Bu dövrün teatr priması mən olmalıydım

Bu günkü qonağımız Akademik Milli Dram Teatrının ən güclü aktrisalarından biri xalq artisti Bəsti Cəfərovadı. Müsahibəmiz yayıma hazırlandığı vaxtda Bəsti xanımın on illik pedaqoji fəaliyyətinin müqabilində professor adına layiq görülməsi xəbərini aldıq. Həm bu ad münasibəti ilə, həm də bu gün aktrisanın doğum günü olduğu üçün qəzetimiz adından Bəsti xanımı təbrik edir, ona can sağlığı və yeni nailiyyətlər arzulayırıq.

-Bəsti xanım, "Fedra”, "Afət”, "Xanuma” tamaşalarınızı izlədikdən sonra məndə belə bir fikir yarandı ki, məhz bu günkü teatr sənəti tarixində Bəsti Cəfərovanın var olması zamanın tələbi idi. Sizin bu fikirə münasibətinizi bilmək maraqlı olardı...

-Bilirsinizmi, hər zamanın öz qəhrəmanı var. Mən fatalist insan deyiləm. Ancaq belə fikirləşirəm ki, hər bir yaradılışın öz missiyası olur və yaşadığı dövr boyu da həmin missiyaya doğru gedir. Kiçik yaşlarımdan arxeoloq da olmaq istəmişəm, musiqi və rəqslə də məşğul olmuşam. Amma heç vaxt deməmişəm ki, aktrisa olacam. Aktrisa olmağım təhtəlşüur formada baş verib. Həyat özü gətirib məni bu sənətə, teatra çıxardıb.

Hələ lap Hökümə Qurbanova zamanından götürsək, o zaman da yaxşı aktrisalarımız olub. Amma ən böyük Hökümə Qurbanova olub. Hökümə Qurbanova adı o vaxtkı teatr üçün Ədil İskəndərov, Mehdi Məmmədov, Tofiq Kazımov rejissorluğuna hər zaman lazım idi.

Daha sonra yeni nəsil gəldi. Amaliya Pənahova, Şəfiqə Məmmədova və.s. Onlardan da hansılarısa lider oldu, ola bilmədi, yarı yolda teatrı tərk edənlər oldusa da həmin teatr zamanında Amaliya xanım vacib oldu. Ola bilsin ki, 80-ci ildən üzü bəri olan zamanın məkanında da mən vacib olmalıydım ki, oldum.

-Hökümə Qurbanovadan söz düşmüşkən, o illərin Akademik Milli Dram teatrını necə xatırlayırsınız? Sizi necə qarılamışdılar?

-Mən ilk dəfə teatra 1978-ci ilə gəldim. Həmin illərdə teatrda Hökümə Qurbanova, Nəcibə Məlikova, Ətayə Əliyeva, Mirvari Novruzova, Sofa Bəsirzadə vardı. Onlar məni çox gözəl, özlərindən biri kimi qarşılamışdılar. Ola bilsin ki, mənim Ədil İskəndərov məktəbini keçməyim, onun teatrının romantizminin mənə hopması idi, ya nə idisə mənmki birinci tamaşadan tutdu.

Bir məsələ də var ki, o dövrlərdə teatrda yaxşı iş gedirdi. Baxmayaraq 80-ci ildə teatrın baş rejissoru Tofiq Kazımov yol qəzasında rəhmətə getdi. Uzun müddət teatrımızda baş rejissor olmadı. Amma Ağakişi Kazımov, Mərahim Fərzəlibəyov, Əşrəf Quliyev kimi rejissorlar vardı.

