Yaşayır - yaratmaq, söz həvəsində...

Fəxrəddin MEYDANLI

Mənim onunla tanışlığımın (əslində isə imzası ilə tanışlığımın) tarixi ötən əsrin 80-ci illərindən boy alır. Otuz ilə yaxındır ki, gəlimli-gedimli jurnalistika dünyasında nəzərlərimdə sabit qədəm yer tutmuş iki-üç imzalardan biridir onun imzası.

Mən onun yazılarını davamlı olaraq "Kaspi"nin, "525-ci qəzet"in, "Ədalətin".., təbii ki, şöbə müdiri olduğu "Azərbaycan" qəzetinin səhifələrindən oxuyanda rahatlıq tapıram, ruhum dincəlir, könlüm xoş olur. Kimdən yazır yazsın, nədən yazır yazsın, onun yazılarını oxuyanda təsvir olunan hadisələri yaşamaya bilmirsən. Hərdən elə mövzulara işıq salır ki, gündəlik çoxlarının barəsində danışdığı, çeynənmiş bir mövzu olsa belə, onun yazdığının, düşüncəsinin məhsulu olan bu yazıların dadı-tamı ayrı bir aləm olur.

Hamının demək istədiyini, ancaq deyə bilmədiyini (bəzən də fikrini ifadə edə bilmədiyini) o çox asanlıqla, doğma dilimizin sadə sözləri ilə elə ifadə edir ki, onu şəhərin ən ali ziyalısı ilə yanaşı, ucqar dağ kəndində piran dövrünü yaşayan Məmmədhəsən baba da, Fatmanisə nənə də asanca başa düşür və anlayır.

Mən hər insana, xüsusən də yaradıcı insana fərdi qaydada yanaşsam da, onların arasında oxşarlıq axtarmağa meylli olmasam da, burada istisnaya yer vermək istəyirəm. İstər üz cizgiləri, istər xarici görkəmi, istər düşüncə tərzi, istər vətənpərvərliyi, xalqsevərliyi, istər emosional, eyni zamanda şirin danışıq tərzi, istər kübar qadın manerası... digər oxşar xüsusiyyətləri ilə yanaşı yazılarındakı səmimilik, bir gözəl Azərbaycan ziyalısını - mərhum yaıçımız Əzizə Cəfərzadəni xatırladır mənə (Əzizə xanıma Allah rəhmət eləsin, qəbri nurla dolsun).

Ədəbi portretini çəkmək istədiyim xanım yazarımızın şəxsiyyətini müəyyən etmək yəqin ki, o qədər də çətin deyil. Haqqında söhbət açmaq istədiyim - torpağı sanı yaşasın, dünya durduqca dursun - Azərbaycan jurnalistikasının parlaq ulduzu, türklər demiş mənim kız kardeşim, sevimli Flora xanım Xəlilzadədir.

...2009-cu ilin dekabr ayı idi. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin yaranmasının 75 illiyi münasibətilə düzənlənən silsilə tədbirlərdən biri də Gənc Tamaşaçılar Teatrında gerçəkləşirdi. Müxtəlif ölkələrdən, xüsusən də türkdilli ölkələrdən təşrif buyurmuş yazarların da iştirak etdiyi möhtəşəm bir gecə idi. Fasilə zamanı mərhum akademikimiz Bəkir Nəbiyev şəkilbaz olduğumu və kiminlə şəkil çəkdirməyimdən aslı olmayaraq fotoqrafdan kadrları köçürüb, oradakı kadrları çoxaldıb sabahı günü "sahib"lərinə çatdırmaqdan zövq almağımı nəzərdə tutaraq, mənə müraciətlə - "Meydanlı, bizi bu gecə kimlərlə tarixə salacaqsan?" - deyəndə, "Bəkir müəllim, Oljas Süleymenovla" deyə, cavab verdim. Sabahı günü şəkilləri Bəkir müəllimlə yanaşı (yeri Allah dərgahında rahat olsun) xalq şairi Söhrab Tahirə, şair İlyas Tapdığa və Filora xanımın iş otağında ona da təqdim etdim.

