"ƏZƏMƏTLİ QAYĞI VƏ
İZTİRABLARLA YÜKLƏNMİŞ ÜRƏK SAHİBLƏRİ
İldən
fəsillər talandı,
Qış
qışın üstə qalandı,
Güllər
qırmızı yalandı,
Bu
bağda yaz olmur axı...
Rəhilə İSMAYILLI
1988-ci
ildən üzü bəri 25 ildir ki, "bu bağda -
Qarabağda yaz olmur". Və bu "güllərin
qırmızı yalanının" ağrısını ən
çox kimlər duyur?
Əlbəttə
ki, gözəlliyi duyanlar.
Doğulduğu
gündən deyil,
Gözəlliyi
duyan gündən
Yaşamağa
başlar ürək.
Heç
kim öz qəlbi ilə
Həmyaş
deyil, əzizim!
Kim nə
bilir ürəyinə
Sevgi
nə vaxt gələcək...
Azərbaycan
şeirinə 19 yaşında yazdığı "Məhəbbət"
şeirindəki bu poetik kəşflə gəldi Rəhilə
İsmayıllı.
Xalq
şairi Bəxtiyar Vahabzadə 1975-ci ildə "Ulduz"
jurnalının 7-ci sayında bu poetik kəşfi
alqışladı, Rəhilə İsmayıllının
şeirlərinə həsr etdiyi "Poetik nəfəs əsas
şərtdir" adlı məqaləsi ilə. O,
yazırdı: "Tələbələrə sovet ədəbiyyatından
kurs işləri vermişdim. Onları yoxlayanda nəzərimi
maraqlı bir yazı cəlb etdi. Həmin yazıdan bir
neçə cümləni olduğu kimi
köçürürəm: "Mən şeirin dəlisiyəm,
şeir məni ikinci dəfə doğub desəm - sizə qəribə
gəlməsin. Bircə anlığa xəyalıma gətirsəm
ki, şeir yoxdur - həyat mənim üçün dayanar.
Şeir yoxdursa, ürək də yoxdur, şeir yoxdursa həyat
da yoxdur... Hər dəfə gözəl bir şeir oxuyanda elə
bil dünyaya ilk dəfə baxıram, elə bil təzədən
doğuluram. Oxuduğum şeir köhnə dünyanı mənə
təzə göstərir. Şeir həyata, vətənə,
insanlara sevgimi ülviləşdirir, yeniləşdirir, dərinəşdirir!"
Daha
sonra B.Vahabzadə yazırdı: "Məndə dərhal belə
bir fikir oyandı ki, şeiri bu qədər sevən və onu
bu şəkildə dəyərləndirməyi bacaran adam,
mütləq şair olmalıdır. İmzasına baxdım:
İsmayıllı Rəhilə!
Tələbəni
tapdım. Özünün də şeir
yazıb-yazmadığını xəbər aldım.
Utandı, bir söz demədi.
Bu əhvalatdan
bir neçə gün sonra Rəhilənin rəfiqəsi mənə
onun bir neçə şeirini verdi. Mən
yanılmamışdım".
Bəxtiyar
Vahabzadəni ən çox heyrətləndirən:
"Şeir həyata, vətənə, insanlara sevgimi
ülviləşdirir, yeniləşdirir, dərinləşdirir",
- deyən 19-20 yaşlı şairənin poetik
düşüncəsinin dərinliyi idi. O, yazırdı:
"Rəhilə Füzulini çox sevir. O, Füzulinin kədərindəki
bədbinlikdən uzaqlığı, böyüklüyü və
ucalıq fəlsəfəsini yaxşı dərk etdiyindəndir
ki, "Füzuli" adlı şeirində:
Kədəri
yaylıq tək aldı əlinə,
Ağlayan
gözləri sildi Füzuli.
-
deyir. İfadədəki gözəlliyə və
tapıntıya baxın! Adətən, göz yaşı kədərin
nəticəsidir. Lakin Füzuli kədəri göz
yaşı tökməyə deyil, əksinə göz
yaşını qurutmağa kömək edən böyük
kədərdir. Buna görə də o, yuxarıdakı fikri dərinləşdirərək
şeirə belə yekun vurur:
Kədərini
ünyetməz dağ elədi,
Qalxıb
zirvəsinə güldü Füzuli".
19
yaşlı Rəhilə 38 il öncə Füzulini "kədərin
ünyetməz dağ zirvəsində gülən"
görmüşdü. Amma bəzi naşılar günü
bu gün də elə bilirlər ki, Füzuli dünyanın ən
kədərli şairidir.
Kədər
zirvəsinə qalxan mütəfəkkir şair, bu zirvədən
həqiqətən kədərin özünə də
gülməyi bacarmışdır.
