MƏNƏVİYYAT MƏBƏDGAHI

ADMİU – 90

(əvvəli ötən sayımızda)

C.Cabbarlı "onu (Teatr Məktəbini-A.R.) açanlar" - deyəndə şübhəsiz ki, Moskvanı nəzərdə tuturdu. Çünki, bir istedadlı aktyorunu əsassız repressiyadan xilas edə bilməyən Azərbaycan hökumətinin (MİK) müstəqil qərarlar qəbul etmək səlahiyyətləri sıfıra bərabər idi.

Səhnə "dahilər"i ifadəsinin alt qatında isə ideoloji təbliğat "korifey"lərinin hazırlanması sahəsindəki ümidlərin boşa çıxdığına, özünü doğrultmadığına, mərkəzin başlıca məqsədinə çata bilmədiyinə işarə edilmiş, məktəbi "qapamaq lazımdır" - deyənlərə, teatr çocuğunu qundaqdaca boğmaq istəyənlərə müəllif tələsməməyi, təmkinli olmağı məsləhət bilmişdir.

Professor Timuçin Əfəndiyevin "Mədəniyyət və incəsənətimizin məbədgahı" əsəri oxucusunu Türk Teatr Məktəbinin keçdiyi mürəkkəb, ziddiyyətli, mübarizələrlə dolu, eyni zamanda şərəfli, iftixar və qürur hissləri yaşadan məqamlarla zəngin unikal mənzərələrlə, ədəbi-mədəni hadisələrlə tanış edir.

Teatr Məktəbinin ilk buraxılışı Azərbaycanın mədəni həyatında şübhəsiz ki, müstəsna əhəmiyyətə malik böyük hadisə idi. Hələ, 1925-ci ilin dekabrında "Kommunist" qəzeti yazırdı ki, Teatr Məktəbinin son kurs tələbələrindən 12 nəfər təcrübə üçün Moskvaya gedəcəkdir. Onlar məktəbin müdir müavini Ağakərim Şərifzadənin rəhbərliyi altında Moskva teatrlarında bir neçə tamaşaya baxacaqlar. Məqsəd ilk məzunları buraxılış imtahanına uğurla hazırlamaq idi.

Beləliklə, 1926-cı ilın mayın 2-də Dövlət Türk Akademik Dram Teatrosunda A.Tuqanovun rəhbərliyi ilə M.F.Axundzadənin "Hacı Qara" əsəri Teatr məktəbinin ilk məzunlarının diplom işi kimi debüt tamaşası müvəffəqiyyətlə ictimaiyyətə təqdim olundu. Məktəbin birinci buraxılışında "ilk qaranquşlar" adını qazanan, dövrün mədəni həyatının tanınmış simalarına çevrilən on iki nəfər məzun bunlar idi: Rza Əfqanlı, Hacıməmməd Qafqazlı, Fatma Qədri, Mollağa Bəbirli, Şüa Şeyxov, Akif Kazımov, Əjdər Nijdət, Əkbər Şəfi, Fazil Dadaşov, Soltan Fikrət, Musa Hacızadə və Ələsgər Şərifov.

Əməkdar artist Hacıməmməd Qafqazlıya Türk Teatr Texnikumunun 1 oktyabr 1926-cı ildə verilmiş "Şəhadətnamə"sinə əsasən (Bu "Şəhadətnamə"ni mənə təqdim edən böyük aktyorumuzun qızı, həmkarım, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Nəzakət Hacıməmməd qızı Qafqazlıya təşəkkür edirəm - A.R.) təhsil ocağında səhnə sənəti, səhnə işinin təşkili, əlbisə (geyim) tarixi, səhnə danışığının təşkili, səhnə rəqsləri, ritm və plastika, qrim, musiqi tərbiyəsi, ictimaiyyətşünaslıq, üslub tarixi, tetr və ədəbiyyat tarixi, türk ədəbiyyatı tarixi və gimnastika fənnləri tədris edilmişdir.

Professor T.Əfəndiyev Teatr məktəbini birinci bitirənlərdən Fatma Qədrinin yaradıcılıq fəaliyyətinə kitabında geniş yer ayırmış, gənc aktyor kadrların yetişdirilməsində xidmətlərini xüsusi vurğulamışdır. Müəllıf F.Qədri barədə yazırdı: "Səhnə fəaliyyətinə tələbəlik illərindən başlayan Fatma Qədrini 1926-cı ildə Bakı Türk İşçi Teatrına dəvət etmişdilər... Onun "Sevil" tamaşasında oynadığı Gülüş rolu əlamətdar hadisə kimi qarşılanmışdır...