Şəkil onun çox xoşuna gəldi. Dünya şöhrətli Qazax şairi Oljas Süleymenov sıramızda çox səmimi və məmnun görünürdü. Türk oğlu, türk qardaşlarının arsında idi axı...

Flora xanım sayı 15-dən çox olan kitablarından bir neçəsini də öz oftoqrafı ilə bağışladı mənə, həm də özü bişirdiyi moruğ mürəbəsi ilə, limonlu, pürrəngi çay süfrəsi arxasında. Bax belə başladı bizim əyani tanışlığımız, bir-birimizə isnişməyimiz. İlk andanca elə təəssürat yarandı ki, elə bil onilliklərlə bir-birimizi tanıyırıqmış, deməli, əqidə qohumluğumuz, səmimiyyət yaxınlığımız var imiş onunla.

Flora xanım da çoxsaylı didərginlərimiz kimi, həmişə xiffətini çəkir doğma yurdun, qoynunda boy atdığı Urudun. O Urudun ki, qədim türk torpaqlarının bir parçası olan təkcə Zəngəzur mahalının Qarakilsə (indiki Sisyan rayony) bölgəsində yox, elə türk obalarının hər yerində tanınır. İlk növbədə tanınır, yetirdiyi ziyalı insanları ilə.

Flora xanım Urudda doğulsa da, Vagədi kənd orta məktəbini bitirib. O, Azərbaycan Dövlət Universitetininin (indiki Bakı Dövlət Universiteti) jurnalistika fakültəsini bitirəndə (yəqin ki, Əzizə Cəfərzadə Flora xanıma dərs də deyib), Urud kimi əsrarəngiz təbiəti olan bir məkanın qoynunda dünyaya göz açmış bir qız, təbii ki, öz romantikliyi ilə elə bu təbiətə aidiyyəti olan bir iş yeri də seçməli idi, elə seçdi də.

"Azərbaycan təbiəti" jurnalında ilk peşəkar əmək fəaliyyətinə başlayan Flora xanım, "...Vətən mənə oğul desə, nə dərdim, Mamır olub qayasında bitərdım..." deyərək hayqıran, Azərbaycan şeirinin ən gözəl nümunələrini yaradan, ünlü və həmişəyaşar şairimiz - adı çəkilən jurnalın baş redaktoru Məmməd Arazın əlindən su içdi, ondan gördü-götürdü, öz keyfiyyətlərini də qoydu ondan mənimsədiklərinin üstünə, oldu mükəmməl bir söz adamı. Qarış-qarış gəzdi doğma yurdun obalarını, ormanlarını. Təbiətin sehrlərinə bələd olmaq istədi, oldu da. Onun bədii portretini çəkmək istədi, çəkdi də. Təbiətə qarşı təcavüz edənlərə qarşı mübarizəyə qalxdı, keşiyində dayandı hər pöhrənin, hər yarpağın, təbii ki, qılıncdan sonra gələn neştər qələmi ilə, yazdığı kəsərli sözü ilə...

İçi təlatümlü, könlü qubarlı, ürəyi sevgi ilə dolu olan Flora xanım şeir yazmaya bilməzdi, yazdı da, ara-sıra olsa belə. Hisslərini, duyğularını hopdurdu misralara. Nəsrlə demək ismədiyini nəzmə çəkdi, çağladı, coşdu, qoşuldu axarına şirin-şəkər Azərbaycan poeziyasının.

