"SÖNMƏYƏ QOYMARIQ SÖZ ÇIRAĞINI"

ƏDƏBİ HƏYAT

Bu da bir ömürdü verilib mənə,

Bu da bir taledi mən yaşayıram.

Əllərim bənzəyir quş dimdiyinə,

Halal ocağıma dən daşıyıram.

Bu sətirlərin müəllifi Ədalət Salmandır. Doxsanıncı illərin başlanğıcında "Açın bu dünyanın qapılarını" adlı ilk şeirlər kitabını çap etdirən, sonrakı illərdə də bir neçə şeir kitabı ilə oxucularını sevindirən, respublika mətbuatında isə müntəzəm çıxış edən və müasir poeziyada kiçicik də olsa, öz bambalaca cığırını açan bir şair. O, Cəlilabadda yaşasa da, şeirlərinin səsi yurdun hər guşəsindən gəlir. Söhbət həqiqi şeir xiridarlarından gedir və əgər hansı bir kənddəsə lap bir şeir vurğunu yaşayırsa, o, Ədalət Salman adlı şairi tanımalıdır. 2002-ci ildə işıq üzü görən "Məni tənha buraxma" şeirlər kitabına Xalq şairimiz Xəlil Rza Ulutürk kiçik bir müqəddimə yazmışdı. Onu olduğu kimi nəzərinizə çatdırıram, əziz oxucular:

"Ədəbiyyat və incəsənət" qəzeti redaksiyasının şeir şöbəsində tanış olduğum gənc şair Ədalət Salman dərhal yadımda qaldı.

"Vağzalı" çalınır, dağlar bəy durar,

Boynundan asılar ağ şəlalələr.

Yalnız şair belə deyə bilər. Rəsul Rzanın gözəl bir sözü var: qələm sahibi vur-tut bircə gözəl şeir yaza bilsə, şair adlanmağa layiqdir. Bu o deməkdir ki, o öz varlığındakı şeir bulağının gözünü aça bilər.

Fitri istedad ilkin şərtdir. Lakin hər şey məhz bundan sonra başlanır. Fitri qığılcımı alışdırıb mənəvi, əbədi məşələ çevirmək üçün dəyanət, şair qəhrəmanlığı tələb olunur. "Xeyirxah insanlar, əl verin mənə. Sizə arxalanıb yola çıxıram". Mən əvvəl istədim bu beytə irad tutam ki, şair heç kəsə deyil, yalnız öz iradəsinə, yalnız öz mənliyinə arxalanmalıdır. Sonra gördüm ki, Ədalət Salman hər yetəndən deyil, yalnız xeyirxah insanlardan qayğı umur. Nəcib diləkdir. Uğur olsun, Ədalət!"

Həmin kitabda olan şeirlərə bir də, on bir il keçəndən sonra diqqət yetirdim. O zaman böyük şairimizin Ə.Salmanın şeirlərini əbəs yerə qiymətləndirmədiyinin şahidi oldum. Ədalətin müxtəlif mövzularda yazdığı, ancaq deyilmişləri, yazılmışları təkrar etmədiyini, özünəməxsus bir tərzdə yeni söz söylədiyini gördüm. Vətənə aid minlərlə şeirlər yazıblar və bundan sonra da yazacaqlar, amma Ədalət Salmanın doxsanıncı illərin mürəkkəb, son dərəcə məşəqqətli, faciəli hadisələrindən sonra qələmə aldığı "Vətən" şeiri seçilir, fərqlənir:

Qaçqına, köçkünə yardım adıyla

Əl açıb yadları dilənən VƏTƏN.

El-el, mahal-mahal sovrulub gedən,

Divlər xəlbirində ələnən VƏTƏN.

Yetər axıtdığın bu göz yaşları,

Ovxarla pas atmış qan yaddaşını,

Öz qızıl teştində qızılbaşları

Öz qızıl qanına bələnən VƏTƏN.

Hayqır, şahə qalxsın bədöy atların,

Silaha sarılsın ər övladların.

Qırsın qandalları qoy qanadların

Təbrizdən Dərbəndə bölünən VƏTƏN.

Ədalətin Vətənlə, Qarabağ müharibəsiylə, müharibəylə bağlı şeirləri az deyil və bu şeirlər hiss olunur ki, "hamı yazır, mən də yazım" prinsipi ilə deyil, ürəkdən gələn şeirlərdir. Nümunə gətirə bilərik onun Qarabağ əlillərinə həsr etdiyi bir şeiri. Bu şeirdəki ağrı da, yanğı da, qürur hissi də ürəkdən gəlir:

Hər yoldan ötənə söz qoşuruq biz,

Yalan sevgilərdən yazan da çoxdu.

Hər şeydən yazsa da şairlərimiz,

İgid oğullardan söz açan yoxdu.

Siz - yurdun dayağı, yurdun sipəri,

Biz sizi tanıda bilməmişik, yox.

Siz Allah, əfv edin biz şairləri!

Siz ey sinəsitni sipər edənlər,

Ölümün üstünə mərd tək gedənlər,

Sarsılmaz dəyanət gördüm mən sizdə,

Yarı canınızı itirsəniz də!