İndi bir təzə tamaşaya on gənc aktyoru daxil edirlər. Gənclər isə teatrın ab-havasını tuta bilməmiş vəziyyətdə çaşıb qalırlar. Amma o zaman bizi elə etmirdilər. Misal üçün "Quşu uçan budaqlar” tamaşasında teatrın ən yaxşı aktyorları olan Həsənağa Turabov, Mirvari Novruzova, Şükufə Yusupova, Yaşar Nuri, Səməndər Rzayev ilə yanaşı yeni aktrisa kimi onların içərisinə bir məni salmışdılar. Mən də həmin böyük sənətkarlarla öz rolumu oynaya-oynaya püxtələşirdim. Ona görə də tamaşadan sonra onlar artıq məni özlərininki kimi qəbul etdilər.

-Bir çox aktyorlar var ki, uzun illər səhnədə olsalar da istedad sarıdan yarımırlar. Bəlkə onların olması da lazımdır ki, istedadlı insanlar onların yanında daha parlaq və əzəmətli görünsünlər?

-Bu fikirlə razı deyiləm. İstedadlı insanın yanında istedadsız insanın olması lazım deyil. Mən həmişə sevmişəm ki, mənim tərəf müqabillərim qüvvətli olsunlar. O aktyor ki, qüvvətli aktyorun, aktrisanın yanında olmaqdan qorxur, deməli o yaxşı aktyor deyil. Kimlərsə müəyyən dövrdə gəncliyinə, fakturasına görə irəli gedir. Lakin sonra alınmır...

Bizim sənət zahirən çox gözəl görünür. Amma daxildə çox ağır qanunlara tabeyik. Bu sənətdə həm gözəl, həm istedadlı, həm işgüzar olmalısan. Bütün bunlar cəm halında olanda sən artıq dönüb olursan böyük aktrisa. Amma bunların hansınısa əldə edə bilmədin, deməli sən də yarı yolda qalacaqsan. Digər tərəfdən də bayaq saydıqlarımın hamısını əldə etsək də, aktrisanın ən gözəl çağı qırx yaşına qədərdi. Əgər qırxdan sonra onun emossional bazası varsa, o lap yetmiş yaşına qədər gedib çıxa biləcək. Amma o baza olmasa, kimin qohumu, sevgilisi, dostu olursan ol, dəxli yoxdu. Hər şey yarı yolda qırılıb qalacaq. Və həmin adam da bunu daxilən anlayacaq ki, o artıq teatrda yoxdu.

-Bəzən mətbuatda sizin oynadığınız rollara qarşı həmkarlarınız tərəfindən qəzəb dolu fikirlər də səslənir. Sizə qarşı bu qıcığın, qəzəbin səbəbləri nədən yaranıb?

-Rəhmətlik Vaqif İbrahimoğlu bir dəfə mənə belə bir söz demişdi ki, "istedadlı insandan qorxmaq lazım deyil. O, öz qabındakını bilir və axır qədər də gedir. İstedadsız insan da qorxulu deyil. Çünki, elələrinin sözü heç vaxt söz olmur. Amma sənətdə qorxmaq lazımdır ortabab insandan... Çünki, orta səviyyə həmişə ortababları incidir”. Bunun üçün də mənim yüksəkdə olmağım çox adamı incidir. Mən onları həm başa düşürəm, həm də başa düşmürəm...

-Bəlkə bir az da aydınlıq gətirəsiniz...

-Bilirsinizmi, hər insanın bir qismət payı var. Allah-təala birinə var-dövlət, o birinə yaxşı həyat yoldaşı qismət edir. Yaxşı toyla mağarla gəlin köçüb ailə sahibi olanlar da olur. Mənə də sənətdə yüksəlmək qismət olub. Misal üçün mənim həyatda toyum olmayıb. Bütün qızların arzusu olan gəlinlik libası geyinməmişəm... Əgər mən onların malına puluna, səadətinə paxıllıq etmirəmsə, onlar niyə mənim zirvəmə "Afət”imə, "Fedra”ma, "Xanuma”ma paxıllıq edirlər?!

