TƏKAN

(Povest)

(əvvəli ötən saylarımızda)

Dinmədim. İlıq bir meh keçdi ürəyimin başından. Dodaqlarımın qaçdığını hiss eləyirdim. Sevincimi gizlətməyə çalışdım. İndi Babanın "vışşı" stolundaqu tükündən nalçalar üstündə rahat otura bilərdim. Bərk ayaqda bu hədiyyələri Babaya onun istədiyi qiymətə verər, yemək-içməyin haqq-hesabını çürüdərdim onunla.

Bulaq çökəkdəydi. Dərəni dolduran soyuq, saf hava adamı uzaqdan vururdu. Göyümtül səmasındakı çisək zolağı tül pərdə kimi titrəşirdi. Təri quruyub kürəyimə yapışan köynəyim bədənimi dalayırdı.

Bulağa yaxınlaşdıqca meşə qaranlıqlaşırdı. Dağ döşlərində, yamaclarda Dağıstan aullarını xatırladan "besetka"lar neylon işıqlarıyla bərq vururdu. Dəmir-beton özüllər üstündə ağ daşdan tikilmiş köşk uzaqdan nəzəri cəlb edirdi. İpək pərdələr, divarlarında atılıb-düşən şarlarla o, şahzadə kəcavəsini xatırladırdı. Bulaqla pilləkən arasındakı cığıra daroşka sərilmişdi. Ağ döşlüklü, qırmızı bantlı xidmətçi qızlar tez-tez yuxarı boylanır, ordan növbəti tapşırıq, əmr gözləyirdilər. Kəcavə-köşkdə bir şaqqıltı qopdu. Mən diksindim. Qızların heç tükü də tərpənmədi. Pərdə arxasında butulkadan qədəhlərə çaxır süzənin silueti göründü. Sonra pəncərələr bağlandı. İki kölgə sındı, itdi.

Sol tərəfdə Babanın varlı, kalan kimi qələmə verdiyi qırmızısifət prokuror öz başının dəstəsiylə yeyib-içməklə məşğuldu. Kabablar, çolpalar şişlərdə tüstülənə-tüstülənə gəlirdi. Dolma boşqabları, aş buludları qonaqların başları üstündən qoyulurdu süfrəyə. Üzü bulağa tərəf oturan prokurorun qolu stolun ortasına kimi uzanır, sonra dirsəkdə bükülür, tez açılır, yenə irəli uzanırdı. Stola nəzarət edən Babaya tərəf gəldim. Məni görən prokuror ağır bədənini qaldırdı. Əlindəki solfeti dodaqlarına çəkib cibinə dürtdü.

- Ə... Baba müəllim, qanacağın olsun. Ə... o hörmətli qonaqları niyə oturtmursan yanımda, - deyə qollarını ata-ata bizə yaxınlaşdı. - Ziyalımıza canımız qurban. Üzü-başı tüklü olanda noolar? Bir də gördün sabah oldu deputat, raykom katibi. Hə, - deyə dərə aşağı şırıldayıb gedən bulaq arxına tərəf uzatdı əlini. - Bayaq siz maşınla harasa getdiniz, amma sizinlə o Bakıdan gələn o yaşlı yoldaş kimdisə belə bir cürə qəribə adamdı.

Timuçin qaş-qabaq salladı.

- Siz İlyas müəllimi deyirsiniz? Əlbəttə, çox təbii, sadə, olduğu kimi görünən, hər cür rəngdən, təşəxxüsdən uzaq sənətkardı, - dedim, - o kişidə nə görmüsüz? Sizi təəccübləndirən nədi ki? - soruşdum.

- Əşşi, gəlib durdu o arxın böyründə. Suyun axmasına, dibindəki daşlara baxa-baxa elə bil nəsə danışdı. Arxın axarıyla üzü aşağı gedib bax, o çəmənlikdə çömbəldi. Əllərini yan-yana qoyub, xəkəndaz ovuclarıyla suyu çəkdi başına. Görünür od-alovu çoxdu canında. Ancaq tanış gəldi mənə. Elə bil hardasa görmüşəm. Kimdi o kişi?

- Yazıçıdı. Şair ürəkli dramaturqdu. İlyas Əfəndiyevdi, - dedim.

