FƏRQANƏNİN ŞEİRLƏRİ

ƏDƏBİ HƏYAT

Çağdaş poeziyamızın mənzərəsində qadın yazarlarımızın da öz yeri var. Xüsusilə, son illərdə onların arasında istedadlıların sayı əvvəlki onilliklərlə müqayisədə xeyli artmışdır. Bu qadın yazarlar içərisində Fərqanə Mehdiyeva xüsusilə seçilir.

Bir şair kimi onun özünəməxsus fərdi keyfiyyətləri elə ilk şeirlərindən diqqəti cəlb edirdi. Sonralar, bu keyfiyyətlər onun üslubuna çevrildi və Fərqanə bizim müasir poeziyada öz səsi, nəfəsi, poetik ədası olan bir şair kimi tanındı.

Budur, Fərqanənin bu il "Adiloğlu" nəşriyyatı tərəfindən çap olunan "İkimiz darıxsaq..." şeirlər kitabı qarşımdadır. Burada Fərqanənin ən seçmə şeirləri toplanıb və onu "Seçilmiş şeirlər" toplusu da adlandırmaq olardı.

Fərqanə az yazır, amma bu, yalnız kəmiyyət göstəricisidir. Onun az yazmasının şeirlərinin poetik səviyyəsinə heç bir aidiyyəti yoxdur.

Onun şeirlərində mövzu kasadlığı görməzsən. Əsasən qadın duyğularından doğan mövzular var ki, onu digər qadın yazarlarımızın tematikasında da görə bilərik: anaya həsr olunan şeirlər, ev-məişət, gün-güzəran qayğılarından doğan şeirlər, Vətən məhəbbətini ifadə edən şeirlər, təbiət şeirləri, sevgi şeirləri, bu günlərin həqiqətini ifadə edən şeirlər. Amma hansı mövzuda yazırsa-yazsın, Fərqanə o şeirdə özünəməxsus poetik manerası ilə seçilir. Bu özünəməxsusluq nədə təzahür edir?

Birincisi; Fərqanəni bir şair kimi səciyyələndirən xüsusiyyətlərdən başlıcası onun özünəməxsus şair deyimidir. O, şeirlərini həyəcansız ifadə edə bilmir. Yəqin şeirlərini yazanda da belə həyəcanlanır. Bu həyəcan, içəridən gələn fırtınalar hissə-hissə onun misralarına, bu misraların ahənginə çökür. Amma bütün bunlar qışqırıq deyil, sadəcə, poetik həyəcanlar, duyğulardır.

Fərqanənin bir silsilə "analı" şeirləri var. Təbii ki, Azərbaycan poeziyasında minlərlə anaya həsr olunan şeir var, amma yüksək poetik səviyyəni əks etdirən analı şeirlərin sayı çox azdır. Sevinməli haldır ki, Fərqanənin ana mövzusunda yazdığı şeirlər həmin o yüksək səviyyəni əks etdirir. Fərqanə ananı vəsf edəndə də, onun gün-güzəranından, övladlarına məhəbbətindən söz açanda da, ölümündən təsirlənib kədərli duyğularını oxucusu ilə bölüşəndə də münasib poetik ifadələr, obrazlar, detallar tapır və çalışır ki, təzə söz deyə bilsin. Məsələn, "Qırmızı geyinə bilməyir anam" şeirində Ana obrazı ilə Qırmızı geyim arasında poetik təzad qüvvətli bir şeirin yaranmasına səbəb olur:

Mən özüm bilirəm, nədi dərd-səri,

Bir sümük qalıbdı, bir də ki, dəri.

Nə az, nə də ki çox 41-dən bəri,

Qırmızı geyinə bilməyir Anam.

Gözüylə gördüyü qan-qada qalıb,

Qardaş pencəkləri mıxçada qalıb,

Nişan üzükləri boxçada qalıb,

Qırmızı geyinə bilməyir Anam.

Bir saçın ağ hörüb, bir qara qızlar,

Anamın yaşıdı o qarı qızlar,

Görür ki, saralıb qara kağızlar

Qırmızı geyinə bilməyir Anam.

