GÜNAH

Hekayə

(əvvəli ötən şənbə saylarımızda)

- Özüm qəsdən ləngimişəm ki, ara soyusun, əl-ayaq çəkilsin, sakitlik olsun. O qədər göz-gözə duranlar var ki... Dedim işçilər dağılışsın, gəlim.

- Eh, nə qoyub nə axtarırsan. Elə bilirsən evə gediblər?! Ay-hay. Hamısını göndərmişəm təsərrüfatlara.

- Gecənin bu vaxtı?

- Əlbəttə! İncimə, deyəsən pis öyrədiblər sizi. Axşam oldu, hamı toyuq kimi hinə qaçır. Raykomun, icrakomun, idarə işçilərinin nə ixtiyarı var ki, hava qaralan kimi evə getsinlər?! Sağlığına nəfəslərini kəsmişəm, mənim iş üslubum belədir. Rayonda gecə-gündüz iş getməlidir. O biri rayonda işləyəndə gecəyarısı iclas çağırırdım. Elə öyrənmişdilər ki, mil kimi dururdular qabağımda. Burda da elə olacaq. Sən arxayın otur, söhbətini elə. Özgə adam yoxdur burda, bir köməkçidir, o da özümünkü.

Ağababayev yerindən qalxıb kabinetin baş tərəfində küncə qoyulmuş iri dəmir seyfin qapısını açdı. Oradan bir dəstə zərf çıxarıb stolun üstünə atdı.

Atakişi təəccüblə soruşdu:

- Olmaya yazıblar? Pah atonnan, adə, yerini qızdırmamış?!

- Hə, yerimi qızdırmamış. Gör nə qədərdir, özüm də məəttəl qalmışam...

Atakişi qarşısına səpələnmiş məktublara gözucu nəzər salaraq, istehza ilə dedi:

- Bizim rayonun köhnə şakəridir, təzə rəhbər gələndə gözügötürməyənlər yazı-pozuyla rayonu qarışdırmaq istəyirlər. Sonra görəndə ki, bu gələn belə şeylərə baş qoşan deyil, iş-güc adamıdır, otururlar yerlərində.

Ağababayev köhnə dostunun nəyə işarə vurduğunu başa düşərək, bic-bic onun gözlərinə baxıb gülümsədi:

- Həə?

Atakişi tövrünü pozmayıb cavab verdi:

- Hə, əlbəttə, başqa cür ola da bilməz. Özü də nə yazırlar axı, çevir tatı, vur tatı. Nə bilim Atakişinin var-dövləti aşıb-daşır, neçə illərdir, əlaltından rayona ağalıq edir. Bütün qohum-əqrəbasını yuxarı vəzifələrə qoydurub. Sonra da məktubun axırında böyük palıd şəkli çəkirlər. Gövdəsinə mənim, qol-budaqlarına qohumlarımın, kölgəsinə də rayonun adını yazırlar. Guya bütün rayona kölgə salıb öz qohumlarımdan başqa özgələrinin vəzifə sahibi olmasına imkan vermirəm.

Ağababayev əllərini bir-birinə vuraraq:

- Pah atonnan, daha sənə sözüm yoxdur. Elə danışırsan ki, guya yazanın yanında olmusan, - dedi. Sonra Atakişinin üzünə mənalı-mənalı baxıb pıçıldadı. - Deyəsən, bir yerini yaddan çıxartdın axı? Ağacın kökünü deyirəm...

- Hə, ağacın kökü deyəndə ki, imzasını gizlədən bu tülkü elə bil öz əliynən basdırıb ora. Guya, dədə-babamdan qalma bir küp qızılı o ağacın dibində basdırmışam.

- Deyirsən yalandır?

- Niyə yalan olur? Biz elə ata-babadan varlı-karlı olmuşuq. Alıb-verməyin yerini bilmişik. Buna görə də bizə batan olmayıb, it hürüb, karvan keçib.

O, sözünü qurtarar-qurtarmaz sağ əlini qoltuğuna salıb çıxartdı. Bir göz qırpımında qarşısına - stolun üstünə qoyulan qızıl kisəciyini görcək Ağababayevin gözləri böyüdü. Atakişi qızıl ilan şəkli naxışlanmış qədim kisəciyin ağzına bağlanan tünd sarı bağın ilməyini açdı. Qədim qızıl sikkələr Ağababayevin stolu üstünə səpələndi.

- Bu nədi, ə?!

- Xalis Nikolay qızılıdır. Yuxarıdakılar yaxşı tanıyırlar, lap kolleksiya düzəldirlər, bilmirsən guya?

- Canınçın bilmirəm.

- Ehg elə bil bu dünyanın adamı deyilsən, ay rəhmətliyin oğlu, onlarçın kağız pul elə kağız kimi şeydir. Qızıl isə qızıldır, həmişə qiyməti üstündə.