- Pah atonnan! Qismətə bax ey! Bizim uşaqların anası o yazan teatrların birini də buraxmır. Sonra da evimizdə bir ay söhbəti gedir tamaşanın. "İlyas müəllim belə asdı, belə kəsdi", - deyə elə hey tərifləyir. Mən də bir-iki kitabını oxumuşam. Prezident fərmanıyla neçə dəfə orden alıb. Bunlar hamısı çox gözəl. Başa düşdüm. Ancaq o talanı görürsənmi, - deyə qayalıqlar arasındakı açıqlığı göstərdi. - Hə, bax o taladakı vələs ağacını görürsənmi?

- Hə, görürük, - dedi Timuçin. - Nə olub ki, ağaca?

- Nə bilim! Amma İlyas müəllim o ağacın başına dolana-dolana nəsə danışırdı. Sonrao ağacın başı aşağı şiv budaqlarını dikəltdi. Sonra da o vələsə qısılan körpə qarağac var ha, hə, onun yaşıl yarpaqlarını sığalladı. Sonra gedib o aralıdakı qayayla çiyin-çiyinə durdu. Bağışla məni, müəllim, - deyə gözlərimə zilləndi. - Mən çox arif adamam. Ancaq İlyas müəllimin o hərəkətlərini başa düşmədim.

- Hə, hər şey aydındı. Hələ sən İlyas müəllimi təzə əsərinin məşqlərində görəsən. Amalyanı gah səhnə önündə, gah da pərdə arxasında danışdırır. Yaşar Nuri əvəzsiz aktyordu. Səsi gur, tembri səlisdi. Amma bəzən sözün axırını yeyir. Belədə İlyas müəllim o sözü dönə-dönə təkrar etdirir. Çox güman ki, İlyas müəllim o talada təzə əsərinə quruluş verirmiş?! Vələslər, qaracağlar qayalar da onun canlı artisləridi.

- Hə, belə de. Ondan bir xahiş eləsəm sözüm yerə düşməz ki? - dedi çəkinə-çəkinə prokuror.

Timuçinin eyni açıldı. Üzünü mənə tutub:

- Bu məzəli dayı Respublika Prokurorluğunda sanballı vəzifəyə getmək istəyir yəqin, - dedi və gülümsədi.

***

Baba komanda vermişdi - "Bakıdan gələn yazıçılara "vışşı" qulluq olunmalıdı". Xidmətçilər səpəndaz vələsin kölgəsinə stol qoydular. Ağ döşlüklü qarabuğdayı qızın təkcə əlləri deyil, gözləri, qaşları da "iş" görürdü. Biləyə kimi çırmanmış qollarını stolun bu başından o başına uzadıb süfrənin qırışlarını düzəldir, köhnə çəngəl-bıçaqları görəndə qaşları çatılır, civə kimi qaynayan gözləriylə talvar altındakı kababçıları da tələsdirirdi.

- Nazlı, ay Nazlı, - iki ağız çağırdı Baba.

- Bəli, Baba dayı, - deyə arxaya boylandı burmasaçlı qız. Onun başına bir tabaq xurma boşaltmışdılar sanki. Bir-birinə yapışan xurmalar qızın boyun-boğazında burulub asılmışdı.

- Kabinetimdə cürbəcür, hələ əl dəyilməmiş, qatı açılmamış servislər var. Yaponskilər məsləhətdi. Abedniləri düz stola!

Xurmasaç qız dəsmalını yelləyib bizi süfrəyə dəvət etdi.

Bulaqdan axan arx talanı ikiyə bölür, sonra qaya baında sınaraqbaşıaşağı şığıyır. Şəfəqlər altında parıldayan şəlalə yağış altındakı ağ dam dəmirlərini xatırladırdı.

Suları qayaların dişlərinə sürtünüb nazilir, tar-kaman simləri kimi titrəyir, səslənirdi. Vələsin gövdəsindəki şehli-sulu mamır kopaları qurumağa sərilən maçalkalara oxşayırdı. Şah dağından üzüaşağı təpilən külək vələsin budaqlarını Çin hökmdarının başı üstdəki yelpiclər kimi endirir, qaldırırdı.

Nazlı əlindəki dəsmalı döşlüyünün cibində gizlədərək:

- Ay İlyas müəllim, sizi göydə axtarırdım yerdə əlimə düşdünüz, - deyib qoluna girdi.

- Hə, xeyir ola! Amma ağ baxtınız var. Çox gözəl. Mənə nə qulluğunuz? - sualedici nəzərlərlə baxdı qıza. Sonra gülə-gülə qoltuğundakı əli sığalladı İlyas müəllim.