Bağrının başında yara dağ kimi,

Dolanır boynuna qara bağ kimi,

Neyləsin, dərdi var Qarabağ kimi,

Qırmızı geyinə bilməyir Anam.

Məni də geyməyə qoymayır Anam..

Ümumiyyətlə, Fərqanə ən yaxşı şeirlərində obraz yaratmağa can atır və buna nail ola bilir. Vaxtilə mən onun "Təndir" şeirini xüsusi qeyd etmişdim və yazmışdım ki, bu, Fərqanənin ən uğurlu şeiridir. Uğurunu onda görürdüm ki, Fərqanə elin müqəddəs od yeri-bərəkət yeri olan Təndiri poetik obraz səviyyəsinə qaldırmışdı. Təndirlə bağlı bizim poeziyada ilk dəfə ən gözəl şeirin yazıldığının şahidi olduq. Ancaq bu şeirin məziyyətini təkcə şairin Təndir obrazını mükəmməl yaratmasında axtarmaq doğru olmazdı. Şerin bir uğuru da orada mükəmməl Ana obrazının yaradılmasıdır. Təndir və Ana! Şeirdə bunlar müştərəkləşərək vahid obraza çevrilir.

Bu uzun-uzadı ömür yolunda

Anamla qoşaca çalışıb təndir.

Ələ düşməyəndə kibrit əvəzi

Anamın içindən alışıb təndir.

Əyninə özgə don geyməyən anam

Təndir tüstüsündən yüz don geyinib.

Başını bir kəsə əyməyən anam,

Təndirə çatanda min yol əyilib.

Doğma anasıtək sevib təndiri,

Könlünə şipşirin ovqat olubdu.

Anam getməyəndə təndirə yaxın

Təndirin sinəsi çat-çat olubdu.

Adətən, qadın yazarlarımızın şeirlərində ictimai motivlər o qədər də güclü olmur, yəni qabarıq nəzərə çarpmır. İctimai motivlər dediyimiz o anlayışlar onların şeirlərində çox zaman birbaşa deyil, şəxsi, subyektiv duyğulardan keçir. Məsələn. Fərqanə "Sevgi şeirləri yaza bilmirəm" şeirində çox açıqca bildirir ki, "Yazıram yurd-yuva, Vətən dərdimi, Sevgi şeirləri yaza bilmirəm". Fərqanə Vətəni birbaşa tərənnümdən, mədh eləməkdən qaçır. Onun şeirlərində Vətən obrazı daha çox metaforik planda nəzərə çarpır. Vətən Anaya, Vətən ocağa, Vətən edam olunan Şairlərə, Vətən ağsaçlı müdrik qocalara bənzədilir. Belə bir Vətən şeiri də var Fərqanənin:

Kimin dilini kəsirlər,

Kimi dindirirlər, Vətən.

Kimi yuxarı qaldırıb,

Kimi endirirlər, Vətən.

Yuxu görmüşəm sübh çağı

Eh, kimə töküm acığı.

Səhərdən yanan ocağı,

Axşam söndürürlər, Vətən.

Göz çıxar baxasan yola,

Üz tutub qaçasan yola.

Qoymurlar çıxasan yola,

Durub döndərirlər, Vətən.

"Laçınsız laçını oynama, qardaş!" şeirinin adı elə vətənpərvərlik duyğusu ilə köklənib. Şeirdə belə misralar var: Dözməz əsirlikdə əsir qız-gəlin, laçınsız laçını oynama, qardaş! Soyut, ürəyini kaman. Tarınla, Çaldır "Kərəmi"ni dərd-azarınla. Yanına salınmış qanadlarınla, Laçınsız Laçını oynama, qardaş!