- Axı, deyilənə görə qızıl mirasdır, adamın özünə qismət olmur.

- Özünə qismət olmaz, balalarına, nəvə-nəticələrinə qalar. Onlar da arxayın yaşayarlar, sənin kimi babaya rəhmət oxuyarlar. Bəs necə? Yuxarıdakılar bunun qiymətini yaxşı bilirlər.

Ağababayev əlini yuxarı qaldırıb soruşdu:

- Deyirsən hamısını ora verim?

- Hamısını niyə? Böyüyün böyük payı var, kiçiyin kiçik. Yuxarıya mütləq çatdır ki, yerin möhkəm olsun, qalanı da özüvün, halal xoşun. Ancaq bir daş altda, bir daş üstdə. Amandır, bu rayonda sirrini heç kəsə vermə. Qoyma əl-ayağına dolaşsınlar cılız adamlar.

- Sən ki xasiyyətimi yaxşı bilirsən, hər çatanı yaxınıma buraxmıram.

- Lap düz eləyirsən. Fikir verirəm, çoxları marıta durub, fürsət gözləyir. Birini də həndəvərinə buraxma. Elə ki, işlər öz yoluna düşdü, səndən tük saldılar, gözütox bildilər, onda "ağır oturub, batman gələn" beş kişinin əlini verərəm əlüvə. Nə dil bilər, nə dodaq.

- Doğru deyirsən, buralarda sözübütöv, sanballı adam azdır.

- Elə bilirsən yuxarılarda çoxdur? Ay-hay! Oralarda özünə dayaq bildiklərinə çox da arxayın olma. Bilməzsən riskə gedərsən, pripiska-zad elətdirərsən hag Ayıq ol. Onlar "dovşana qaç, tazıya tut" deyirlər. Buradakı namərdlər də marıta durublar. Elə ki, fürsət düşdü, gör nə qiyamət qoparırlar. Bəlağətli danışan prokuror da, yastı-yapalaq Balayev də, qapında əzilib-büzülən "dişi iblis" dəg

- Dişi iblis?!

- Hə də, camaat Gülaya belə ad qoyub. Onunla çox da dərinə getmək olmaz. Qoy həmişə əlində, dayazda, lap üzdə qalsın, dərinə gedib sirrini bilməsin.Ona nə var ki, köhnə gedəcək, təzənin boynuna sarılacaq, ilan kimi haça dilini işə salacaq.

Ağababayev fikrə getdi. Araya çökən sükutu Atakişi pozdu:

- Neçə vaxtdır ürəyim alışıb yanırdı. Köhnə dost kimi lazım bildiklərimi deyib ürəyimi boşaltdım. Özün bilirsən, dünyanın isti-soyuğunu, enişini-yoxuşunu görmüşəm. Elə sən özün də mənim kimi. Daha yaşımızın bu çağında qələt eləyə bilmərik. Deyirlər, köhnə kişilər köhlən atlara minib getdilər. Vaxtı çatanda gərək biz də belə gedək: köhnə kişilər kimi!

Atakişi sözünü deyib ayağa qalxdı. Sövq-təbii hiss etdi ki, köhnə dostu ondan razı qalıb. Həm hədiyyəsindən, həm də söz-söhbətindən.

Ağababayevlə xudahafizləşib ayrıldıqdan sonra o özündə qəribə bir yüngüllük hiss etdi. Öz "ənənəsinə" sadiq qalmış, rayonun təzə rəhbərini bəri başdan ələ almışdı. Köhnədən dost olanda nə olar?! Yox, belə "zirvəyə" qalxanın, xasiyyətinə bələd olduğu bu adamın əvvəlki "salaməleykümünə" bel bağlamaq sadəlövhlükdür. Atakişi adəti üzrə yenə hamıdan ayıq tərpənmiş, vaxtında "haqq-hesabını çürütmüşdü". İndən belə arxayın ola bilərdi: həm özü üçün, həm də gözügötürməyənlərin nəhəng palıd ağacına bənzətdiyi qohum-əqrəbası üçün. Bu nəsil ağacı daha geniş qol-budaq atacaq, bütün rayona kölgə salacaqdı. Çünki kökünün, gövdəsinin mühafizəsi, möhkəmliyi üçün vaxtında "tədbir" görülmüşdü.

