ONLAR VƏ MƏMLƏKƏTİMİZ
2-ci DÖNƏM
VALERİ
MARÇENKOnun KƏDƏRLİ VƏ UNUDULMAYAN HEKAYƏTİ - 4
ON NE EDİNSTVENNIY, KOQO SUDİLİ ZA "DVOYNOY NATSİONALİZM" - "UKRAİNSKİY İ AZERBAYDJANSKİY".
Valeriy Marçenko stal nastoəhim borüom za vozrojdenie
kulğturnoqo boqatstva i duxovnoqo vzaimooboqaheniə ukrainüev i
azerbaydjanüev. Za çto i postradal vposledstvii, no ne
pokorilsə, daje v
laqere osobo stroqoqo rejima zanimaəsğ
perevodami s azerbaydjanskoqo. Avtor emko i obcemno
oxarakterizoval jiznennıy putğ i dostijeniə izvestnoqo svoey löbovğö k
Azerbaydjanu ukrainüa Valeriə
Marçenko.
Vladimir
Krilovski
Öncələr qəzetimizdə gedən "Onlar və Məmləkətimiz" proyektinin davamı
olan bu yazılarımızda da məqsədimiz özümüzün kim olduğumuz haqqında yazılanlara dayanaraq
davam etməkdir. Biz araşdırıcı deyilik və buna baxmayaraq
zaman-zaman başqa məmləkətlərdə haqqımızda gedən yazılar bizim diqqətimizi çəkməyə
bilməz. Görünən
bu ki, artıq dünyada, bizim kimliyimiz daha çox söhbət yaradır və bu da bizi sevindirməyə bilməz.
Yüz illər
sonra da güman ki, toxunduğumuz bu məsələlər
yada düşə
bilər və buna qəti hökm vermək qənaətimiz də
yoxdur. Amma bu yazılarda ayrı-ayrı
yazar və ya
qeyri-yazar insanların məmləkətimiz və
bizlər haqqında
görüşləri
bizim üçün yad olmamalıdır. Və gələcək
araşdırıcılar üçün bu gün
yazılanlar bir fakt olaraq diqqəti
çəkəcək.
...Leninqraddakı
həbsxanada
55 gün ərzində Marçenko acılar içində qıvrılır, sonra həyata əlvida deyir. Dövlət ona "ən böyük
yaxşılığın" eləyir: onu atası
basdırılan məzarlıqda, Kiyevin yaxınlığında olan Qatnom kənd məzarlığında
torpağa tapşırırlar.
Çox qısa bir ömür yaşayan, daha doğrusu
öldüyü yaşı nəzərə alsaq, çox böyük
insanların və yaradıcıların öldüyü bir yaşda vəfat edən Valeri Marçenkonun
yaradıcılığı və yaşam hekayəti beləcə son çatır, desək yanlış
düşünmüş olarıq. Bu qısa ömür
sahibi hələ çox-çox
illər sonra da
anılacaq, çünki onun hər
bir yazısı dövrün hakim və
siyasi ortamının sifətində şillə kimi səslənirdi.
Ukrayna
Valeri Marçenkonun şəxsində əvəzsiz bir şərqşünas və Azərbaycanı candan sevən bir ziyalı dost
qazanmışdı. Təəssüflər olsun ki, öz
böyük istedadını həbsxanalar
küncündə
keçirdiyi yazılara həsr
etməklə təskinlik tapdı. Və bu da
tarixdə əvəzi olmayan gözəl şərqşünasın
məhv olmasına gətirib
çıxardı.
"Bir alim və yazar olaraq Valeri Marçenko Ukrayna və Azərbaycan xalqları
arasındakı dostluğun bir simvolu kimi qalmaqdadı. Bizim də borcumuzdur ki,
unudulmaz insanın şəxsiyyəti və
yaradıcılığının yaddan çıxmaması
və nəsildən-nəsilə keçməsi üçün
onu xatırlayaq və
onun həyat yolunu gənclərimizə tövsiyə edək. O həqiqətən səmimiyyət, comərdlik, əzm və sədaqət simvoludur".
***
..Şayət,
bu yazını dördüncü hesab etsək, bununla da öz işimizi nisbətən bitmiş hesab edə bilərdik. (Amma belə
olmadı). Belə ki, oxucu kütləsini də nəzərə alıb ayrı bir ölkənin mübariz vətəndaşı, dissidenti və alimi haqqında bir neçə yazı vermək təbii ki, bir az
etiraz doğura bilər. Amma Valeri Marçenko haqqında
yazıya davam edərkən, içimin necə
rahatladığını sizə
izah etmək
çox çətindi.
