BİR AKTYORUN ŞEİR DÜNYASI

ƏDƏBİ HƏYAT

Onu teatr tamaşalarından, bədii filmlərdən, seriallardan tanıyırdım. Müxtəlif səpgili, bir-birindən fərqli rollar oynayırdı. Ağlıma belə sığışdıra bilmirdim ki, Nazir Rüstəm həm də şairdir. Amma günlərin bir günü yaşadığı Sumqayıt şəhərində, bir tədbirdə şeir söylədiyinin şahidi oldum. O, əzbərdən dediyi şeirləri yaşaya-yaşaya ifa edirdi və deyim ki, sonralar da Bakıda və Sumqayıtda Nazirin müxtəlif şairlərdən (ən çox Ramiz Rövşəndən) söylədiyi şeirlərdə bir həqiqəti özüm üçün kəşf elədim: böyük istedadların poeziyası təkcə kitablarda deyil, SƏSdə də yaşayırmış. Nazir bu mənada istənilən şairi (bəli, zəifini də, ortababını da) "dirildən", ehya edən istedadlı SƏS SAHİBİdir.

Amma Nazirin şeir yazmağı artıq SƏSin SÖZə çevrilməsi, onların vəhdətindən yaranan poeziyanın dünyaya gəlişi, imzalar içində öz yerini tutmasıdır. İndi Naziri həm də şair kimi tanıdım və bəri başdan qeyd edim ki, onun yazdığı şeirlər bir həvəskarın, qeyri-professionalın cəhdi deyil. Nazirin şeirləri ŞAİRİN YAZDIĞI şeirlərdir. Və Nazir Rüstəmin müasir poeziyada, ədəbi prosesdə iştirakı tamamilə təbii və qanunauyğundur.

Nazir Rüstəmin şeirləri ilk növbədə, mövzularının konkretliyi və buna uyğun formanın, ifadə vasitələrinin də öz poetik missiyasını layiqincə yerinə yetirməsi ilə diqqəti cəlb edir. Deməli, o, nə yazdığını, nədən yazdığını bildiyi kimi, necə yazmağı da bacarır və bu məqamda dahi V.Q. Belinskinin məşhur bir fikrini xatırlamalı oluram: "...Həyat haradadırsa, poeziya da oradadır və deməli, poeziya üçün məzmun da oradadır. Yalnız məzmun hər bir şairin-həm dahi, həm də sadəcə istedadlı şairin həqiqi meyarı ola bilər. Məzmunsuz, amma rəvan və ahəngdar şeir ancaq poetik formaya olan qabiliyyəti üzə çıxarır; həqiqi natiqliyin yanında ritorika nədirsə, belə şeir də həqiqi poeziyanın yanında eyni şeydir. Şairin poetik olması üçün nəinki təkcə rəvanlıq və ahəngdarlıq azdır, hətta hiss özü də təklikdə hələ kifayət eləməz: burada fikir lazımdır ki, hər cür poeziyanın da elə əsl məzmununu təşkil edən budur. Bu fikir poeziyada həyatın müəyyən bir tərəfinə müəyyən baxış kimi özünü göstərir, şairin əsərlərini ilhamlandıran və yaşadan bir başlanğıc... kimi meydana çıxır".

Nazir Rüstəmin şeirlərini səciyyələndirən ilkin xüsusiyyət də fikirdir. Yəni onun şeirlərinin hər biri konkret bir fikrin üzərində qurulur. Lakin fikir özlüyündə nə qədər əhəmiyyətli olsa da, onu poetik şəklə salmaq başlıca şərtdir. Yenə V.Q.Belinskiyə müraciət edirəm: "Kim istəsə ki, kağız üzərində də, yazdığı şeirlərdə də şairliyi görünsün, o gərək əvvəlcə qəlbən şair olsun və öz təbiətinə uyğun olaraq, həyatın poetik tərəfini görsün". Həyatın poetik tərəfini görmək üçün ilham və istedad gərəkdir və bu da asılıdır şairin şeir texnikasına nə dərəcədə bələd olmasından. Bu mənada Nazir Rüstəm artıq professionallığa yetməyə can atan bir şairdir. Heç şübhəsiz, zirvə deyilən o yüksəklik birdən-birə fəth olunmur və fikrimcə, Nazir Rüstəm artıq o zirvənin ətəyindədir.

Nazirin elə şeirləri var ki, onlar çağdaş şeir sərgisinə layiqdir. Məsələn, "Dibçək gülləri". Obyektin, əşyanın poetik mənalandırılması baxımından uğurlu bir nümunədir bu şeir.