Nazlı:

- Bircə dəqiqə... Sizə bir sürpriz! - deyərək iti addımlarla zanbaqların arasındakı xidməti stoluna yaxınlaşdı. Siyirtmələri dalbadal çəkib baxdı. Əliylə nəsə axtardı. Qapılarını taybatay açanda aynası da açıldı. Ordan götürdüyü kitabı vərəqləyə-vərəqləyə bizə tərəf gəldi. İlyas müəllim hesabdar dəftərinə oxşayan göy, miləmil bloknotunda qeydlər aparırdı. Nazlı barmaqları ucunda ona yaxınlaşaraq kitabı dirsəyinin altına yeritdi. İlyas müəllim diksinən kimi oldu. Ancaq "Hekayələr" kitabını görüncə dodaqları səyirdi. Ayağa durub:

- Əhə, əhə, - öskürdü. - Heç gözləməzdim. Kitabım bu ucqar kəndə də gəlib çıxıb?!

- Hə, bu kitabdan qabaq onun sorağı çatıb kəndimizə. Sonra Bakıya-Azərkitaba sifariş verdik. İki yüz nüsxə göndərdilər. Amma kitablar iki günə satılıb qurtardı. Amma indi siz bu kitaba, - deyə barmağını titul səhifəsinin üstünə qoydu, - bir avtoqraf yaza bilərsinizmi?

- Elə yazaram! Hələ oxucuma bir "çox sağ ol" da deyərəm. Amma maraqlıdır! Heç ürəyindən tikan çıxaran bir şey tapdınmı burda?

- Əlbəttə, hekayələrin hamısı maraqnan oxunur. "Apardı sellər Saranı" yanan bir ürəklə yazılıb. Varaqlardan od tökülür. O Saraya həsr olunan bir mahnı var - "Arpa çayı aşdı, daşdı, Sel Saranı aldı qaçdı" - hə, onu hər dəfə eşidəndə qəzəbim tutub, o çayın qurumasını istəmişəm. Ancaq sizin hekayənizdəki Sara o mahnıdakı dilsiz-ağızsız, müti Sara deyil. Tomris ananın döşündən süd əmən, Həcər qeyrətli, çox cəsarətli bir qızdı.

İlyas müəllim, - əhə, əhə, - iki ağız öskürüb əlini saçlarına apardı. Bəs necə? Həyəcan təbillərinin əks-sədalarını eşidən yazıçının üzü gülür, gözləri qaynayırdı? O, güllələrinin boşa getmədiyinə, hədəfdə onluqlara oturduğuna sevinirdi.

- Mahnıdakı Saranın özünü suya atması, o zamankı zorakılığa, ictimai quruluşa atılan bomba olub, - dedi Nazlı. - Amma indi başqa dünyadayıq. Qadın səs verir, deputat seçilir, idarə başçısı, sovxoz direktoru, müəllim, həkim olur. Hər yerdə qadın azadlığından danışılır. Amma "Qız yükü, duz yükü" deyib saç yolur bəzi ata-analar bu gün də. Qızlarını kimə gəldi verib başından eləmək istəyir bəzi valideyinlər.

- Hə, xüsusən cənub rayonlarında. Çox təəssüf! Görünür maariflənmə işləri az aparılır o yerlərdə, - deyib başını buladı İlyas müəllim.

- Ancaq kəndimizdə elə qızlar var ki, hüquqlarını qoruyurlar. Yaxşı eləyirlər, lap əllərinin içindən gəlir. Sevmədiyi yaşlı bir kişiyə ərə veriləcəyini eşidən bir qız göz yaşlarını selə döndərməyib, hay-həşir salmayıb, anasından yardım-filan istəməyib, ancaq sizin kitabınızdakı "Sara" hekayəsini gətirib qoyub atasının qabağına, başının üstündə də durub ki, ata, oxu bu hekayəni.

- Hə, afərin, çox diribaş, müasir qızdı. Bəs sonra, bir nəticəsi oldumu bu təkidin, tələbin?

- Əlbəttə olub! Ata nişanı geri qaytarıb. Həmin qız indi universitetin filologiya fakültəsində oxuyur.