Mən Afət rolunu oynayarkən, inanırsınızmı tamaşanın rejissoru Mehriban Ələkbərzadəyə nə qədər təyziqlər olmuşdu?! Lakin, o bu təyziqlərin heç birinə getməmişdi. Bir də bizim rejissorlarımızda belə bir qorxu da var ki, birdən rolu güclü aktrisaya verərəm, əsər qüvvətli alınar. Tamaşa da məhz həmin aktrisanın adı ilə yadda qalıb, rejissoru kölgədə qoyar. Mehriban xanım da belə bir tərəddüd olmamışdı. Və o, Afəti mənə həvalə etmişdi. Üstəlik mizanları da elə qurmuşdu ki, tamaşaçıya çox yaxın... Elə yaxın mizanlarda tamaşaçını aldatmaq mümkün deyil.

-"Xanuma” tamaşası üç saatdan artıq davam edir. Tamaşanın uzunluğu sizi qorxutmamışdı ki, birdən tamaşaçı sona qədər baxa bilməyib zalı tərk edər?

-Komediya janrını tamaşaçı çox sevir. Bir də ki, hər tamaşanın öz tamaşaçısı var. Məsələn, son oynadığım "Kuraj ana və uşaqları” tamaşası o qədər uzunluqda olsaydı, hə o zaman tamaşaçı yorulardı. Amma "Xanuma” nın janrında musiqi, rəngarəng geyimlər siz dediyiniz halların baş verməsinə imkan verməzdi. Birdə ki, mənim uzun tamaşalarım çox olub. Götürək elə "Fedra”nı üç saata qədər davam edib. Və sona qədər heç bir tamaşaçı zalı tərk etməyib.

-Siz Oqtay Mirqasımın "Günaydım mələyim” filminə də çəkilmisiniz. Həmin filmdə teatrda baş verən hadisələr çox açıq aydın şəkildə göstərilib. O filmə çəkilməkdən ehtiyat etmədiniz?

-Həmin film 2008-ci ildə çəkilib. Ondan əvvəl də mənə çox qəşəng bir filmin təklifi gəlmişdi. Həmin filmə çəkilməyi çox istəyirdim. Lakin, sonra buna imkan vermədilər. Mən də ondan sonra film təkliflərindən imtina elədim. Amma "Günaydın mələyim” filminə çəkilməyimi Oqtay Mirqasım çox istədi. Sınaq çəkilişlərinə getdim. Düşündüm ki, bu filmə çəkilməyimə də kimlərsə maneçilik törədəcəklər, təsir göstərəcəklər... Sonradan bildim ki, mən təsdiq olunmuşam. Açığı o filmdəki rolum mənə bir az çatmır. Çünki, mən ki,səhnədə böyük ağır rollar oynayıram. Sonradan elə rollar məndə bir az qəribə gəlir, elə bilirəm ki, heç nə eləməmişəm. Nə isə yarımçıq qalıb... Bu baxımdan mən deyə bilmərəm ki, o filmdə mən böyük nəsə yaratdım.

Ancaq filmdəki rolum siz dediyiniz kimi məndə heç bir ehtiyat, qorxu hissi yaratmadı. Çünki, bir tərəfdən yaxşı oldu ki, Oqtay məni həmin dövrdə bir daha teatrın priması kimi möhürlədi. Deməli bu dövrün teatr priması mən olmalıydım ki, rejissor da məhz həmin rola məni çəkdi, başqasını yox.

-Mehdi Məmmədov 1969-cu ildə "Mənim həyatım” adlı kitabında yazırdı ki, "öz tamaşaçısı ilə əlaqəsini itirmiş teatrın kollektivinin aqibəti uğursuz olur, o, insanların arzu və amallarına soyuqqanlıq göstərir, xidmət etdiyi şəxslərin qəlbində əks-səda tapa bilmir”. Sizcə Akademik Milli Dram Teatrınin hal-hazırda tamaşaçıları ilə olan əlaqəsi hansı durumdadır?

