"Tarixi-Nadir"i yarıya qədər oxumuşam, ancaq…”

Fuad Salayev: “Hansısa üslubu özümə yaxın hesab etməmişəm”

Əməkdar incəsənət xadimi, xalq rəssamı Fuad Salayev 1943-cü ildə Bakı şəhərində anadan olub. İlk təhsilini Əzim Əzimzdə adına rəssamlıq məktəbində, ali təhsilini isə İvan Surikov adına Moskva Dövlət Rəssamlıq İnstitunda alıb. Almaniya və keçmiş Yuqoslaviyada keçirilən heykəltəraşlıq üzrə beynəlxalq simpoziumların, həmçinin respublikada və xaricdə keçirilən sərgilərin iştirakçısı olub. Fuad Salayevin əsərləri ABŞ, Rusiya, Kanada, İngiltərə, Fransa, İtaliya, Almaniya, Avstriya, Türkiyə və Yaponiyada muzey, fond, qalereya və şəxsi kolleksiyalarda saxlanılır. Fuad Salayev Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü, Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Akademiyasının prorektorudur.

Adalet.az tanınmış heykəltaraşla müsahibəni təqdim edir.

"Yaradıcı və tamaşaçı arasındakı fərqli münasibət əsərin məntiqini daha da dolğunlaşdırır"

- Fuad Salayevin əsərləri uzun dövr üçün öz aktuallığını saxlamaq iqtidarındadırmı?

- Əsər nə qədər aktual olacaq, bu barədə heç kim birmənalı fikir yürüdə bilməz. Ona görə ki, bunu vaxt müəyyən edir. Əsər öz- özünə yaranmır, o özlüyündə plastik fikir daşıyır. Nə qədər o fikir cəmiyyətə maraqlı olsa, nə qədər o ideya yaşansa, bir o qədər də aktuallığını saxlaya bilər.

- Əsərlərinizi konkret bir üslubla bağlamaq olmur. Siz özünüz necə, yaradıcılığınızı daha çox hansı üsluba aid edirsiniz?

- Bilirsiniz, mən "Tarixi-Nadir"i yarıya qədər oxumuşam, ancaq indiyədək hansısa üslubu özümə yaxın hesab etməmişəm(gülür). Bunu məndən yaxşı sənətşünaslar deyə bilər. Bu onların işidir, baxsınlar, fikir yürütsünlər. Mən fikrimdə, təsəvvürümdə nə varsa onun üzərində işləyirəm. Əvvəldən fikrimdə tutmuram ki, mən bu üslubda işləyəcəm. Öz ideyalarımı reallaşdırmaq istəyirəm və bunun üçün qarşıma professional məqsədlər qoyuram. İlk növbədə fəza-həcm münasibəti. Heykəltaraşlıqda bu iki komponentin münasibətinin düzgün qurulması əsas şərtdir.

- Sizin əsərlərinizə nəzər salarkən tamaşaçıda müxtəlif assosiasiyalar yaranır. Əsərlərinizin mahiyyəti heç də birmənalı yanaşma tələb etmir. Bu da sizin əsərlərinizin mürəkkəb xarakterə malik olmasından xəbər verir.

- Hər bir rəssam, heykəltaraş bir fikir daşıyıcısıdır. Hər bir tamaşaçı da müxtəlif qavrayışa, hisslərə, emosiyalara malikdir. Əsəri qavramaq, onu hiss etmək üçün qarşılıqlı münasibət lazımdır. Burası da var ki, bəzən, yaradıcı və tamaşaçı arasındakı fərqli münasibət əsərin məntiqini daha da dolğunlaşdırır.

- Tamaşaçı yanlış istiqamətlərə yönəlmir ki?

- Belə baxsaq bir çox məşhur rəssamların əsərləri də bu günə qədər birmənalı xarakterizə edilmir.

- Oynaqlıq yaratmaq üçün digər heykəltaraşlıq materiallarına nisbətdə daha əlverişli olduğuna görə siz bürüncü seçdiniz?

- Əsərin ideyasını daha yaxşı açıqlamaq üçün onun materialı da düzgün seçilməlidir. Demək olmaz ki, bürünc yaxşdır, daş pisdir. Elə əsər var ki, onu hazırlamaq üçün bürünc daha əlverişlidir, eləsi də var ki, onu mütləq daşdan hazırlamaq lazımdır.

"Heykəli tək ölçülərinə görə monumental adlandırmaq olmaz"

- Monumental heykəllər üzərində çox işləmirsiniz...

- İşləməmişəm? Muzey mərkəzinin qarşısındakı at fiqurları monumental heykəllər deyil, bəyəm?

- Onlar daha çox kamera heykəlləri qrupuna daxildir.

- Heykəli tək ölçülərinə görə monumental adlandırmaq olmaz. Monumantal heykəl 2 metr də ola bilər, 15 metr də. Monumental heykəllər memarlıq ansamblı ilə münasibətdə yaradılır. Onların həcm-fəza münasibətlərini əks etdirir.

Heykəl bir təsviri sənət növüdür. Ona görə hazırlanır ki, insan baxaraq onu qavrasın. Tamaşaçı onu qavraya bilmirsə, onun mahiyyəti itir.

