GÖZƏLLİYƏ ÇAĞIRIŞ

ƏDƏBİ HƏYAT

(Tanınmış yazıçı-jurnalist Sədaqət Kərimovanın 60 yaşına)

Onun imzası ilə çoxdan tanışam. Bu tanışlığın 40 ilə yaxın tarixi var. Hər hansı müəllifi təbii ki, yazılarına görə tanıyırlar və sevirlər.

On il əvvəl, əlli yaşı tamam olanda haqqında iki kitab çapdan çıxmışdı. "Sədaqət Kərimova-50" (bu metodik vəsaiti M.F.Axundov adına Azərbaycan Dövlət Kitabxanası nəşr etmişdi) və jurnalist həmkarı Müzəffər Məlikməmmədovun "Sədaqət" kitabı (həyat və yaradıcılığı barədə qeydlər, düşüncələr, fikirlər).g Bu kitablar həyatını publisistikaya, poeziyaya və nəsrə həsr edən, istər Azərbaycanda, istərsə də Dağıstanda yaxşı tanınan Sədaqət xanımın bir az da məşhurlaşmasında az rol oynamadı. Oxuculara, xüsusən onu yaxşı tanımayanlara məlum oldu ki, Sədaqət Kərimovanın bir ziyalı və jurnalist, şair və nasir kimi formalaşmasında, heç şübhəsiz, Azərbaycan ədəbi mühitinin müstəsna rolu olmuşdur. O, mənsub oduğu ləzgi xalqının dilində də yazıb-yaratmış, bu dildə 7 kitabı, ümumiyyətlə isə 17 kitabı işıq üzü görmüşdür.

Sədaqət xanım həm də musiqili xanımdır, bəstələri var, Bakıda ləzgi "Suvar" instrumental ansamblını yaratmışdır, onun bədii rəhbəridir. Bu, həmin Sədaqət xanımdır ki, Bakıda Dağıstan Dövlət Universitetinin filialında Dağıstan filologiyası fakültəsinin ləzgi və avar dilləri bölməsinin yaradılmasının təşkilatçılarından biri olmuş, Azərbaycanın ləzgi gənclərindən burada oxumağa 10 nəfəri cəlb etmişdir. Özü də burada ləzgi dili və ədəbiyyatı fənnini tədris etmişdir. Bu, həmin Sədaqətdir ki, Bakıda "Ləzginka" adlı rəqs məktəbini yaratmışdır.

Və Sədaqət Kərimova neçə illərdir "Samur" qəzetinin redaktorudur.

Sədaqət Kərimovanın - 1953-cü ilin martın 30-da Qusarda dünyaya gələn, ilk şeiri də Qusar rayonunda çıxan "Qızıl Qusar" qəzetində çap olunan, sonralar Azərbaycan və ləzgi dillərində neçə-neçə nəsr və şeir kitabı nəşr edilən bu ziyalı xanımın öz doğulduğu diyara, onun milli-mənəvi dəyərlərinə, adət-ənənələrinə, musiqisinə və hər şeydən əvvəl insanlarına sevgisini çox təbii hesab edirik. Fikrimizcə, onun bu yöndə fəaliyyəti digər azsaylı xalqların ziyalıları üçün də bir örnək ola bilər.

Ancaq mən Sədaqət Kərimovanı ilk növbədə, bütün varlığı ilə Azərbaycan ziyalı mühitinə bağlı bir insan hesab edirəm. Çünki onu bir publisist və şair-nasir kimi tanıdan işlədiyi qəzetlər olmuşdur - "Sovet kəndi", "Həyat", "Azərbaycan", "Günay". O, bu qəzetlərdə çap etdirdiyi yüzlərlə məqalə və oçerkləri ilə oxuculara üz tutmuş, onlar da bu müəllifi sevmişlər. Sədaqət Kərimova Azərbaycan dilində gözəl şeirlərin və nəsr əsərlərinin müəllifidir və onun şeirləri də, nəsr əsərləri də Azərbaycan ədəbi dilinin gözəlliklərini özündə əks etdirir. Onun şeirlərini və nəsr əsərlərini də bizim milli ədəbi prosesin məhsulu kimi qiymətləndirmək lazımdır.

Budur, onun povest və hekayələrindən ibarət "Hal" kitabı.

"Hal" povesti bu kitabın təkcə adı yox, həm də bəzəyidir. Sədaqət xanım bu povestlə insan xarakterləri yaratmağın gözəl bir nümunəsini ortaya qoyub. Budur, onun qəhrəmanı Rəhman və onun dünyası: "Təbiətin qoynunda, tək-tənha məhəbbətə, nəvazişə, qayğıya təşnə ürəyini xatirələrlə ovundururdu. Bəzən onların təsirindən kövrəlir, uşaq kimi ağlayır, ağrısını, acısını, nisgilini, həsrətini boşaldırdı. Arxayın idi ki, adamlardan uzaqlarda onu görən olmaz. Amma yox, onu nəinki görən, hətta duyan, anlayan, dərdlərinə şərik olanlar vardı: başı üstə çətir tutmuş palıdlar, tozağacları, ağcaqayınlar, vələslər, qarağaclar budaqlarını əyib zərif yarpaqları ilə onun dən düşmüş saçlarını sığallayır, quşlar öz şən nəğmələrinə ara verib həzin-həzin ötür, böcəklər vızıltılarını kəsirdi". Bu təsvirlər deyim ki, təbiətə, onun rənglərinə, səslərinə yaxşı bələd olan bir insanın qələmindən çıxıb və təkcə bu əsərində deyil, hekayələrində də təbiət sevgisini bax beləcə ifadə edən bir yazıçının incə müşahidələrindən, təbiət duyğusundan yaranır.