Flora xanım mənə bağışladığı bir neçə kitabı sırasından onun "Yuxular" adlı şeirlər kitabı da var. O, bu kitabda yer ayırdığı "Məndən şeir gözləyən dost" yazısında belə yazır: "Mən söz adamıyam. Söz mənim üçün dünyanın bütün var-dövlətindən yuxarıda dayanır. Söz mənim üçün bir xilqətdir, varlıqdır. Baxır bu xilqəti, bu varlığı necə duyursan, onu oxucuya, ya da səni eşidənə necə çatdıra bilirsən. Sözün məlhəmi də əvəssizdir, yarası da dərindir... Bizi bizdən sonra yaşadan sözə eşq olsun! Əvvəlki kitabımda söyləmişdim ki, mən şair deyiləm. Bunu mənə irad tutdular.

"Şeir yazırsan, şair deyilsən, bu, necə olur?" İndi bəzi olanları söyləmək istərdim. Bizim nəslin Məmməd Araz adlı bir xan çinarı var. O, Məmməd Araz ki, anası Cahan xanım mənim doğmaca bibimdir! Azərbaycan şeirinin silsilə zirvələrindən biri sayılan Məmməd Araz ucalığının ətəklərində biz adicə çiçəklərik".

"Yuxular"dakı digər - "Sizə demək istəyirəm ki..." başlıqlı yazısında isə "...Məni şairlərlə müqayisə etməyin, şeir yazdığım üçün də məni qınamayın" deyir, Flora Xəlilzadə.

"Yuxular" Flora Xəlilzadənin müxtəlif illərdə, müxtəlif mövzularda yazdığı şeirlər çələngidir desəm, məncə düz olar. Müəllif, Vətən, torpaq, ana, təbiət, sevgi və digər mövzularda yazdığı şeirləri cəm edib bu kitaba.

On bölmədən ibarət olan bu toplu Uruddakı qədim qalanın təsviri verilmiş şəkilin üzərinə yazılmış "Biz sənə möhtac" bölməsi, bu bölmə isə "Sənə üz tutmuşam" adlı şeirlə başlayır.

Ulu Tanrım, üz tutmuşam adına,

Ürəyimi yaralayan zülüm var.

Mən yurdsuzu salarsanmı yadına,

Xəyalımda dağılmış bir elim var...

"Gözəl adlı gözəl anam" bölməsi "Anam" adlı şeiri ilə kitabın axarını davam etdirir.

Hissimdə, duyğumda bir ocaq çatıb,

Yoxluğun sinəmi yandırır, anam.

Bu dərdi, bu qəmi üstümə atıb,

Mənə yetimliyi qandırır anam...

Flora Xəlilzadənin "Məmməd Araza məktublar" adlandırdığı şeirlər silsiləsi "Yağıları atan yox" şeiri ilə başlayır.

Ana yurdum yaman düşüb beynimə,

İstəyirəm məktub yazam özümə.

Bu ayrılıq heç gəlməzdu eynimə,

Yuxu kimi tərsə yozum özümə...

"Gənclik illərinin yadigarı" bölməsində yer alan "Görən, bizə nə qaldı?" şeirində isə belə bir bənd var.

...Qız yükünü suallardan keçirdik,

Duz yükünü sulardan da keçirdik.

Biz o vaxtlar bir bulaqdan içirdik,

Məndən sənə, səndən mənə nə qaldı?..

Mən müəllifin bu şeirlərdə yaşadığı psixoloji durumları təhlil etmək, ya da onu Məmməd Arazla müqayisə etmək fikrində deyiləm, ancaq şeir yazmasa, onu qınamağa da haqqım çatır. Birincisi hər yaradıcı insanın öz könül dünyası, bu dünyanın isə özünəməxsus özəllikləri var. İkincisi isə, haqqdan gələn diktəni könlünüzdə ələyib, kağıza süzməməyə haqqınız çatmır, dəyərli Flora xanım.

Bir də ki, şeirin qaşı-gözü olur bəyəm?! Şeir varsa, var, yoxsa, yoxdur. Axı Sizin şeiriniz, şeirinizin isə mənası, məzmunu, rəngarəng çeşniləri var! Belə halda Sizə şair deməyək, bəs nə deyək, a bacı?

