YENİ LAYİHƏMİZ: ÖMRÜMDƏKİ İNSANLAR SİLSİLƏSİNDƏN

2012-Cİ İLDƏ ƏN ÇOX OXUNAN YAZIM

VİDADİ MƏMMƏDOV - 1 (1968 dəfə OXUNUB)

Yola saldığım yetmiş yaş bəzi şeyləri anlatsa da, artıq yaşamağa davam edirəm. 70 yaş az yaş deyil. Şükürlər olsun Allahıma, bu yetmiş ilin 69-nu sağlam və ağrısız başa vurduq və indi "incə bir yolun" başlanğıcından həyata davam edirəm. Bu yetmiş ilin ATA-ANA bölümünü hamı kimi yaşamışam. Bakı dünyamda bir çox hadisələr baş vermiş və mənim bu yetmiş yaşa çatmağımda, bu gün bu yazını yazmağımda çox böyük yardımçı insanlar olub. Geriyə baxanda həmin insanları bir daha xatırlamaq mənim üçün kədərli və çətin olsa da, deyim ki, həm də maraqlıdı. Bu insanların bəzilərini itirsəm də, şairlər demişkən, onları yenə də canlı görürəm, bəziləri hələ də həyata davam edir və Allah onlara uzun ömür versin. BU YARADICI VƏ SIRADAN İNSANLAR haqqında düşünəndə çox zaman ən xoş məqamlar və anlar canımı isidir və həyata daha çox bağlanmalı oluram. Onların bəziləri mənim bədii yazılarımın adsız insanlarıdı, bəziləri haqqında əvvəllər də yazmışam və həmin yazılar da indi ayrı bir dad verir, bəziləri isə bu proyekti düşünəndə yaddaşımın alt qatından bir novruzgülü kimi boy verir.

BU İNSANLAR KİMLƏRDİ?

Bir neçə il öncə sevgili Azər Abdulla mənə bir məktub yazır ki, bəs xahiş edirəm sən mənə Şahmar (69-cu illər nəslinin vaxtsız itirdiyimiz bir yaradıcısı) haqqında yazı yaz. Ona xüsusi bir nömrə həsr eləyirəm. Mən bilmirəm, Azər Abdulla Vidadi Məmmədov haqqında belə bir fikrə düşüb, ya düşməyib və yaxud bəlkə də belə bir nömrə hazırlayıb, ya hazırlamayıb, amma mən ona belə bir cavab yazdım:

"Əziz və Hörmətli Azər!

İstanbulda mənən çürüdüyüm bu yeddi ildə Bakıdan məni təkidlə xatırlayan bir Adam varsa o da Sənsən. Təbii sənin bu xatırlamanda mən bir "İnad" hissinin də olduğunu görürəm və inan ki, bu da mənə ləzzət eləyir.

Bilmirəm, bəlkə də bir az tale oxşarlığı və bəxtin gətirməməyi kimi bir hiss də var sənin bu "İnadının" içində, amma bu "İnad" məni son dərəcə rahatladan və özümə bir az da hörmətimi artıran, uşaqlarımın yanında başımı yuxarı eləyən bir "İnad" olduğu üçün (uşaqlarımın və ailəmin mənə nə yazdıqlarından xəbəri yoxdur) sənə minnətdaram.

Bax, Azər, mən Əlidən (60-ci illərin başqa bir yazarı) gileyli deyiləm, amma bunu düşünürəm ki, mən Əlini çox sevirəm, amma düşün ki, sən necə dəfə mənə məktub yazsan da bir dəfə də olsun Əlinin də "sənə salamı var deyə bir şey yazmamısan" (hər halda mən xatırlamıram bu anda) ola bilər ki, mənim bu yeddi ildə bir dəfə Bakıya gəlişimdə onunla görüşə bilmədiyimin (amma o şərt qoydu harda görüşək) bunda müəyyən bir təsiri var, amma məndən də asılı olmayan şeylər ucbatından biz görüşə bilmədik.

Mən bu Əli məsələsini elə-belə yazıram ki, bəzi şeylər sənə aydın olsun və sənin İnadının mənim üçün nə dərəcədə qiymətli olduğunun da fərqində olasan.

Məlumun olsun ki, bir çox şeylər qazansam da (xüsusiylə Türkiyəni və buradakı Türkləri tanımaq acısından və buraları başa düşmək baxımından və bir çox yazılar yazmaq baxımından) Türkiyədə "yaşadığım və yaşayacağım" illər mənim ömrümün ən Dəhşətli və məndən asılı olmadan ən Alçaq (yəni qarşı tərəf üçün, bir Ağdamlı müəllim var Konyada, Novruz müəllim, bir kərə o, mənə dedi: "sən niyə özünü bu qədər üzürsən, səni bu günə salanlar üzülsün". Əsil qiymət idi bu) illərini yaşadım.