***

Zahirən sakit, ağır təbiətli, bir qədər ləng görünən Atakişi əslində narahat və çevik adam idi. Heç kimə arxayın olmaz, hər işə vaxtında əncam çəkər, ehtiyatını əldən verməzdi. Zahiri hay-küydən zəhləsi getsə də, adəti üzrə seyrək gözə görünsə də, həmişə hadisələrin mərkəzində peyda olardı. Zarafatla deyirdilər ki, Atakişinin nağıllardakı kimi "sehrli güzgüsü" var. Rayonda nə baş verdiyini hamıdan tez bilir, özünü çatdırırdı. Hadisələr az-az olurdu, aylar, illər sakit-sakit ötürdü: küləklər yatır, sular durulur, durğunluq yurd salırdı.

Əlbəttə, bu ümumi sakitlik, arxayınlıq içində Atakişini rayon rəhbəri və onun hərəkət xətti maraqlandırırdı. O bilirdi ki, rayonun maddi və mənəvi ab-havası da bundan asılıdır. Təzə başçı özü ilə birlikdə rayona bir soyuqluq və durğunluq gətirmişdi. Bu soyuqluq və durğunluq çoxlarını "dondurub" müqəvvaya döndərmişdi. Elə bil heç beyinlər də işləmirdi. Ağababayev hamıya hazır qəliblər verirdi. Beləliklə, kadrlar getdikcə ondan daha çox asılı olurdu. İdarə-təsərrüfat rəhbərləri onunla razılaşdırmadan heç sıravi işçinin də əmrini verə bilməzdilər: birdən icazə verməz, deyər Cəfəri yox, Səfəri filan işə götür, beləcə, aylar illəri qovurdu. Sakitlik, durğunluq idig

Atakişi həm də açıq-aşkar görürdü ki, vaxt ötdükcə rayonda köhnə dostunun çoxmərtəbəli söyüşləri ayaq tutub yeriyir, hələ deyirlər, əsəblərini cilovılaya bilməyəndə əl-qolunu da ölçür, ürəyi soyumayanda rayonun məsul işçisini təhqir edir, üzünə ağ olanları, öz sözünü demək istəyənləri şərləyib ağır cəzalandırır, həbs etdirir.

"Daha bu ağ oldu, - Atakişi öz-özünə deyinir, hirsindən nə edəcəyini bilmirdi. - Zalım oğlu lap zırrama olub. Elə bil ağlını itirib, yolunu azıb. Camaatı söyür, döyür, saxta göstəricilərə sövq elətdirir. Rayonun təsərrüfatlarında yalan ayaq tutub yeriyir. Gör işin harasıdır ki, Allahın Cəfərqulusu guya rekord məhsul götürürgYox, rayon lap korlanıb, yağ şora qarışıb. Belə getməz, gərək xəlvətə salıb açıq danışam, sözümü deyəm, çəkindirəm onu".

Təsadüf elə gətirdi ki, dostlar pambıq tarlasında görüşdülər. Atakişi fürsətdən istifadə edib sözünü dedi, ürəyini boşaltdı:

- Hərbə-zorba gəlib camaatı məcbur etməknən məhsulu artırmaq olmaz axı. Hər şeyin həddi, qədəri var. Rəqəm, pambıq, şar deyil ki, üfürüb şişirdəsən. Vallah-billah axırı zibili çıxacaq bu işləring

Ancaq Atakişi sözünü bütün kəskinliyi, ürəyinin ağrı-acısı ilə desə də, mübahisə etməyin mənasız olduğunu görüb susdu.

İlk vaxtlar görüşüb söhbət edəndə ona elə gəlmişdi ki, köhnə dostu heç dəyişməyib, elə əvvəlki adamdır. Zahiri görkəmi də, səmimiyyəti və xoş hay-küyü də buna dəlalət edirdi. Ancaq sonralar vaxt keçdikcə o hiss etdi ki, ilk təəssüratında yanılıb. Ağababayev xeyli dəyişmişdi. Həm zahirən - saçı çallaşmış, vaxtilə dolu ətli sifəti qırışıb sallanmışdı, həm də daxilən. O özünü səmimi göstərməyə çalışsa da, aşkar duyulurdu ki, əvvəlki adam deyil. Təcrübəli zərgər həqiqi qızılı parıldayan qəlp sikkədən asanlıqla ayırdığı kimi, Atakişi də zahiri səmimiyyət donlu saxtalığı beləcə aydın seçirdi. Üstünü vurmasa da, bu hal onu möhkəm sıxırdı.

Köhnə dostunun bütün səmimiyyəti, and-amanı boğazdan yuxarı idi. Atakişi onun içini görürdü, gözlərindən ürəyini oxuyurdu: "Mən əvvəlki kimi deyiləm, ola da bilmərəm. İndi böyük bir rayona rəhbərlik edirəm. Adi təsərrüfat başçısı olduğum zamanı unut. Aramızdakı fərqi isə heç vaxt unutma".

(ardı var)

Əlövsət BƏŞİRLİ

Ədalət.-2013.-8-10 iyun.-S.12.