"BALACA
BİR ŞEİRLƏ FÜZULİ SƏNƏTİNİN
BÖYÜK MƏNASINI ÇOX DOĞRU VƏ DÜRÜST
QİYMƏTLƏNDİRMƏK" - Bəxtiyar Vahabzadə
kimi böyük bir şairin qələmindən
çıxan bu cümlə, Rəhilə
İsmayıllının "böyük istedadının
çox doğru və dürüst qiymətləndirilməsi"
olduğuna görə məqalənin sonuncudan öncəki
cümləsini olduğu kimi təkrar etməyi önəmli
bilirik: "O, balaca bir şeirlə Füzuli sənətinin
böyük mənasını çox doğru və
dürüst qiymətləndirmişdir".
Bəxtiyar
Vahabzadə öz məqaləsini çox yüksək bir
qiymətlə yekunlaşdırır: "Klassik və
müasir şeirimizin gözəl ənənələrini mənimsəyən
gənc qələm yoldaşımıza tutduğu doğru
yolda uğurlar diləyirəm". Və ən önəmlisi
burasıdır ki, "klassik və müasir şeirimizin
gözəl ənənələrini mənimsəyən qələm
sahibləri - istər gənc, istərsə də qeyri-gənc,
onda da barmaqla sayılırdı, indi də. Bu hünər,
böyük şairimiz Məmməd Araz demişkən
"ürəkli ağıl - ağıllı ürək"
sahiblərinin şakəridi.
BƏLKƏ BU SADƏCƏ BİR
TƏSADÜF İDİ?
Bu
sualın cavabını biz 21 yaşlı Rəhilənin 8
iyul 1976-cı il tarixli "Gündəlik" yazısında
tapırıq: "Qrosmanın Dostoyevski haqqında
kitabını oxuyuram. İlahi, dünyada necə əzəmətli
insanlar yaşayıb? Onları tanıyandan sonra
ömrünün cılızlığı, həyatının
mənasızlığı üçün xəcalət
çəkirsən. Bu gün Allah bilir neçə
yüzüncü dəfə inandım ki, əsl qəlb
iztirabsız bayağılaşır. Əsl insan əzabsız
adiləşir. Əzəmətli insan olmaq üçün əzəmətli
qayğı və iztirablarla / Allah! Allah! - R.B. / yüklənmiş
ürək sahibi olmalısan".
21
yaşında: "Əsl qəlb iztirabsız
bayağılaşır. Əsl insan əzabsız adiləşir",
deyən gənc şairənin bu "gündəlik"
qeydindən sonra, biz onun "Füzuli" şeirinə yenidən
qayıtmağı önəmli sayırıq.
Divin
canı şüşədə olan kimi, şeirin də
canı onun ilk sözlərində, ilk misralarındadır.
Bir həqiqət var ki, əgər şeirin ilk misraları
göydən gəlmirsə, deməli şeir qoşmaq istəyən
şəxs ya naşıdır, ya da qeyri-səmimi.
Xalq
şairi Bəxtiyar Vahabzadənin haqlı olaraq göylərə
qaldırdığı, həmin "Füzuli"
şeirinin ilk misraları göydən gəlir:
Tapıb
sevgisini dandı özünü,
Dərd-qəmi
sevinci bildi Füzuli.
Nizami
Gəncəvi:
Tanrı
gözəlliyini görüb, çirkinliyi at,
Uzaqlaşıb
özündən
Tanrı
məqamına çat - deyirdi;
Məhəmməd
Füzuli:
Nəm
var ki, laf edim özümdən?
Məhv
eylə məni mənim gözümdən!
- deyə
Allaha yalvarırdı.
Nizami-Füzuli
özündənimtinası, özünüdanması tək
Azərbaycan şeirinin deyil, dünya mədəniyyətinin
tacıdır. Rəhilə bütün bunları elmi incəliklərinəcən
tamlıqla bilməyə də bilərdi, lakin heç
şübhəsiz ki, ilk gənclik illərindən "əzəmətli
qayğı və iztirablara" can atan öz "ürəkli
ağlı - ağıllı ürəyiylə" o,
"ikinci dəfə doğulduğu" gündən duyurdu.
Burası
da şübhə istəməz ki, ilk gəncilk illərində:
" Şeir məni ikinci dəfə doğub", - deyən
Rəhiləyə, qırxı haqlayanda "Mən qoca
doğulmuşam" şeiri Tanrıdan əta
olunmalıydı.
Mən
qoca doğulmuşam anadan...
Qosqoca!
Alnımın qırışları
uşaqlığımdan qalıb.
Qayğısız
cocuqluğu -
Gül üzü olmayıb ömrümün.