Təbii bu uzun bir ömür hekayəsidi ki, bunu Nazim Hikmət Sovetlərdə yaşadı, amma böyük fərqlə yaşadı, ona görə ki, ruslar heç olmasa ona sahib çıxdı və o özü bunu istəmədi.

Təbii bir çox yazılarımda mən bunları anlatmağa çalışmışam, ancaq bunu mən hekayə-filan və yaxud Anar müəllim yazdığı kimi povest yoluyla deyil, birbaşa bir həyatın hekayəsi olaraq bu gün də yazdığım ən kiçik xəbərdən tutmuş ən böyük yazıma qədər onların hamısında butün bunlar var.

Mən belə bir yazım var: "Sonunda Adil Qaçayoğlu da dilləndi: uşaqlar təhsilini bitirsin, çıx gəl bəri..." və bir zaman "Ortadoğu" qəzetində çap olunan bir yazı da var "Çək git, arkadaş" adında... O yazıları da bu məktubla sənə göndərirəm.

Nəysə... Rəhmətlk Şahmar haqqda mən yazı yazmağa hazır deyiləm və yazsam da bu ortabab bir xatirdən o yana getməz, çünki, Şahmarı bir türlü daha geniş yadıma sala bilmirəm və hekayələrini heç xatırlamıram, neçə gündür xatırlamaq istəsəm də...

Mənim üçün Sənət və Yazı Bir Cümlədi, Bir Sətirdi, Bir Sözdür və ya Bir Kəlmədi və buna görə də bu dəqiqə bu kəlmələri, bu sözləri Şahmarın yadımda qalmayan heç bir sənət əsərindən də seçib tapa bilmirəm və bir də inan ki, bu xatirə kimi şeylər yazmaq mənə artıq ağır gəlir. Gəncliyimizdə başqalarına gülürdük belə şeylər yazılanda, indi özümüz bu işlə məşğuluq ki, buna da mən yaxşı baxmıram, amma Anar haqqında yazımda yazdığım kimi elə şeylər var ki, onları yazmaya bilmirsən. Şahmar son dərəcə gözəl aktyor (Kukla teatrındakı həyatını deyirəm) və "son dərəcəsiz" gözəl bir yazıçı olsa da İstanbulda bu ağır və əzablı qürbətdə yaşadığım illərdə çox az yadıma düşüb.

Ola bilər bu bir günahdı və ola bilər mən vəfasızlıq (orijinalında eşşəklik) eləyirəm, (sənə olan bu məktubumu istədiyin qəzetdə çap etdirə bilərsən, amma heç nəyi dəyişmədən). Olanı budur.

Mənim onun haqqında yazacağım şeylər bu dəqiqə mənə əzab vərməkdən başqa bir şey olmaz, çünki, yaza bilmirəm.

Sənə olan bu məktubum su kimi axıb gəldiyi halda onun haqqında yazacağım yazı bir o qədər incidəcək məni...

Hazır deyiləm, hazır...

Şahmar Aktyorluq və Yazarlıq arasında faciəli bir həyat yaşayan sənət adamı oldu ki, bunu araşdırmağa indi hələlik hazır deyiləm (amma içimdə bunun acı toxumları var) və mən bu faciəni hələ o zaman da görürdüm və özünə də demişdim...

Son dərəcə kritik bir vəziyyətdəyəm, bu vəziyyətimi sevdiyin ("n" hərfidir bu, "m" hərfi deyil) Türkiyəni "525"-ə göndərdiyim bir çox yazıda anlatmağa çalışıram, təəssüf ki, onları da bəzən şəxsi şeylər bilib çap etməkdə çətinlik çəkirlər...

Gələcəm bir gün və Səninlə bir qəzet buraxacağıq və o zaman sən də, mən də yenidən doğulacayıq... Ömür vəfa etsə..."