- Çox cəsarətli bir addım atıb o qız. Haqqında maraqlı bir şeir yazmaq olar, - deyə mənə tərəf çevrildi. - Hə, necə baxırsan?Bir portret - oçerk, radio üçün oynaq, lirik bir novella da yazmaq olardı. - İlyas müəllim məni yazı-pozuya, yaradıcılıq işinə cəlb etmək məqsədiylə taktiki hücumlarını davam etdirirdi. Mən qayğıkeşimin inadkarlığına sevinir, hörmətim birə-min artırdı. Sonra üzünü xurma hörüklü Nazlıya tutdu: - O qız əsl qəhrəmandı. İcazə verin mən bu kitabı o qəhrəman qıza bağışlayım. Adını deyə bilərsinizmi?

- Deyərəm. Adı Nazlıdı.

- Hə, - deyə kitabın titul səhifəsinə imza atıb qıza tərəf uzatdı. - Bunu Nazlıya verərsiniz.

- Çox sağ olun. Amma kitab mənə çatır.

- Sizə niyə?

- Nazlı mənəm, - deyib başını aşağı saldı qız.

- Universitetin hansı fakultəsində oxuyursan?

- Filologiya fakültəsində. Qiyabiçiyəm. Şeirlər, hekayələr də yazıram.

İlyas müəllim bloknotunun üstündəki qızıl perolu qələmi Nazlıya tərəf uzatdı.

- Bu qələmnən yazılana pozu yoxdu. Ayağı düşərlidi çox. Nə yazmışamsa çap olunub. Sənə bağışlayıram. Bağışlayıram ki, gözəl, təzə şeirlərlə yanaşı bəlkə bir "Apardı Sellər Saranı" yox, "Sellər Saraları apara bilməz" ruhlu hekayə də yazasan.

- Eh! Nə bilim? Bəlkə atalar qızlarını verməkdə düz hərəkət eləyirlər?- deyib ağlamsındı Nazlı. Sonra çətin eşidiləcək tərzdə - Sizə nə gətirim? - soruşdu.

Sınaq məqamı çatdı, bıçaq sümüyə dirəndi. İlyas müəllim ağzını açmamış sifariş verməliyəm. Bəs necə? Hansı pulnan? Ya Rəbbim, sən çat dada! Və çatdı! Bəli, birdən ağlıma gəldi ki, Tarihin sürücüsünün gətirdiyi o lüks pal-paltar, qiymətli hədiyyələr bu çətin macalda əlimizdən tutar. Baba da beş-altı yüz qiymət kəsmədimi? Qurban olsun o pulların hamısı buradakı bir qonaqlığa!

- Nazlı xanım, acından üzüldük! Sən Allah, yağlıdan, yavandan nə varsa yavaş-yavaş, amma bol-bol gətirin - dedim. - Amma sulu tat çığırtması da, cincilimli, quşəppəyili göy qutab da yaddan çıxmasın, - deyə əlavə etdim.

Az sonra süfrəmiz ləziz yeməklərlə doldu.

Nanəsi, yarpızı çox qatılan dana soyutmasının ətri uzaqdan vururdu. Qara ətlərin arasında ağaran quyruq tikələri çəngəlin ucunda əriyir, sirkə-sarımsaq iştahı daha da artırırdı. Amma besetkalardan xeyli yuxarıda aynabəndində yaşıl-qırmızı şarlar oynayan kəcavə-köşkdə qurbağa gölünə daş atmışdılar. Süfrə arxasındakı qulbeçələr qorxa-qorxa pendirdən, çörəkdən bir qırıq götürür, kresloya yayxanıb yeməyə ikiəlli girişən birinci katibə altdan-altdan baxır, susur, əmr, tapşırıq gözləyirdilər.

- Yemək yeyəndə qulaqların niyə tərpənir, ə, yoldaş Novruzov?

Amma Novruzov heç nə yemirdi. "Qulaqlar dayanan yerdə, öz-özünə tərpənə bilərmi?" - deyib qayıtmaq istədi katibin üzünə. Amma, "lənət şeytana" deyib yerindən dik atıldı.

- Baş üstə, yoldaş Ömərov, qulaqlarım daha tərpənməz, - deyib qulaqlarını ovucladı.

- Aç qulaqlarını, ə...ə...ə, mənim günümə bax ey! Gözəlçə çox gözəldi, vurdu çiçək çıxardı. Onsuz da anlamaz, gec qavrayansan, qulaqlarını da bağlasan olarsan odun! Bayaq sənə tapşırıq verdim ki, o İlyas müəllimi gətir yanıma! Nooldu bəs?

- Nə illah eləsəm də gəlmədi.

- Niyə? Motivi nədi axı?

- Siz deyən heylə əsaslı bir motiv bildirmədi! "Çox sağ olun" deyib durdu.