Mən
gecə doğulmuşam,
Gecəyə doğulmuşam.
Günəşli
gündüzü
Olmayıb ömrümün.
Nə qədər
axtarıram,
Cocuqlarda
Cocuqluğumu tapmıram.
Nə bir
laylay səsi,
düşür yadıma,
Nə gəlinciklə
oynayan
qızcığaz!
Nə bir
körpə həvəsi
düşür yadıma,
Nə
qıvrım tellərinə,
Bant
bağlayan qızcığaz!
Yadımda
qalanlar:
Nələrəsə
köks ötürməyim,
Adını
bilmədiyim
Sevinc,
ümid deyiləni
itirməyim.
Atamın
gözlərindən əzab,
Anamın
gözlərindən
Ağrı,
dərd götürməyim...
"Atamın
gözlərindən əzab, anamın gözlərindən
ağrı, dərd götürməyim"... Bir tikə
vaxtından 2 yerə bölünür uşaqlar: əhli-keflər
və dərdəqayım uşaqlar. Heç
şübhəsiz, Rəhilə də bir tikə vaxtından
dərdəqayım uşaq olub, onun ən sevimli şairi -
Ustadı Füzuli də. Ona görə:
Degilsən
çoxdan, ey gərdun, cahan seyrində yoldaşım,
Nola xəm olsa qəddin, səndən artıqdır mənim
yaşım.
- deyən Füzulinin ən istedadlı
şagirdlərindən biri olan Rəhilə xanımın
"Mən qoca doğulmuşam, qosqoca" deməsi təbiidir.
Rəhilə
xanımın Füzuliyə qəlbən
bağlılığını Azərbaycan türkologiya
elminin ağsaqqalı, Azərbaycan Milli Elmlər
Akademiyasının müxbir üzvü, professor Tofiq
Hacıyev də önə çəkir: "O
yaxşıdır ki, Rəhilə İsmayıllı
hansı mövzuda yazırsa, onu vətənin dərdi ilə
bağlayır, tarixə də üz tutursa, bu günün
övladı kimi görünür. "Dünya elə sən
görəndir" deyə Füzuliyə müraciət edir;
Füzuliyə bu günün portretini cızır:
Yenə hər
gül ləçəyi qan,
Bülbüllər
dərddən oxuyur,
Ayın,
günün ilmələri,
İlləri qəmdən toxuyur.
Rüşvətə
uzanan əllər
Yenə kəsib
bənd-bərəni"...
Tofiq
müəllim daha sonra yazır: "Bu şair ananı Vətən
ananın dərdi rahat qoymur, gileylənir,
sızıldayır, Allaha yalvarır, igidləri səsləyir,
babaları yada salır - ananın gücü daha nəyə
çatır... Babasının ruhu ilə
söhbəti çox poetik və ibrətlidir - yığcam
və hər şeyi tamam yerində. "Babamla söhbət"
şeirini Rəhilə xanım 1989-cu ildə
yazmışdı:
- Hardan gəlirsən,
baba?
-
Ömrün möhnət çağından.
- Hara
gedirsən, baba?
-
Ömrün qürub çağına.
- Nə
axtarırsan, baba?
- Qeyrət,
qeyrət, qeyrət!..
-
Apardığın nədir bəs?
- Heyrət,
həsrət, dəhşət.
Görkəmli
alimimiz Tofiq Hacıyev 1997-ci ildə "Xalq qəzeti"ndə
çap etdirdiyi "Uzaqdan gələn səs və ana qəzəbi"
adlı məqaləsində sözü gedən şeir
haqqında belə yazmışdı: "Bu misralarda bir
poemanın, bir dastanın məzmunu var".
"Bayatılarda,
laylalarda duyduğum analıq hisslərini mən bu kitabda
duydum" - deyən professor kitabın daha bir gözəlliyini
də belə vurğulayır:
"R.İsmayıllının öz körpə
oğulları ilə söhbətləri,
uşaqlarının suallarını poetik mənalandırması
90-cı illər şeirimizin gözəl nümunələrindəndir.
Bu şeirlər Nigar Rəfibəylinin "Mətbəx
şeirləri" silsiləsindən sonra şair-ananın
öz ana dünyasının, ana məişətinin
poeziyasını əks etdirən uğurlu nümunələrdəndir".
Və on doqquzunda bir qız Ustadı Füzuli kimi
"öz sevgisini tapıb, özünü danmaq, dərd-qəmi
öz sevinci bilmək" arzusundaydı.