Bakıda əvvəllər Kirovun heykəli ucaldılmışdı. Siz dəqiq bilirsiniz ki, o Kirov idi?

- Bu barədə mülahizələr fərqli idi...

- Uzaqdan baxırdıq ki, orda bir kişi dayanıb. Heç kim dəqiq bilmirdi kim idi, o. Bəlkə Sverlov idi, bəlkə Nikitin idi. Hamı belə qəbul edirdi ki, o Kirovdur.

Əsər onun üçün hazırlanır ki, onu hiss edib, qavramaq mümkün olsun. Əsas olan yaradılan sənət nümunəsinin cəmiyyətə çatdırılmasıdır. İnsanların onu hiss etməsidir. Hissetmə də fərqlidir. Biri Bethovenin simfoniyasına qulaq asır, deyir bu nədir belə, birisi də qulaq asaraq onu qəhrəmanlıq simfoniyası adlandırır. Monumental heykəltaraşlıq nümunələri də əsasən tamaşaçının fikirlərinə əsasən monumental olur, həcminə görə yox.

"Muzey Mərkəzinin qarşısındakı at fiqurları tamamilə sərbəst, müstəqil ideyaya malik əsərlərdir"

- Muzey Mərkəzinin qarşısında qoyulan at fiqularından danışdınız. Sənət biliciləri arasında belə bir fikir formalaşıb ki, bu fiqurlar binanin memarlıq ansamblı ilə qətiyyən uzlaşmır...

- Mən onları necə uyğunlaşdıra bilərdim?

- İlk öncə bina tikilib, daha sonra sizin fiqurlar qoyulub ora. Bu məntiqlə məsuliyyət sizin üzərinizə düşür...

- O bina keçən əsrin ortalarında psevdoklsassik üslubda tikilib. Bina əvvəllər Lenin muzeyi idi. Tikilməsində də əsas məqsəd Leninin əzəmətini göstərmək olub. Zaman keçdi, sovet hökuməti dağıldı, müstəqil dövlətlər yarandı. Bu o demək deyil ki, bina sökülməlidir. İndi o binanı ediblər Muzey Mərkəzi. Ancaq o fikir qalır. Mən isə o fiqurları XXI əsrin I onilliyinin sonlarında hazırlamışam. İndi sizin fikrinizcə mən o fiqurları binaya necə bağlamalıydım? Bu düzgün olmayan bir yanaşmadır və məntiqə ziddir. Onlar tamamilə sərbəst, müstəqil ideyaya malik əsərlərdir.

- Ancaq siz bayaq vurğuladınız ki, at fiqurları monumental heykəllər qrupuna daxildir, monumental heykəlin əsas funksiyası da memarlıq ansamblı ilə uyğunlaşmaqdır.

- Bilirsiniz, məqsəd var. Elə iş var ki, sən ona görə birbaşa cavabdehsən. Üns teatrının qarşısında mənim işlərim var ki, onlar tamamilə binanın memarlıq üslubu ilə vəhdətdə hazırlanıb. Milli Incəsənət Muzeyinin qarşısında gimnast fiqurlarını da binanın memarlıq ansamblına uyğunlaşdırmşam. Halbuki o fiqurları təxminən 50 il bundan əvvəl hazırlamışam. Sonradan onların konstruksiyalarını dəyişərək binaya uyğunlaşdırdım. Çünki mənə belə tapşırılmışdı. Ancaq at fiqurları tamamilə sərbəst iş olaraq sifariş edilmişdi

- Rəssamlıqla heykəltaraşlığın əsas fərqi nədir?

- Şeir sözlə, musiqi səslə yaranır. Hər bir sözün özünəməxsus ahəngi, hər bir musiqinin də melodiyası var. Təsviri sənətdə isə plastika dilidir. Rəngkarlıqda əsas olan rəngin plastikası, koloriti, heykəltaraşlıqda isə həcmin plastikası və həcm-fəzanın qarşılıqlı münasibətidir.

- Sənət yoldaşlarınızdan daha çox kimlərlə yaxın münasibətdəsiniz?

- Mənim dostlarım çoxdur. Ola bilər ki, birinin adın çəkim, digəri yadımdan çıxsın. Bu da adı çəkilməyənlərin xatirinə dəyə bilər. Daha çox oturub-durduğum, bir yerdə olduğum insanlar Altay Sadıqzadə, Xanlar Əhmədov, Natiq, Akif Əsgərov, Ömər Eldarov, Tokay Məmmədovdur. Belə hamı ilə normal münasibətim var.

- Bəs yaradıcılığına pərəstiş etdiyiniz, dəyər verdiyiniz həmkarlarınız kimlərdir?