Povestin qəhrəmanı Rəhman təbiətin özü kimi təbii və safdır, təbiətin qoynunda yaşamağı - meşəbəyilik vəzifəsi onu təbiətin bir parçasına çevirmişdir. Təbiətə məxsus müxtəlif otlar və bitkilərlə - el təbabəti ilə də məşğul olur, neçə xəstəni ölümdən qaytarır. Rəhmanın dostu Adildən ötrü Sərvinazı qaçırması onun həyatında dərin izlər buraxır. İllər keçir və məlum olur ki, Sərvinaz da onun kimi mənəvi qayğıya və əsl sevgiyə möhtacdır. İstər-istəməz bu hisslər iki insanı birləşdirir. Amma Rəhman bu münasibətlərdə özünü və Sərvinazı aşağılamır, əri həbsdə olan bu qadını yad təsirlərdən qoruyur və həyat yoldaşı Mayisənin, həbsdən qayıdan Adilin təhqirlərinə baxmayaraq, öz hisslərinə xəyanət etmir. Onun sevgisi və Sərvinazın da ona məhəbbəti öz saflığını, təbiiliyini qoruyur.

Sədaqət Kərimovanın nəsr əsərlərində başlıca məkan kənddir, əsas qəhrəmanlar - personajlar isə kənd adamlarıdır. Bu hekayələrdə kəndin mənəviyyat aləmi canlandırılır. Ömrünün qürub çağını yaşayan qocalar, sevgi duyğuları ilə yaşayan cavanlar, kənd ziyalıları bu yazıların rəngarəng mühitini canlandırır. "Səhərlər xoruz banından tez durub axşamlar hamıdan gec yatmağa adət edən, ayaqları altında yer titrəyən, bir an işsiz oturmayan Xədicə arvad" ağır xəstəliyə tutulur və özü də başa düşür ki, gec-tez gözlərini əbədi yummalıdır. Amma dünyadan köç eləməmiş bir məktub qoyur və övladlarına, gəlinlərinə vəsiyyət edir ki, bir-birinizi qoruyun, qoca atanızdan muğayat olun ("Vəsiyyət"). Xalis didaktik mahiyyət daşısa da, bu hekayədə sırf həyat həqiqəti ifadə olunmuşdur.

Sədaqət Kərimova həyat müşahidələrinə malik bir nasirdir və xüsusilə bir-birindən fərqli müxtəlif insan obrazları yaratmaqda bu, daha çox nəzərə çarpır. O, maraqlı insan portretləri yaradır və bədii portret ustalığını nümayiş etdirir. Bir qarımış qızın - Ayişənin bədii portretini bütün zahiri və daxili cizgiləri ilə rəsm edən müəllif "Qarımış" adlı gözəl bir hekayə ərsəyə gətirmişdir. İnsanın təbiətlə ünsiyyət və təmasını əks etdirən "Gecikmiş bənövşə", "Qaratoyuq oxuyurdu" hekayələri də təbiidir.

Sədaqət xanımın həyatında dərin iz buraxan bir hadisə ustad, korifey sənətkar Aşıq Şəmşirlə Kəlbəcərdə görüşü olmuşdur. Çox çətinliklə olsa da, Sədaqət xanım ustadla görüşmüş, bu görüşdən "Ustadın yanında" adlı gözəl bir hekayə də yaranmışdır. Budur, həmin hekayədən bir səhnə: "Ustadın barmaqları sazın tellərində gəzdikcə otaq şirin musiqi ilə dolurdu. Sonra oxumağa başladı. O oxuduqca dağların sinəsindən qıvrıla-qıvrıla keçən yollar, bu yollar boyunca uzanan zümrüd meşələr, allı-güllü yamaclar gözümdə canlandı. Hər saat bir şəklə düşən, dəlisov igidi xatırladan Dəlidağı gördüm, Murovun zirvəsində, qarın lap yanında bitmiş dağ çiçəklərinin xəfif ətri burnuma dəydi. Gəlin qayasının xınalı daşlarından dırnaqlarıma xına qoydum. Söyüdlü yaylağındakı alaçıqların yanında çələng toxuyan qızların tamaşasına durdum. Uzaq əsrlərin əmanəti Vəng qalasına heyran kəsildim. Az qala hər qaya altından bir çeşmə çağlayan bu gözəl yurdun Xanım bulağının, yüz gözlü Yüzbulağın, bol sulu, gecə-gündüz hayqıran Ayqır bulağın, Lilpar, Çınqıl bulaqlarının, Vurğunun bir zamanlar heyranı olduğu Ceyran bulağının dadlı suyundan içdim.

