"YOLUM ÜZÜ TANRIYA..."

ƏDƏBİ HƏYAT

(Fəridə Hacıyevanın şeirləri haqqında)

Əvvəl də sən, axır da sən,

Uzaq da sən, yaxın da sən,

İman da sən, qorxum da sən,

Ya Rəbb, sənə sığınıram.

Şairin Tanrı ilə mənəvi, ruhi bağlılığı şeirimizdə zaman-zaman səslənməkdədir. Klassik poeziyadan gələn bu ənənə müasir şeirimizdə də davam etməkdədir. Anar Vaqif Səmədoğlunun "Mən burdayam, ilahi..." şeirlər kitabına yazdığı "Allahla söhbət" müqəddiməsində deyir: "Vaqif Səmədoğlunun bu yeni və ən sanballı kitabı "Mən burdayam, ilahi" adlanır. Təbii ki, bu kitab dini kitab deyil, mərsiyələr, sözün hərfi mənasında dualar toplusu deyil. Amma kitabın bütün ruhunu, mənasını varlığın bəlkə də ən mühüm mövzusu, ən vacib mətləbi - insanla Allahın münasibətləri təşkil edir. İndi ateist sovet rejimi çökəndən sonra hamı bir günün içində yaman allahpərəst, dinçi, dindar oldu. Vaqifin Allaha inamı, Allaha üz tutması, Allahdan cavab, izah, təsəlli istəməsi bu gün yox, onun poeziya aləminə gəldiyi ilk addımdan başlayıb".

Müstəqillik təkcə ölkəmizin ictimai, siyasi həyatında, quruculuq fəaliyyətində deyil, həm də mənəviyyat aləmində, ədəbiyyat və incəsənətdə də bir sıra yeni meyl və tendensiyaların yaranmasına səbəb oldu. Bir vaxtlar qadağan olunan mövzulara üz tutuldu. O mövzulardan biri də dini dəyərlərin qiymətləndirilməsi, Tanrıya müraciətlər oldu. Beləliklə, Allah müqəddəs bir obraz kimi yenidən bədii ədəbiyyata qayıtdı. Bu qayıdış yetmiş illik ateizm dövrünün süqutunu da sona çatdırdı.

Fəridə Hacıyevanın şeirlərində də Tanrıya sığınmaq arzusu, Tanrıya hədsiz məhəbbətlər izhar olunur. Bu, otuz ildən artıq şeir aləmində öz sözünü deyən bir şairin mənəvi dünyasının çırpıntılarıdır. O öz şeirlərində xalqdan gələn sufi düşüncəsini də ifadə edir. Təsadüfi deyil ki, Fəridə xanımın bir silsilə şeirləri Mevlanaya sevgilər ruhunda qələmə alınıb. "Hu Meydan Hu" şeirlər kitabına yazdığı ön sözdə Fəridə xanım deyir ki: "Hz.Mevlana elə bir varlıq, elə bir parlaq günəşdir ki, onun yaydığı qızılı tellər min-min könüllərə sevgi adlı gözəllik bəxş edir. Onun əsərlərinin sehri insanların həyat məktəbinə çevrilir. Hər birini düz yolun yolçusu olmağa kömək edir... Hz. Mevlananın əsərlərində, əsasən də "Məsnəvi-Şərif"də insan tərbiyəsinin, əxlaqın, könül paklığının ucalığından söz açılır. İnsan qəlbinin incəliyi o qədər özəlliklə təhlil olunur ki, bu məktəbi öyrənənləri sevgiyə bəhrələndirir. Hz. Mevlananın əsərlərinin böyüklüyü ondadır ki, onun tilsiminə düşən kəs, Tanrıya ucalan gözəlliklərdən, alilikdən əl çəkə bilməz. Məhz bu hünərinə görə Hz. Mevlana Böyük Türk İslam sufisi, məna ərlərinin öndəri, aşiqlərin sərvəti və könüllər sultanı adlandırılmışdır".

Əlbəttə, Mevlana Ruminin eşq fəlsəfəsinə vaqif olmaq, bu fəlsəfənin mahiyyətinə dürüstlüklə bələd olmaq o qədər də asan deyil. Burada ən əsası Mevlana dünyasına sevgi başlıca rol oynayır. Əgər bu sevgi varsa, o zaman sənin şeirlərində də Mevlana ruhunun zərrələri öz əksini tapacaq:

Dərgahına gəlmişəm,

Könlüm gözəllik arar.