1975-ci ilin payızında Akademik Dövlət Dram
Teatrında Bəxtiyar Vahabzadənin yaradıcılıq gecəsi
keçirilirdi. Tələbələr adından o Gecədə
Rəhilə də çıxış edib, müəllimini
öz şeiriylə təbrik etdi. Tamaşaçılar
gənc şairəni ayaq üstə
alqışlayırdılar. Alqışlar bitər-bitməz
teatrın Baş rejissoru Tofiq Kazımov az
qala yalvara-yalvara Rəhilədən xahiş edirdi ki, sabahdan
işə gəlin, mən Sizi Azdramaya işə
götürürəm. Sizin o mələk simanız,
ilahi "diksiyanız" Azərbaycan səhnəsinə
çox lazımdır.
Rəhilə
bu təklifi eşitmək belə istəməyəndə
Tofiq müəllim dönə-dönə xahiş etmişdi
ki, sabah mütləq gəlin, bəlkə
sabaha fikrinizi dəyişdiniz...
Elə səhərisi gün Rəhilə ən yaxın
rəfiqəsi Nuridə xanımla teatra gedib qərarının
qəti olduğunu Azərbaycan teatrının görkəmli
simalarından olan Tofiq müəllimə bildirmişdi.
Kimi bilir, bəlkə bu doğrudan da Azərbaycan səhnəsi
üçün böyük bir itki idi? Amma daha
böyük bir itki Azərbaycan şeirini gözləyirmiş.
Üstündən
qırx il ötməsinə baxmayaraq, Rəhilənin
yetmişinci illərdəki triumfu /buna başqa ad tapa bilmədim/
bu gün də yaşlı və orta nəslin yaxşı
yadındadır...
Tələbəlik
illərində paytaxtı fəth edən gənc şairəni
əyalətə - Bərdəyə qaytaran 20 il sonra "Mən
qoca doğulmuşam" adlı şeirində yazacağı
kimi bənna atasının "gözlərindəki əzab,
anasının gözlərindəki dərd-qəm" idi.
Bir də... Elə bilirəm ki, bu bir tikə vaxtından dərdəqayım
körpənin ən birinci böyük arzusu və həmişə
ürəyinin ən dərin guşəsində gizlətdiyi
arzusu - Böyük Nizaminin əfsanəvi Nüşabəsinə
bənzəmək arzusu olub...
90-cı illərin başlanğıcındakı o
qarışıqlıq dönəmlərində Rəhilə
xanım dəfələrlə həyatını təhlükəyə
ataraq özünün Nüşabə qeyrətini göstərdi.
Qardaş qırğınına qalxmış iki
silahlı dəstə Bərdənin rayon rəhbərliyinin
binaları qarşısındakı meydanda ölüm-dirim
savaşına çıxmışdı. Rayon
başçısı qardaş qırğınının
qarşısını ala bilməyəcəyini görüb
rayondan getmişdi.
O anda Rəhilə
xanım qədim Bərdə hökmdarı Nüşabə
qeyrətiylə bir-birinin qanına susamış iki silahlı
dəstənin qarşısına çıxıb: "Əvvəlcə
məni öldürün, sonra bir-birinizi
qırarsınız", - demişdi.
Barıt
qoxulu, qan qoxulu o özbaşınalıq günlərinin
birində silahlı dəstələrdən biri rayon sovetinin
sədri Rəhilə xanımın kabinetinə doluşub
ultimatum verirdi: "Ya bu axşam rayon sovetinin sessiyasını
çağırıb bizim adamımızı rayon rəhbəri
seçəcəksiniz, ya da həyat yoldaşınız və
uşaqlarınız girov götürüləcək!"
Rəhilə
xanım: " Yox!" - demişdi.
Nədənsə,
mənə elə gəlir ki, Rəhilə
bacımızın o nurlu simasındakı həm zərif, həm
ağayana, şahanə təbəssümü İsgəndəri
məğlub edən Nüşabənin təbəssümüydü.
Qəməm,
qəmi neylərəm,
Çənəm,
çəni neylərəm,
Sən
ki, sən deyilmişsən
Daha
səni neylərəm...
Rəhilə
İsmayıllı qələmindən çıxan bu
bayatının, ən qədim bayatılarımızla dəyişik
düşə biləcək bu bayatının da
üstündə həmin o Nüşabənin qalib təbəssümü
var. Yalnız azad insanlara xas olan bu təbəssüm onun
üzündən heç zaman düşmədi. Heç
şübhəsiz ki, "Əllisində ölər şair
doğulan" - deyən Rəhilə xanım bu dünyadan
gedəndə də dünyanın ən xoşbəxt
xanımlarından biri kimi elə həmin zərif və
ağayana təbəssümlə getdi.
(ardı var)
Rəhman BABAXANLI
Ədalət.-2013.-12 yanvar.-S.9.