Həsrətdən, möhnətdən çöküb dayanıb,

Dərdini içinə çəkib dayanıb,

Gözünü yollara dikib dayanıb-

Pəncərə önündə dibçək gülləri.

Xəstə yatağında saralan üzdü,

Qara sevdasına ağlayan gözdü,

Ürəkdə düyünlü kəlmədi, sözdü,

Pəncərə önündə dibçək gülləri.

Qəfəsi qızıldan bülbüldü durub,

Dənəsi sovrulan sünbüldü durub,

Bir sığala möhtac gözəldi durub

Pəncərə önündə dibçək gülləri.

Şeiri oxuyub qurtarandan sonra fikirləşirsən ki, burada söhbət təkcə tənhalığa məhkum olunmuş dibçək güllərindən getmir. Məqsəd eyni taleni yaşayan müxtəlifləri bir araya gətirməkdir. Şeirdə metaforalar və təşbihlər fikrin poetik ifadəsi üçün uyarlı vasitələrə çevrilir. Dibçək gülləri gözünü yollara dikib dayanan, uzaqlara boylanan intizarlı sevgililəri xatırladır. Güllərin ağlamağı sırf metaforik düşüncə tərzindən irəli gəlir. Təşbihlər də orijinal təsir bağışlayır: xəstə yatağında saralan üz, qara sevdasına ağlayan göz, qəfəsi qızıldan olan bülbül, dənəsi sovrulan sünbül, bir sığala möhtac gözəl, qanadı qırılmış bir quş, yarımçıq kəsilən yağış, dilənçi ağzında alqış... görün neçə təşbih var və bunların hər biri üzərində düşünməyə dəyər. Burada istər-istəməz Rəsul Rzanın "Rənglər"ini xatırlayırsan. Ümumən assosiativ təfəkkürün məhsulu olan bu tipli şeirlərə dönə-dönə rast gəlirik və təbii ki, burada təqliddən yox, yaradıcı təsirdən söhbət gedə bilər. Onu da qeyd edim ki, Nazir Rüstəmin şeirlərində ustad şairlərin poeziyasından gələn təsirlər az deyil, amma məsələ orasındadır ki, Nazir heç bir şeirində kimisə təqlid etmir, təsiri yaxşı halda yaşarı ənənəyə çevirir. Bu cəhət təkcə Nazir Rüstəmə aid deyil, bizim hətta ustad şairlərimiz də təsir məsələsində eyni yolu keçmişlər.

Nazirin şeir dünyası qəribəliklərlə doludur. Yəni sən burda "başlıca mövzu hansıdır?" sualını versən, çaş-baş qalarsan. Sevgi də var, Qarabağ həsrəti də, on yeddi yaşında gələn məhəbbətin vəsfi də var, təbiət atributlarının (küləyin, yağışın) poetik mənalandırılması da... Həyat, ölüm, əcəl, varlıq-yoxluq, sənsizlik əndişələri və s. Qəribəlik orasındadır ki, Nazir bütün bu mövzulara - artıq dönə-dönə müraciət olunsa belə-sanki heç müraciət olunmayıbmış kimi yanaşır və sözün yaxşı mənasında "kəşf" iddiasında olur. Məsələn, çox şairlər işıqla insan ömrü arasında həm birbaşa, həm də assosiativ planda bənzərliklər axtarmışlar. Nazirin belə bir şeiri var ki, orada işıq və insan ömrü bir-birinin səbəb və nəticəsi kimi dərk olunur:

Hardan düşdü bu işıq?

Görünməz üzüm göründü.

Görünməz yolum, cığırım,

Addımım, izim göründü.

Göründü yalanım, doğrum,

Sevincim, kədərim, ağrım,

Əvvəlim, sonum, axırım...

Beş arşın bezim göründü.

Yenə yollarım dolaşıq,

Yenə bu dünyam qarışıq,

Hardan düşdü bu ağ işıq?

Açıldı gözüm, göründü.

Dərd yeriyir qucaq-qucaq...

Gah mağmınam, gah da qoçaq.

İçim yanır ocaq-ocaq-

Alovum, közüm göründü.

Nazir Rüstəmin şeirlərində insan ağrısının da öz obrazı var və ağrının müxtəlif çalarlarının, rənglərinin, görünüşlərinin poetik təfsirini verərkən təzə boyalar, naxışlar vurmağa cəhd edir. Budur, "limanda bir qız ağlar". Ağlamağın səbəbi məlum: "bu qızı bu limandan bir gəmi alar gedər". Şeirin sonluğu daha poetik:

Kükrəyər, coşar dəniz...

Bir qovğa var başında,

Yanar, alışar dəniz

Bu qızın göz yaşında.