Deyirlər ki, şairlər dərddən çox yazırlar. İstər sevgidən olsun, istərsə də həyatda rast gəldikləri digər məsələlərdən (hansı ki, bunlar dərdli hadisələrdir), onlar, necə deyərlər göz yaşlarını misra-misra sətirlərə axıdırlar. Amma yuxarıda misal gətirdiyimiz şeir müqəddəs dərdin ifadəsidir və Ədalət Salmanın daha dərdli şeirləri də var. O, bir şeirinə bu sözlərlə başlayır: ""Bizə qaçqın adı yaraşmır", - Bir qaçqın qadın belə dedi".

Haqq sözünün qabağında,

deməyə sözümüz yox,

qaçqın bacım,

Baş qaldırıb

üzünə baxmağa

üzümüz yox,

qaçqın bacım.

Qaçqın adı

yaraşmır bizə, -

bunu da yaraşdırdıq

özümüzə.

Çox şükür!

Görən çoxmu daşıyacağıq

Bu adı, bu yükü!

Zavallı xalq kimi

Tanısın dünya bizi,

Nümayiş etdirdik

dərdimizi.

Ədalət Salmanın istənilən mövzuda yazdığı şeirlərində sözü, fikri, ifadəni təzələmək çırpıntıları duyulur. Bu, şairlik üçün başlıca şərtlərdən biridir. Məsələn, anasının xatirəsinə həsr etdiyi şeirlərində Ana məhəbbəti ritorik məzmunla yox, obrazlı, təzə poetik ifadələrlə diqqəti cəlb edir. Ən ümdəsi də odur ki, səmimiyyət bu şeirlərin canına, qanına hopur: "Sən mənim yolumda ömür çürütdün, Mən sənin yolunda ölmədim, anagTorpaq soyuq olar, alım qoynuma, Qoy çalım mən özüm, laylanı, ana!.. İzn ver, mən sənin baş daşın olum, Həmişə yanında dayanım, ana". Təbiətin ən gözəl fəsli bahar haqqında da yazdığı şeirlər fikrin təzəliyi, ifadələrin gözəlliyi ilə seçilir: "Təbiət qoynunda min büsat qurar, Yenə düzümlənər qədəh lalələr. "Vağzalı" çalınar, dağlar bəy durar, Qoynundan asılar ağ şəlalələr. ..Toy günü ağlaya analar kimi, Bulaqlar göz yaşı olar, süzülər. Tənha bənövşələr kənd qızları tək, Utancaq-utancaq gendən baxarlar!" Qışın da öz gözəlliyi var və bu fəslin Ə. Salmanın şeirlərində özünəməxsus poetik təfsirini görürük: "Dağlar qış kürkünü atıb çiyninə, Saçına dən düşmüş qocaya bənzər. Təpələr örpəkli gəlin düzlərin Ovcunda örtüklü xonçaya bənzər. Yoxsul dərələrin varı qardımı, Yoxsa xurcununa gümüş pul yığıb?! Yol üstə ağaclar yolçulardımı, Qışa ehtiyatı yadından çıxıb?!"

Ədalət Salmanın şeirlərində günümüzün, gerçəkliyimizin ab-havası öz əksini tapır və məsələ burasındadır ki, müəllif həyatın müxtəlif ziddiyyətlərini, ictimai-siyasi hadisələri, müasir insanın Vətənlə, yurdla bağlı duyğu və düşüncələrini çılpaq və ritorik şəkildə deyil, öz içindən keçirərək təqdim edir, yəni şair ürəyinin dalğaları dünyanı, məmləkəti, insanlıq aləmini tuta bilir. Bu mənada həyatda, yaşadığı mühitdə adi bir hadisə də şairi təsirləndirir. "Anasının ümidinə qalan uşaq" şeirini götürək.

Anasının ümidinə qalan uşaq,

gözlərin niyə yaşarıb?

Bir ana ahı,

bir ata günahı görürəm

göz yaşının arxasında.

Anasının ümidinə qalan uşaq,

içinə qısıla-qısıla

boylanma atan gedən yola.

Elə buradaca şeiri bitirmək olardı və bu şeir anasının ümidinə qalan uşağın atasızlıq dərdinin ifadəsi olardı. Amma şair şeiri bitirmir və uşağın göz yaşlarındə başqa mənalar da axtarır:

Ağlamaqla

ümid çiçəkləsəydi, -

qəlbimizdən

Təbrizə uzanan körpünü

Arazın üstündən salardıq.

Ağlaya-ağlaya

dünyadan

kamımızı alardıq.

Yetər,

öz içindən qırıla-qırıla

gözlədiyin səbr qınında,

öz ümidinə sığın,

yaşa

ümidinin işığında!

Ədalət Salmanın lirik duyğulu qəhrəmanı sevgi şeirlərində də səmimidir, hisslərinin saflığı ilə diqqəti cəlb edir. Doğrudur, onun bir çox sevgi şeirləri zəif işlənib ("Sinəmə mən sıxıb bərk-bərk", "Sənin təbəssümün", "Bir qızı yarıtmadım", "Xoşbəxt ol"), amma yaşanılan hisslərin poetik ifadəsi güclü olan şeirləri də az deyil ("Bağışla", "Bu gecə bu yağış xətrimə dəyir", "Sən mənim nəyimi sevirsən axı", "Bəsimdi" və s.).

Ədalət Salmana - artıq dörd ildən sonra yaşının altmışına gəlib çatacaq bu gözəl şairə yeni yaradıcılıq uğurları arzulamaqla bu yazıya nöqtə qoyuram.

Vaqif YUSİFLİ

Ədalət.-2013.-8 iyun.-S.13.