...Belə bir məktub yazdım və inanın ki, bu məktubda bir şey əksik idi və indi onu əlavə eləyirəm: canım Azər, əgər sən məndən Vidadi Məmmədov (bundan sonra Vidadi Məmmədovun adı keçən yerlərdə seçdirmə ilə yazılmış kimi oxunmasını rica edərdim) haqqında bir yazı istəsəydin onu canla-başla sənin üçün yazardım... İnan ki, bu heç də Şahmara və onun qələminə hörmətsizlik deyil, bu elə bir sirrdir ki, mən bunu izah eləməyə belə çətinlik çəkirəm. Çünki Vidadi Məmmədov bizim nəslin (60-cı illərin son çərəyinin) ən möcüzəli bir Adamı və Yaradıcısı idi...

Və həyatı da beləcə davam edirdi...

Bunu bizim yazar dostlarmız hamısı bilir və hətta onun bir az tez ölməyi də bir çox faciələri aradan qaldırdı ki, bunu indi izah etməyə imkan belə yoxdu və izah etmək mümkün deyil. Heç gərək də deyil.

Amma bütün bunlara baxmayaraq Vidadi Məmmədov mənim üçün bir möcüzə İnsan olaraq və Möcüzə Yazar olaraq qalmaqdadı. Halbuki, inanın Vidadi Məmmədov özü dəfələrlə etiraf etmişdi ki, mən "Araz" kinoteatrının yanındakı çayxanada Tofiqə yanaşdım və dedim: "mən sənin yazılarını oxumuşam".

Və yenə də nəsə şirin bir söz demək istəmiş, mənsə həmən demişəm: "gözüm aydın oxumusan".

Mən bunu özümü tərif üçün xatırlamadım. Mənim üçün Vidadi sonralar elə bir yaradıcı və insan oldu ki, onun mənim haqqımda kiçik bir şey deməsinə çox ehtiyac duyurdum və bir zaman "Ədəbiyyat" qəzetində bir dəyirmi stol keçirdi, orada publisistika şöbəsinə başçılıq eləyəndə, məni də ora çağırmışdı və mən belə şeyləri heç sevməsəm də qaça-qaça getdim o dəyirmi stola...

Heç unutmuram: görkəmli və unudulmaz yazarımız Sabir Əhmədov Vidadi haqqında gözəl bir ifadə demişdi:

"ƏDƏBİYYATA BU CÜR ADAMLAR DA LAZIMDI".

Sabir müəllimin Vidadi Məmmdova verdiyi bu qiymət həqiqətən son dərəcə layiqli bir qiymət idi və bu ifadədə Vidadinin yazar kimliyi, şəxsiyyəti bir az zədə görsə də, amma çox dəqiq bir ifadə idi.

"Bu cür"... Yəni nə cür?

Təbii mənim düşüncəmə görə Sabir müəllimin bu fikri belə açıqlanmalıdı və bir yazı adamı olaraq mən bunu belə yorumlardım.

AMMA ÖNCƏ BİR QISA AÇIQLAMA:

Vidadi Məmmədov adda-budda yazan bir Yazar idi, amma son dərəcə gözəl bir Yazar idi. Vidadi Məmmədovun vurtut bir neçə hekayəsi və bir neçə publisistik yazısı çap olundu. Mən illər sonrası unudulmaz yazarımz Yusif Səmədoğlu haqqında bir vəda yazısı yazanda Yusif Səmədoğlu haqqında belə yazacam: "Bilirsən Vaqif, qardaşın Yusif ədəbiyyatda bir şeyi təsdiqlədi: cilid-cilid yazı yazıb yazıçı olmaq olmaz. Bu dünyada bir Yazıçı, bir Sənətkar kimi qalmaq üçün çox yazmaq şərt deyil, gözəl yazmaq şərtdir... Qardaşın, Yazıçı Yusif Səmədoğlu bilinən bu həqiqəti bir daha təsdiq etdi, bir neçə əsər yazaraq. Sayılacaq qədər əsəri var. Amma unudulmayacaq və şeir kimi xatırlanacaq əsəri var".

Təbii bizim ədəbiyyatımızda Vidadi Məmmədovun yerini heç də Yusif Səmədoğluyla müqayisə etmək olmaz və əgər Vidadi Məmmədov ömrünə düşən bu yazarlığı tam istifadə eləsəydi, Yusif Səmədoğlu kimi əsərlər yaza bilərdi fikri mübahisəli olsa da, Vidadi Məmmdov da eynən Yusif Səmədoğlu kimi az yazıb yaddaşlarda (bu Vidadiyə aiddir) və az yazıb ədəbiyyatda (bu isə Səmədoğluya aiddir) qalmağı bizə göstərdi və göstərdilər..

(davam edəcək)

Tofiq Abdin

abdin41@mail.ru

www.tofigabdin.com

Ədalət.-2013.-12 yanvar.-S.15.