Fatma Qədri Bakı Teatr Məktəbi ilə yanaşı, Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında da aktyor sənətindən dərs demişdi. O, Xalq artisti fəxri adına layiq görülmüş, xidmətlərinə görə orden və medallarla təltif olunmuşdur" (səh.27-28).

"Mədəniyyət və incəsənətimizin məbədgahı" kitabı yeni məlumat, təhlil və faktlarla yüklü bir əsərdir. Mədəniyyətimizin tədris tarixi ilə bağlı elə bir problem məsələ, unudulmuş sahə yoxdur ki, müəllif ona toxunmasın, münasibət bildirməsin, həlli yolları ilə bağlı düşüncələrini oxucularla bölüşməsin. Professor T.Əfəndiyevin əsəri bir təhsil ocağının orta ixtisas məktəbindən dövlət universitetinədək keçdiyi inkişaf mərhələlərindən, sosial-mənəvi ehtiyaclardan, tarixi əhəmiyyətindən bəhs edən mükəmməl monoqrafiyadır. İctimai-siyasi xronologiyanın tələblər baxımından yanaşdıqda mövzunu iki əsas mərhələyə ayırmaq olar: birinci mərhələ 1923-1990-cı illəri özündə birləşdirən sovet dövrünü, ikinci mərhələ isə Azərbaycanın dövlət müstəqilliyini bərpasından sonrakı - 1991-ci ildən bu günümüzə qədərki zamanı əhatə edir.

Türk Teatr Məktəbi 1945-ci ildən Azərbaycan Dövlət Teatr İnstitutu, 1968-ci ildən Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutu, 1991-ci ildən isə Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti adını daşıyır və statusunu genişləndirərək "bu gün burada 7 fakültə, 31 kafedra fəaliyyət göstərir, 40-dan çox ixtisas və ixtisaslaşmalar üzrə kadr hazırlanır."

ADMİU-nun unikal təhsil ocağı kimi intibah dövrü şübhəsiz ki, xalqımızın dövlət müstəqilliyini bərpa etməsindən sonrakı illərlə üst-üstə düşür. Təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsi, elmi-pedaqoji kadrların və professor-müəllim heyətinin dərslik və dərs vəsaiti üzərində araşdırmalarının stimullaşdırılması, incəsənətin müxtəlif sahələrini əhatə edən Müdafiə Şurasının yaradılması, Boloniya sisteminə keçid, xarici ölkələrin çoxsaylı ali məktəbləri ilə səmərəli əməkdaşlıq universitetin uğurları olmaqla yanaşı əsrin dörddə birindən çox bu mədəniyyət və mənəviyyat məbədgahına rəhbərlik edən Əməkdar incəsənət xadimi, professor Timuçin Əfəndiyevin təşkilatçılıq bacarığının, quruculuq istedadının və təşəbbüskarlıq səriştəsinin nəticəsi kimi dəyərləndirilməyə layiqdir.

T.Əfəndiyevin "Mədəniyyət və incəsənətimizin məbədgahı" kitabını nəzərdən keçirdikcə bu gün ADMİU-da çalışan görkəmli mədəniyyət və incəsənət xadimlərinin, tanınmış professorların, elm fədailərinin yaradıcılıq imkanlarına, fərdi tədris üslubuna, şəxsi insani keyfiyyətlərinə yaxından bələd olmaq fürsəti qazanırsan, əminliklə belə bir qənaətə gəlirsən ki, təhsil məbədgahımızın taleyi bu gün cəmiyyət arasında nüfuz qazanmış yaradıcı, xeyirxah, mətin insanların əllərindədir.

Mübaliğəsiz vurğulamaq olar ki, professor Timuçin Əfəndiyevin "Mədəniyyət və incəsənətimizin məbədgahı" əsəri Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin 90 illik təlatümlü, kəşməkəşli və eyni zamanda şərəfli həyat yoluna işıq salan, əlahiddə aktuallıq kəsb edən mükəmməl dərs vəsaiti, milli-mənəvi dəyərlər arsenalımızı zənginləşdirən mötəbər monoqrafiyadır.

Asif RÜSTƏMLİ,

filologiya elmləri doktoru,

professor

Ədalət.-2013.-8 mart.-S.12.