Varlığımdı inancım,

Məni məndən ayırar.

Tanrım, şükürlər olsun,

Qulun, kölən olmuşam.

Nurun düşüb üzümə,

Mən özümü bulmuşam.

Əfəndi babam haqqı,

İçimdə zikr edirəm.

Mərifət, əxlaq haqqım,

Diz çöküb, fikr edirəm.

Nəfsinin köləsi yox,

Ərənlərin içində.

İlahilər oxunur,

İlahilər içimdə.

Öz dünyamı tapmışam,

Dünyam nura boyanıb

Əfəndilər, xanımlar,

ALLAH! Deyə boylanıb.

Dərgahına baş əyib,

Tanrıma şükr edirəm.

Ey...qəlbimə dəyməyin,

Dərviş olub, gedirəm.

Fəridə xanımın mənəvi saflıq təbliğ edən Mevlana ruhlu şeirləri haqqında mətbuatda maraqlı fikirlər söylənmişdir. Tanınmış ədəbiyyatşünas Maarifə Hacıyeva yazır: "Fəridə xanımın XIII əsr Türk dünyasının böyük mütəsəvvifi, Tanrı aşiqi və insan dostu olan Həzrət Mevlana Cəlaləddin Rumiyə olan mənəvi borcunu ifadə edən bir çox şeirləri onun "Hu, Mevlam, Hu" kitabında toplanmışdır. "Hu" ərəbcə "O" mənasını ifadə edən Allahın ismidir. Arif sufilər, sufi böyükləri, "Allah" kəlməsini ululuq mərtəbəsində "Hu" şəklində ifadə etmişlər. Sufi dərvişlər zikr əsnasında Allahı "Ya hu" şəklində də zikr edərlər. Azərbaycan dilində bu ifadə "Ya Allah", "Ey Allah" şəklində söylənilir. Fəridə xanımın poetik süzgəcindən süzülərək şeirə keçən "Hu" kəlməsi dərin poetik bir ifadə dərsi, gözəl bir ahəng və intonasiya ilə şeirlərində səslənir: "Dağ başında zikr edən mən, Neyə dönüb "Hu" deyəcəm. Xoş səs könlümə düşəcək, İlahidi bu... deyəcəm".

Əlbəttə, müasir Azərbaycan şeirinin bir zərif nümayəndəsinin sufi poeziyasına meyli maraqlı hadisədir və biz bu yazıda geniş izahat vermək, həmin şeirlərin təhlili üzərində ətraflı dayanmaq fikrində deyilik.

Fəridə Hacıyeva müasir qadın yazarları sırasında özünəməxsus deyim və ifadə tərzi ilə seçilir. Onun mövzu aləmi ilk baxışda həmkarlarından-qadın yazarların yaradıcılığından seçilmir, yəni Tanrıya, Mevlanaya sevgiləri istisna olmaqla, yazdıqları hamıya tanışdır: qadın qəlbinin hiss-həyəcanları, real həyatla bağlı yaşantılar, yurd sevgisi, Vətən məhəbbəti, Azərbaycan təbiətinin əsrarəngiz gözəlliklərinin vəsfi, sevgi duyğuları... Amma Fəridə Hacıyeva bu tanış mövzularda öz sözünü deməyə çalışır.O, sərbəstdə də, hecada da eyni uğurla istəyinə nail ola bilir. Professor Tofiq Hüseynoğlu yazır ki: "Fəridə Hacıyevanın şeirlərində getdikcə acılı-şirinli xatirələr bir mövzu kimi daha geniş yer almağa başlayır. Belə şeirlərilə o özü həm sevincli-sevgili, həm də qayğılı-düşüncəli bir həyat yolu keçmiş, həyat təcrübəsi olan bir adam, daha çox bir qadın-ana kimi bir növ obrazlaşır, onun poetik ifadəsinə muvəffəq olduğu arzuları, həsrətləri, düşüncələri, uğur və məhrumiyyətlərlə bağlı ömür yolu ümumiləşmiş bir səciyyə daşıyır, insan xisləti ilə əlaqədar bir məna və mahiyyət kəsb edir".