- Dil-ağız eləyəydin bəs! Deyərdin ki, tez-tez sizdən danışır birinci katibimiz. Təsərrüfat iclaslarında da tamaşalarınız barədə bizə qiymətli məlumat verir! O sizinlə oturmağı özünə şərəf sayır. Böyük yazıçısınız. Axı sizi ölkə başçımızla bir yerdə çox görmüşük. Rəhbərimiz tez-tez teatra gəlir, sizin tamaşalarınıza baxır. Ordenlər-medallar verib, Xalq yazıçısı eləyib sizi. Qulluğunuzda durmaq borcumuzdu bizim də. Belə əsaslı təkliflər verib mövqeyimi bildirə bildinmi?

- Bəli, bəli! Dedim, yoldaş Ömərov. Onu da qeyd elədim ki, keçən il siz bizim "Baharlı" sovxozunda yaşayan bacınızgilə gəlmişdiz. Ora işıqlar tez-tez sönən yerdi. Biz öhdəsindən gələ bilmir, həll edə bilmirdik bu problemi. Amma siz Bakıya bircə dəfə zəng etdiniz. Odu-budu Baharlıda gecə-gündüz işıqlar yanır. Sizə böyük hörməti var bizim katibin. Yoldaş Ömərov xətirinizi çox istəyir, - dedim.

- Hə, yaxşı demisən. Bəs o nə cavab verdi?

- Dedi ki, salamımı çatdırın ona. Amma neyləyim, başıma bu qədər dost-tanış toplaşıb. Bu boyda məclisi burda qoyub mən heç yana gedə bilmərəm. Katib bağışlasın məni.

- Otur yerinə, yaramaz. Partiya işçisi ilanı yuvasından çıxarmağı bacarmalıdı. Görünür özüm qarışmalıyam bu işə.

Kəcavə qəbir sükutuna qərq oldu. Amma ətrafdakı besetkalarda həyat qaynayırdı. Şaqqanaqlar yarpaqları titrədir, şampan tıxacları qulaq batırırdı. Birdən bizimlə qarşı-qarşıya qoyulmuş stoldan enlikürək, telnyaşkalı bir oğlan yerindən qalxaraq:

- İlyas müəllimə eşq olsun! Böyük yazıçıya hörmət və ehtiram! - deyə bağırdı.

Şaqqanaqlar xırp kəsildi. Təndirxanada kündə yayan arvadların oxlovları tabağın ortasına mil kimi sancıldı. Kababçılar gözlərini yandıran tüstüləri əlləriylə qova-qova qışqırıqçını axtardılar.

Telnyaşkalı oğlan:

- İlyas müəllim, həyat möcüzələrlə doludur. Təəccüblənməyin. Mən sizin "Unuda bilmişəm" əsərinizə teatrlarımızın səhnəsində yox, uzaq İspaniyada bir gəmi göyərtəsində baxmışam. Bundan xəbəriniz varmı?

İlyas müəllim ayağa qalxdı. Bir an əllərini qoymağa yer tapmadı. Gah mənə, gah Timuçinə, gah da daşların, kötüklərin üstündə oturan qonaqlara baxdı.

- Necə, necə? İspaniyada? Gəmi göyərtəsində? Nə vaxt? Eşitməmişəm. Hə, olar. Ancaq bir vaxtlar teatrlarımızın səyyar truppaları məktəblərin böyük sinif otaqlarında, mədəniyyət evi olmayan kəndlərin taxıl anbarlarında, köhnə məscid künclərində tamaşa göstəriblər. Bəzən lap xırmanlarda da, bəli, bəli taxıl dərzləriylə saman tayaları arasına pərdələr çəkib, səhnə qurub əsər oynayıblar. Amma gəmi göyərtəsində... Xarici ölkədə? Dayan bir görək?! - deyə əliylə alnını ovuşdurdu. - Amma bir dəfə... Hə, keçən il bank hesabıma çox iri məbləğ köçürmüşdülər. Hardan gəldiyinin təfsilatına varmadım. Səhnə əsərlərimi Daşkənddə, Türkmənistanda, Bişkekdə də oynayırlar. Pribaltika ölkələri nəsrimi mütəmadi çap edir. Ancaq o pul köçürmələr içində bir xarici valyuta da vardı.

(ardı var)

YUSİF HƏSƏNBƏY

Ədalət.-2013.-15 oktyabr.-S.6.