Aşıq Şəmşir oxuyurdu. Bu, elə gözəl, elə məlahətli səs idi ki, uzun müddət, Ağdabanla vidalaşıb geri qayıdanda da qulaqlarımda səslənirdi".

Sədaqət Kərimovanın nəsr dili məhz bu cür təbiidir, dilimizin zərifliyini, incəliyini əks etdirmək baxımından da təsirlidir.

Sədaqət Kərimovanın şeirləri toplanan "Qəlbinə boylan, insan!" kitabını vərəqləyirəm. Əslində, bu şeirlərin əksəriyyətini işlədiyim "Azərbaycan" curnalından tutmuş müxtəlif qəzet və jurnal səhifələrində izləmişəm, tanış olmuşam. Ən çox da xoşuma gələn onun təbiətlə bağlı şeirləri olub. "İntizar" şerini xatırlayıram:

Turaclı, qumrulu, ağ leyli meşə,

Dodağı şərbətli, həm meyli meşə.

Yaşıl tellərini sərib çəmənə,

Məcnunu soraqlar bu Leyli meşə.

Marallar köçünü yığıb gedəli,

Kəkliklər həsrətdən qübar edəli,

İnlədər yanına gəlib-gedəni,

Bu həzin kamanlı, bu neyli meşə.

Yas tutar hər sınmış budağa, qola,

Dərdini danışar ağaca, kola,

Dikib gözlərini cığıra, yola,

Kimisə gözləyər gileyli meşə.

Bu şeir sırf peyzaj təbiətlidir. Təbiət Sədaqət Kərimovanın şeirlərində həm də insan hisslərinin və duyğularının ifadəsi olan obraz kimi də iştirak edir. Xüsusilə, sevgi şeirlərində təbiət obrazları hisslərin, duyğuların daha poetik ifadəsində mühüm rol oynayır.

Bilirdim, haçansa dumana dönüb,

Dağdan yavaş-yavaş çəkiləcəksən.

Üfüqdə qızaran dan yeri kimi,

Bir gün ürəyimdə söküləcəksən.

Bilirdim, sakitcə uyuyacaqsan,

Ruhumu meh kimi öpə-öpə sən.

Bilirdim, axır ki qovuşacaqsan,

Mənim dənizimə ləpə-ləpə sən.

Sədaqət Kərimovanın şeirləri müasir Azərbaycan şeirinin doğma vəzni olan hecada qələmə alınıb və bu vəznin yaşarı ənənələrini davam etdirmək mənasında da maraqlı nümunələr kimi diqqəti cəlb edir. Təbii ki, mən bu şeirlərin mövzuları üzərində dayanmaq istəmirəm. Ona görə ki, əksər şairlərimizin şeirlərində işlənən və zərif duyğuları ifadə edən mövzuların hamısına biz Sədaqət xanımın da şeirlərində rast gəlirik. Vətən, ana məhəbbəti, təbiət gözəlliklərinin tərənnümü, günün, çağdaş dünyamızın müxtəlif problemləri onun şeirlərində də əks-sədasını tapır. Ancaq Sədaqət Kərimova bu məlum mövzularda öz poetik səsi və sözü ilə seçilə bilir. Bircə bəndlik "Şeh" şeirinə diqqət edək:

İnci tək parlayan ətirli şehdə

Əks olub güllərin ağı, sarısı.

Yaz burda gəzəndə otların üstə

Qırılıb düşübdür boyunbağısı.

Başqa bir kiçik şerinə də diqqət yetirək: "Yoxdur üçüncü yol".

Səndən ayrı düşmək çətindir yaman,

Səninlə olmaq da deyil səadət.

Yoxdur üçüncü yol, üçüncü cığır,

Bəlkə elə budur əsil məhəbbət?

Sədaqət Kərimovanın şeirlərinin əsas qəhrəmanı müasir Azərbaycan insanıdır və altmış illiyi münasibətilə qələmə aldığım bu yazını da onun insanlığa, gözəlliyə çağırış motivləri kimi səslənən "Qəlbinə boylan, insan!" şerindən bu misralarla bitirmək istəyirəm:

Hər gün söküləndə dan,

Günəş şəfəqlərinin

Rənginə boyan, insan.

Dünyanın axarına,

Çəminə boylan, insan.

Tələsmə, ayaq saxla,

Sözlə doludur sinən.

Bu gün keçmişə dönən,

Dünənə boylan, insan.

Üzgün, yorğun qəlbinin

Harayına yetməsən,

Kövrək pıçıltısına,

Himinə boylan, insan.

Barı bir az vaxt tapıb,

Qəlbinə boylan, insan!

Vaqif YUSİFLİ

Ədalət.-2013.-30 mart.-S.13.