Əlbəttə, bu mövzuların içində Vətən məhəbbəti ilə bağlı şeirlər daha çox maraq doğurur. Hər bir şairin həyatında Vətən onun tərcümeyi-halının böyük bir hissəsidir. Bütün fərdi yaşantıların, ruhi həyəcanların kökündə də Vətənlə bağlı duyğular önəm kəsb edir. Əslən Laçınlı olan Fəridə xanım şeirlərinin birində yazır:

Toy-büsatlı şənliklərim,

Körpəliyim, şəkillərim,

Torpaq üstə çəkdiklərim,

Laçında qaldı, Laçında.

"Xocalı gedən gündən" şeirindəki ağrı-acı da bizə tanışdır:

Hayana üz tutmuşam,

Talan olmuş yurdmuşam.

Tanrımı unutmuşam,

Xocalı gedən gündən.

"Canım Vətən" şeirində isə Vətənə məhəbbət daha ümumi və bəşəri məna kəsb edir:

Vətənin adını

bayraq tutanlar,

Onun ağrısından

Vallah, xəbərsiz.

Torpaq yad əllərdə,

Torpaq əsirdi,

Yoxsa oğullarım

hələ xəbərsiz?

Vətən, varlığımsan,

Hanımsan Vətən!

Adın yazılacaq

axan qanımda!

Fəridə Hacıyeva təbiəti duyan və bu duyğuları şeirlərində əbədiləşdirməyə çalışan şairlərdəndir. Onun şeirlərində təbiətin bütün dörd fəsli öz poetik təcəssümünü tapır. "Bu payız", "Bu payız başqa payızdı", "Yayda yağış", "Yazın gəlişi", "Payız", "Bu payız gecəsi", "Bu bahar" və s. onlarla şeirlərində Fəridə xanım sözlə təbiətin şəklini çəkməyə cəhd edir və çox zaman buna nail olur.

Ancaq bu şeirlərin heç də hamısı peyzaj xarakterli deyildir. Bir çox şeirlərində şairin hiss və duyğuları ilə təbiət arasında bir bağlılıq görürsən. Məsələn, payızlı şeirlərində şair, ömrünün xəzan tökümü başlandığından söz açır, payız gecəsinin ruhuna yaxın olduğunu xatırlayır.

Ürəyim yamanca kövrəlib yenə,

Payız varlığımı alıb qoparır.

Yarpaqlar birbəbir xəzələ dönür,

Elə bil özüylə məni aparır.

Çən-duman içində batıb qalmışam,

Elə bil göylərdən süzülür qəmimi.

Yaşamaq zor gəlir mənə, ay Allah!

Daha bu dünyadan üzülür əlim.

Ömrümün payızı qışa sarıdı,

Ürəyim kövrəlib, bir himə bənddi.

O keçən günlərin həsrətindəyəm,

Nə olar yox edin, bərəni-bəndi.

Fəridə Hacıyeva axtarışı sevən şairlərdəndir. Onun orijinal dördlükləri, bayatıları, ikilikləri də bunu sübut edir: "Sinəmdə dağdı Şuşam, Ölməyib, sağdı Şuşam, Xarı bülbül yol azıb, Viranə bağdı Şuşam".

Bu yazının sonunda oxuculara bir xatırlatma vermək istəyirəm. Fəridə Hacıyevanın bu ayların birində 60 yaşı tamam olur. O, Azərbaycanda tanınan kitabşünaslardan biridir və M.F.Axundov adına Dövlət Kitabxanasında Dövri Mətbuat bölməsinə rəhbərlik edir. Fəridə xanım görkəmli rumın şairi Mixay Emineskunun şeirlərini tərcümə etmiş və "Ulduzlardan pay istərəm" kitabını Azərbaycan oxucularına çatdırmışdır. Rumıniyanın Konstansiya şəhərində həmin kitabın təqdimatı keçirilmişdir. Fəridə xanım Türkiyənin Konya şəhərində Mevlana və Mevləvilik simpoziumunun iştirakçısı olub. Türkiyədə şeirləri dəfələrlə çap olunub.

Fəridə xanımı 60 yaşına görə təbrik edir, onu cansağlığı və yaradıcılıq uğurları arzulayırıq.

Vaqif YUSİFLİ

Ədalət.-2013.-8 mart.-S.13.