-Bilirsinizmi, teatra sevgi uşaqlıq illərindən, məktəb yaşlarından aşılanmalıdı. Bizdə bir zaman elə bir dövr oldu ki, məktəblərə teatr biletlərinin satılmsına qadağa qoyuldu. Daha sonra teatr uzun müddət təmirə dayandı. İncəsənətdə bir çox qanunlar yarandı ki, onlar teatrda özünü doğrulda bilmədi. Teatr zamanın nəbzini tuta bilmədi. Və tamaşaçı teatrdan uzaq düşdü. Bu problem əslində tək bizdə yox, dünya teatrlarında da yaşanmaqdadır. Bizim teatrımıza da tamaşaçılar gəlirlər. Amma 80-ci illərin tamaşaçıları indi yoxdur. Buna internetin də, televiziya kanallarının da öz təsiri oldu. Məncə Mehdi Məmmədovun bu sözləri hardasa bu gün bir az yerinə düşür. Amma Mehdi Məmmədov çox müdrik insan idi. O, bu sözləri deyərkən çox güman ki, öz dövrünün teatr tamaçılarını nəzərdə tutub söyləmişdir.

-Ananıza çox bağlı bir övlad olmusunuz...

-Bəli, mən anamı çox sevmişəm çünki, onun həqiqətən də əzablı taleyi olub. On dörd yaşı olanda anasını itirib. Üstündən illər keçsə də həmişə anasını xatırlayanda hönkür-hönkür ağlayardı. Atamın da acı taleyi olub. O əmisi qızının nişanını qaytarıb anamla ailə qurduğuna görə anası rəhmətə gedəndə onun dəfnində iştirak edə bilmədi...

Anam övladları üçün çox narahat ana idi. Uşaqlıqda mənim epilepsiya xəstəliyim vardı. Mənə əsəbləşmək qətiyyən olmazdı. Sonralar da həkimlər mənə həyəcanlanmağı qadağan etmişdi. Bunun üçün də anam pis bir hadisə baş verəndə bacılarıma deyərdi ki, "Bəstinin xəbəri olmasın”. O, mənim övladımın, özümün qayğımı çox çəkdi. Məndə ona yaxşı övlad oldum.

-Bəsti xanım, oynadığınız bütün rollarınızda qadın, insan tənhalığı daha qabarıqdı. İçinizdə bir tənhalıq qorxusu var?

-Mənim bir qızım, çoxlu qohumlarım, yaxşı dostlarım var. Xüsusilə dostluqda çox səaqətli insanam. Sinif yoldaşlarımla uzun illərdi dostluq edirəm.Onlar mənim pimyeralarımın hamısına gəlirlər... Ona görə gəlmirlər ki, mən xalq artisti Bəsti Cəfərovayam. Ona görə gəlirlər ki, mən bir vaxtlar onlarla küçədə oynayanda yıxılan, dizim sıyrılan balaca Bəstiyəm... Həmişə ürək keçməm olanda onlar qaçıb mənə şirinçay gətirərdilər, əllərimi ovuşdurardılar. İndi də mən onlar üçün həmin qızcığazam. Yəni mənim ətrafım çox təmiz insanlarla əhatələnib. Bircə arzum bu olub ki, mənim doğmalarıma, yaxınlarıma nəsə pis bir hadisə üz verməsin. Amma tənhalıq məni qorxutmayıb. Çünki, yaradıcı insan üçün tənhalıq onun ruhunu qidalandıran bir mənbədir. İnsan özü ilə baş-başa qalanda onda özünü anlama, özünü dərk etmə daha güclü sürətdə baş verir.

Hər aktrisanın öz mövzusu olur. Kim ki, öz mövzusunu tapa bilir o, əsl aktrisa olur... Mənim də səhnədə oynadığım rolların əsasını qadın tənhalığı və daxili əzab təşkil edib. Çünki, bu yerlərə çox əziyyətlərlə gəlib çıxmışam. Heç nə havayı olmayıb. Amma hər nə olubsa da əllərimin zəhməti, alnımın təri ilə olub.

Samirə Əşrəf

Ədalət.-2013.-13 iyun.- S. 8.