Şeirlərindən nümunə göstərdiyim kitabda onun otuz illik dostu olan Sədaqət Kərimova "Dost sözü" yazısında Flora xanımın daxili aləminə nüfuz etməklə, onun insani keyfiyyətlərinə işıq salaraq yazır: "...Təbiətinə çılğınlıq və qəribəlik, üsyankarlıq və bədbinlik, coşqunluq və həlimlik xas olan Floranı çoxlarından ayıran onun qeyri-adiliyi, özünəməxsusluğu, bənzərsizliyidir. O, insanları ya sevir, ya da nifrət edir, onun üçün üçüncü yol mövcud deyil, qeyri-müəyyənlik ona yaddır. O, təbiəti sevir və onu sevməyənləri ittiham edir. O, incə, zərif hissləri dilləndirir, onu başa düşməyənlərə baş qoşmur. O, gah dağ seli kimi coşqun olur, gah qaya üstə, yel ağzında tənha bitmiş qovaq kimi yalqızlıqdan üşüyür, onu anlamayanlara təəccüb qalır. O, ya yazır, özü də bütün qəlbi, ruhu ilə yazır, ya da yazmır. Bütün varlığı ilə bağlandığı poeziya onun bu qəribəliklərinə artıq öyrəşib".

Mən hörmətli Sədaqət xanıma Flora Xəlilzadənin keyfiyyət göstəricilərini səmimi şəkildə təhlil edərək öz yazısında təqdim etməsinə görə dərin minnətdarlığımı bildirməklə yanaşı, onun həssaslıqla müşahidə edərək, yerində deyilən fikirləri ilə razılaşmaya da bilmirəm. O, bu ifadələri ilə sanki Flora xanımın avtoportretini çəkib, özü də tam dəqiqliklə. Mən də Flora xanıma ithaf etdiyim aşağıdakı şerimdə bu portretin bəzi cizgilərini işıqlandırmağa çalışmışam...

Yol alıb Bakıya doğma Uruddan,

Zəngəzur adlanan o doğma yurddan.

Ruh alıb babamız Dədə Qorquddan -

ümid var dönməyə ana diyara,

Xəlilzadə Flora!

İstər dağdan yaza, istər arandan -

Aydın səhərlərdən, istər torandan.

Hər sözü elə bil çıxıb QURANdan -

tam səlis, şip-şirin - yetişmiş qora,

Xəlilzadə Flora!

Segisiz insana verməz bəraət,

Bu onun yoludur, edibdir adət.

Yüz görüb, bir sevib, tapıb səadət -

sadiqdir dostuna, sevdiyi yara,

Xəlilzadə Flora!

Ədalət carçısı, həqiqətsevər,

Hər kəsdən umacı sevinc, xoş xəbər.

Hər işi əsrlik ömrə bərabər -

baş qoşmaz sözbaza, nadana, xora,

Xəlilzadə Flora.

Dolaşıb Kəbəni hicab başında,

Çox görüb, eşidib yetgin yaşında.

Çətin ki, doyasan o danışanda -

görmədim söhbəti kimisə yora,

Xəlilzadə Flora!

Tanrıdan yaranmış heykəldi, büstdü,

Ürəyi kövrəkdi, gördünkü küsdü.

Onun əməlləri tamam, dürüstdü -

o sevməz "yarımçıq", "natamam", "para",

Xəlilzadə Flora!

Toxunmaz xətrinə bircə kəsin də,

Yaşayır - yaratmaq, söz həvəsində.

Həmişə yeri var dost məclisində -

ərinməz - gələcək, çağırsan hara,

Xəlilzadə Flora!

Pis keçməz isti yay, lap payızı da,

Məşəqqətli qışı, lap ayazı da.

Meydanlı, səbrlə gözlər yazı da -

vurğundur gəlintək gözəl bahara,

Xəlilzadə Flora!

Ədalət.-2013.-22 oktyabr.-S.6.