
bir irs kimi.
Gəlsən də Bakıya,
Görsən də Xəzəri
Görmədim mən səni
sağlığında.
Məzarına gəldim
Səndən bir iz tapmaq
ümidiylə.
Gördüm
Sal qranitdə cızılmış surətini -
- dünənimdə qala bilməyib
sabaha yeriyən surətini.
Baxdım.
Sanki özünü gördüm , ustad.
Təsəvvür edirsənmi
nə qədər xoşbaxtdım.
Həyatı sevirdin;
Həyat dolu çiçək gətirmişdim
məzarına.
Şaxtaydı Moskva.
Yaşaya bilmədi çiçəklər,
ustad,
dondular.
Şaxtaya dözə bilmir çiçəklər
Donurlar.
Şaxtaydı Moskva, ustad,
Dondularg
Moskva, dekabr, 1967
abdin41@mail.ru
Tofiq Abdin
Ədalət.-2013.-1 iyun.-S.15.