Azərbaycan şeiri sənsizlik motivləri ilə dopdolu. Ən gözəl şeirlər də var. Amma poetik sanbalı olmayan, yaşanılmayan hisslərin, duyğuların ifadəsi olan alovsuz şeirlər də çox. Məsələ burasındadır ki, sənsizlik ağrısını təsvir edərkən çoxları bunu poetik ağrıya çevirə bilmirlər, yəni şeirdə Aşiq görünsə də, Şair görünmür. Nazir Rüstəmin "Sənsizlik" silsiləsində isə Şairlə Aşiq birləşir, sənsizlik ağrısını çəkən Aşiqin sözü həm də Şair sözünə dönə bilir:

Dəniz qalxır ağır-ağır,

Dalğa-dalğa, ləpə-ləpə.

Bu dənizə yağış yağır,

Bu gecəni öpə-öpə.

Gecə sönür, dan sökülür,

Gün yayılır göyə, yerə.

Üfüqlərdən qan tökülür

Sənsizliyə zərrə-zərrə.

Sənsizliyə duman çökür,

Sənsizlikdə dəniz ağlar.

Hərdən ağlar hönkür-hönkür,

Hərdən sakit, səssiz ağlar.

Amma onu da qeyd edim ki, "Sənsizlik" silsiləsində (onun bütün sevgi şeirlərini elə bu silsiləyə aid etmək olar) ortabablar da boy göstərir. Sənsizlikdən şikayətlər bəzən adi nalə səviyyəsinə enir: "Ağlaram, dərdə yoldaşam... Güləmmirəm, sənsiz, sənsiz. Niyə ölüb qurtarmıram? - Biləmmirəm sənsiz, sənsiz". Amma sevgi ağrılarından daha əfzəl yurdla, torpaq itkisiylə, Şuşa həsrətiylə bağlı ağrılar təsirlidir.

20 Yanvarda şəhid olmuş qızlarımızın xatirəsinə həsr olunan şeirdəki ağrı: "Yıxıldın üzü üstə, Qalmadı canda heyin. Göyərmiş əllərində Bükülmüşdü örpəyin". Başqa bir ağrı-daha təsirli, daha emosional:

Yolumu bir ilğım doğrayır, kəsir...

Ömrüm bu ilğımda mumtək əriyir.

Havam da əsirdi, suyum da əsir-

Şuşa dağlarını duman bürüyür.

Dəyişir rəngləri baharın, qışın,

Zaman öz yolundan sapıb yeriyir.

Dəyişir sifəti torpağın, daşın-

Şuşa dağlarını duman bürüyür.

Nazir Rüstəmin şeir aləmi daha çox heca ahənginə uyarlıdır. Doğrudur, o, sərbəstdə də yazır, amma o şeirləri eksperiment nümunələr hesab edirik. Haçansa, sərbəst şeir yolunda uğurları da ola bilər, amma Nazir Rüstəmin poetik nəfəsi hecayla daha şirin. Hecaya məxsus ölçülü-biçili ritm, ahəng, melodiya, nəğmə çaları onun əksər şeirlərinin özəl xüsusiyyətinə çevrilir. Onun "Aramızda bulud var" ilk şeirlər kitabındakı "Oxuma Qu Quşu" bölməsindəki hecalı şeirlər müasir bədii təfəkkürün - XXI əsr şairinin poetik düşüncə tərzinin "klassik ifadəsi" kimi maraqlıdır. Yəni belə bir fikri bizə təlqin edir ki, "köhnə havalarda" təzə notlar səsləndirmək olar. Bir də ki, əsl şeirin uğurunu onun hansı vəzndə yazılmasında axtarmaq çoxdanın səmərəsiz cəhdidir. Şeirdə obrazlı fikir, poetik düşüncə tərzi öncül olmalı...

Bu yazını başa çatdıranda Nazirin kitabına ön söz yazmış şair Qulu Ağsəsin bu cümlələrini xatırladım: "O, peşəkar aktyordu, amma şair rolu oynamağa gücü çatmaz. Bu rolu oynayanlar çoxdu, elədi, Nazirsə rol oynamır, özü istəsə də, şeirləri qoymazdı".

Doğru deyir Qulu. Bu saat Azərbaycan ədəbiyyatında şair rolu oynayanlar o qədərdi ki... Amma Nazir heç vaxt şair rolu oynamaz, çünki ŞAİRDİR. Şairlərin isə bir sifəti olur.

Sözlərin sehrində, sirrində itdim..

Min sözü ələdim, birini tutdum.

Ağrımı-acımı sözlə kiritdim,

Bütün dərdlərimi sözlə ovutdum.

Vaqif YUSİFLİ

Ədalət.-2013.-18 may.-S.13.