Fərqanənin şeirlərində əvvəldən axıra qədər bir ŞAİR obrazı ilə də qarşılaşırıq. Əlbəttə, bu obrazın prototipi elə Fərqanə özüdür desək, yanılmarıq. Ancaq bununla yanaşı, təkcə Fərqanəyə yox, həm də bütün həssas, kövrək, incə qəlb sahibi olan qadın yazarlarımızın hamısına aiddir. Biz bu ŞAİR obrazı ilə bağlı şeirləri oxuduqca XXI əsrdə yaşayan zəriflərimizin mənəvi tərcümeyi-halı, hiss və həyəcanları, sevgi duyğuları, vətənpərvərlik hissləri, gün-güzəranı, məişət qayğıları ilə tanış oluruq. Gözlərimizin qarşısından belə səhnələr keçir: "Tükənib evimdə nə desən elə, Gəlhagəl dediyin su kimi axmır. Bükülüb bir küncə utandığından Çörək qazanım da üzümə baxmır". Adi maddi ehtiyacın dilə gətirilməsidir bu. Amma bu misralar onun şeirlərində tək-tükdür. Ən başlıcası, mənəvi ehtiyacdan doğan hallardır. Budur, o dərdlər:

Dərdimiz çoxdu, yazırıq,

Ta ağ qoymağa yer yoxdu.

İmza artır kağız üstə,

Vərəq qoymağa yer yoxdu.

Bir baxın ha köçümüzə,

Güvənmədik gücümüzə.

Çulu çıxan içimizə

Yamaq qoymağa yer yoxdu.

Bax beləcə sürün, axsa,

Əl tutub yeridən yoxsa,

Çobanı sürüdən çoxsa,

Çomaq qoymağa yer yoxdu.

Nə fərqi var beş-birmişik,

Canı cana gətirmişik.

Başımızı itirmişik,

Papaq qoymağa yer yoxdu.

Bir sözlə, Fərqanənin lirik qəhrəmanı həm də bizim əsrdaşımızdır və onun taleyində də bu günlərin narahatlığı, nigarançılığı, mütərəddid halları özünü büruzə verir.

Fərqanə öz üzərində işləyən və bunun nəticəsi kimi şeirdən şeirə az-az, kitabdan kitaba addım-addım qabağa gedən şairlərdəndir. "Söz üstündə titrəyir" ifadəsini onun əksər şeirlərinə aid eləmək olar. Ən başlıcası budur ki, Fərqanə sözləri şeirə, şeiri də poeziyaya çevirə bilir. Deyəndə ki: "Bu dünya sən boydadı, Qalmışam hara gəlim?" -iki misranın yaratdığı bu obrazda dahi Füzulidən gələn bir havanın əsdiyini görürük. Yaxud: "Ayağın altında yer qaçıbdırsa, Gəl keç ürəyimdən yol əvəzinə" -nə qədər şairanə deyimdir. Yenə həmin şeirdə: "Baxışım səpilir sənsiz yollara, Pəncərəm açılmır ürəyim kimi"- bu misraları ancaq əsl şair yaza bilər.

Fərqanənin sevgi şeirləri də özünəməxsusluğu ilə seçilir. Bu şeirlərdə sevgiyə həssas, kövrək, həzin bir qadın ürəyinin çağırışları ifadə olunub, eyni zamanda sevgiyə ağlın gözüylə baxmaq da hiss edilir.

Lirik qəhrəman bir tərəfdən deyir ki: "Qaçaram yoluna ayağıyalın, Bilsəm ki, qismətim sən olacaqsan" - adi bir hissdir, yaxud: "Gəl məni aldatma, ay dəli şeytan, Onsuz da qovrulub dilim sevgidən"-bu da adi duyğu, adi bəyandır. Amma deyəndə ki: "Təzə mənzilin mübarək! Gəlib canıma köçmüsən!" - burada artıq təzə bir ifadə ilə qarşılaşırsan. Ümumiyyətlə, Fərqanənin sevgi şeirlərində SEVGİ BİR ƏBƏDİ HİSS timsalındadır. Qurtarmaq bilmir bu hiss. Ölənəcən səninlə vardır. "Dünyanın axırına çatıb qayıtdım, Mən sənin ömrünə çata bilmədim"

Elə düşünürəm ki, Fərqanə Mehdiyevanın şair tərcümeyi-halında da bir bitməzlik var. Onun şair ömrü üzü gələcəyə yol gedir və ona uğurlar arzulayaq!

Vaqif YUSİFLİ

Ədalət.-2013.-12 yanvar.-S.13.