- Mənim fikrimcə Azərbaycan təsviri sənətində hər bir şəxs öz balaca kərpicini qoyub. Cəlal Qaryağdı, Fuad Əbdürrəhmanov, Ömər Eldarov, Tokay Məmmədov kimi heykəltaraşların müxtəlif səpkidə olan əsərləri hələ Sovet dövründə ən yüksək səviyyədə qəbul olunub. Rəssamlardan Tahir Salahov, Toğrul Nərimanbəyov, Rasim Babayev, Böyükağa Mirzəzadənin adlarını çəkə bilərəm. Hansı ki, hər birinin özünəməxsus mükəmməl yaradıcılıq texnikası var. Bundan başqa Ələkbər Rzaquliyevin qrafikası, Elbəy Rzaquliyevin kino rəsmləri dövrünün ən yüksək qiymətini alıb.

Bilirsiniz, bu idman deyil ki, biri 100 kq, o biri daha artıq- 150 kq qaldırıb qalib olsun. Hər bir rəssam ayrılıqda bir dünyadır. Hər bir rəssamın yaradıcılığına nəzər saldıqda bəlli olur ki, o hansı fikirlərlə yaşayıb, dünyaya hansı gözlə baxıb.

- Sözünüzdən belə çıxır ki, incəsənət aləmində heç kim heç kimdən üstün, ya da əskik deyil?

- Siz sənətşünassınız də bildiyim qədər. Siz bilən XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində impressionistlər necə qəbul olunurdu?

- Qəbul olunmurdular.

- Niyə?

- Onlar ənənəvi çərçivədən kənara çıxırdılar. Yaradıcılıqları bir növ inqilab idi...

- Onlar nədə inqilab etdilər? Onlar sanki havaya çıxdılar. Ona qədərki üslublarda yaranmış əsərlərlə müqayisə etdikdə görürük ki, impressionistlər daha çox rənglərin incəliklərini qabartmağa üstünlük verirdilər. İnqilab məhz bununla başlanıldı. Onları əvvəllər sevmirdilər. Ancaq indi baxıb görürlər ki, bu tam başqa bir aləmdir. Zaman keçdikcə həmin rəssamların əsərləri dünyanın ən böyük muzeylərində yer tutdu. Hazırda da təsviri sənəti Manesiz, Monesiz, Pisarrosuz, Renuarsız, Sezannsız təsəvvür etmək mümkün deyil.

Mən onu demək istəyirəm ki, hər bir rəssamın bir yolu, götürdüyü istiqamət var. Onlar hərəsi özlüyündə bir aləmdir, hər biri öz dövrünün fikrini çatdırır.

"Bu müsahibədə heç kimlə münasibətimi həll etmək fikrində deyiləm"

- Son vaxtlar təsviri sənət sahəsində keçirilən müsabiqələrdə obyektivlik qorunmur. Hətta elə hallar baş verir ki, dünya miqyasında "analoqu" yoxdur. Məsələn, müsabiqələrin birində belə bir hal yaşandı; Xalq rəssamı Akif Əsgərova birinci, Xanlar Əhmədova isə üçüncü yer verildi. İkinci yer isə heç kimə verilmədi.

- Sizin məqsədiniz qalmaqal yaratmaqdır? Suallarınız tipik jurnalist suallarıdır, nəinki sənətşünas. Mənim Xanlar Əhmədovun məsələsindən dəqiq xəbərim yoxdur.

Gəlin müsahibəni elə quraq ki, mənim heç bir şəxslə münasibətim pozulmasın. Mən bu müsahibədə heç kimlə münasibətimi həll etmək fikrində deyiləm.

Elə neqativ hadisələr olur. Müsabiqəni də keçirənlər insandır. Hər birinin də öz fikri var. Təbii ki, üst-üstə düşməyə də bilər. Olur ki, mövzu tam açıqlanmayıb, ikinci yer verilmir, üçüncü yer verilir.

Gələn il Dövlət Mahnı Teatrının qarşısında Rəşid Behbudovun heykəli qoyulacaq

- Müsabiqələrin təşkilatçılığı isə ayrıca söhbət mövzusudur. Özünü təsdiq etmiş ustad sənətkarlarla gənc tələbələr birlikdə mübarizə aparır. Bu nə dərəcədə düzgündür?

- Müsabiqə elə bir şeydir ki, açıq tipli olur. Siz indiki dövrdən danışırsınız, amma 40 il bundan öncə də belə idi. Nəsimin heykəlinə seçim xarakterli müsabiqə təşkil olunmuşdu, kim istəyirdi iştirak edirdi. Hətta yadımdadı, rəssam olmayan insan da orda iştirak etmişdi. Kim arzu edir, müsabiqəyə qatılır. Sadəcə, gərək iştirakçı düşünsün ki, bu onun imkanı daxilindədir, ya yox.

- Son vaxtlar sifarişləriniz tez-tez olur?

- Tez- tez yox, amma olur.

- Hazırda var? Bu haqda məlumat verərdiniz mümkünsə...

- Bitməyən iş barədə məlumat vermək düzgün deyil.

- Ümumi xüsusiyyətləri haqda yox, sadəcə maraqlıdır, kimin heykəlidir?

- Rəşid Behbudovun heykəlidir.

- Təxminən haçan hazır olar?

- Gələn il hazır olacaq. Rəşid Behbudov adına Dövlət Mahnı Teatrının qarşısında qoyulacaq.

Sahib ƏSƏDBƏYLİ

Ədalət.-2014.-16 dekabr.-S.6.