Bu acıdan mən hər zaman böyük bir təəssüf içində yaşamışam: nədən, axı nədən, o böyük fırsatlar əldən qaçıb, - deyə. Heç şübhəsiz, elə bir imkan olub ki, Valeri ilə şəkil çəkdirmək kimi bir an da ələ düşüb və mən özündən çox razı birisi
olaraq, bunu eləməmişəm, amma baxmışam ki, hətta özü böyük
bir qələm sahibi olan insanlar kiminsə qoltuğuna girib şəkil çəkdirib, bunu da reklam eləməyi özünə rəva bilib. Mənim əlimə çox
böyük fırsatlar keçib dediyim kimi, indi bunun
altını çəkirəm və Valeri ilə olan imkan da, bax o
sıradandı. Bir həqiqət də var: mən özüm də o zamanlar buna çox
böyük bir olay kimi baxmamışam və ya
açığını deyim ki, bəlkə də başım da az çıxıb gedişatdan. Bu da var. Sadəcə lovğalanmaq gərək deyil. Ona görə də başqa bir yazını da
oxuculara təqdim etməklə bunu rica edərdim: Azərbaycan Yazarlar Birliyi Valeri Marçenkonun xatirəsini yad etmək üçün kiçik
bir addım olsa da atsın və bunu sayın Abbas bəy Abdulla Nacaloğluya həvalə etsin.
İNDİ İSƏ VALERİ MARÇENKO HAQQINDA BÖYÜK BİR
KİTAB YAZAN VLADİMİR KRILOVSKİNİN ƏSƏRİNDƏN BƏZİ KƏSİKLƏRİ OXUCULARA
ÇADIRIRAM.
***
Vladimir
Krılovski. Valeriy Marçenko. Bir qəsdin xronikası.
(Nə vaxtsa yazılacaq kitabdan
notlar)
VLADİMİR
KRILOVSKİ KİMDİ:
Vladimir Krılovski 60-cılar nəslinə məxsus
yaradıcılardandır. Rejissor və sənədli filmlər ssenari müəllifi; "Memorial" Cəmiyyətinin üzvü
(üzvlük biletinə Saxarov imza atmışdır) durğunluq illərində Azad Jurnalistlər Həmkarlar İttifaqının
üzvü, 1989-1990 illərdə Moskva şəhərindəki Taqanka rayonu azad seçicilər klubunun həmsədri, SSRİ Ali Sovetin
seçkilər zamanı müşahidə komitəsinin insan hüququları təşkilatı, Ümumittifaq
şaxtaçıların etiraz mitinqlərində birləşdirici təşkilatın üzvü.
1992-ci ildən sonra Amerikada yaşayır. Jurnalistika ilə məşğuldur. Amerikanın
bir çox şəhərlərində
çıxan rus dilli qəzetlərdə insan huqüqları haqqında
yazılar yazır. 2002-ci ildə Çeçen
müharibəsi
haqqında Ukraynada çıxan "Saat" qəzetində "Yalanın
texnologiyası" yazısı ilə
diqqəti çəkib. Daha sonra Ukraynada həftəlik yazılar yazan
jurnalistlər
arasında ən
yaxşı müəllif
sayılıb.
"İTK-nın
rəisi mayor
Pimenov N.V-ya
...Hörmətli rəis yoldaş!
Bu ilin iyul ayının 22-də mən sizin adınıza bir
bonderol göndərmişəm ki, onun içində lazarette yerləşən oğlum Marçenko Valeri üçün dərmanlar vardı. Bu günə qədər
mən həmin dərmanların
oğluma çatıb-çatmaması haqqında heç
bir məlumat
almamışım.
Mən ona görə çox narahatam ki, həmin dərmanlar ona çox vacib lazımdı,
bunu gecikdirmək olmaz. Nevroloji həkimlərin bildirdiklərinə görə Valeri təcili müalicə almalıdı.
Belə
olmasa, o daha qorxulu xəstəliklə - qipoizostenurieylə üzləşə bilər və mənim göndərdiyim
dərmanlar
arasında bu da nəzərə tutulub. (Valerinin anası N.M.
Smujanitsa... (1974-cü ilin avqustun əvvəlləri).
VALERİNİN
ANASINA DEYİRLƏR:
"Oğlunuzu xilas etmək üçün bu sizin
axırıncı şansınızdır! Başqa
yaxşı heç nə
gözləməyin və olmayacaq".
Və Valeri ilə növbəti görüşdə ana ürəyi dözmür: "Valera! -
deyir. Tövbə yaz. Görürsən
ki, hamı yalan danışır, sən
də
danış".
O
anasına heyrətlə baxır!
Və çox əsəbi anasından uzaqlaşır. Ancaq həmin günlərdə yatdığı kameradan
anasına yazdığı məktubda aşağıdakılar yer
alır: "...mən istəmirəm ki, o insanlardan olum ki, əzablara dözməyib öz məqsədindən və əxlaqından əl çəkir və bunu da bəhanə eləyir ki, yaxşı mən tək deyiləm ki... Mən heç kəsi dinləmək borcunda deyiləm, mən
istəmirəm ki, ana
uşağı olum və
yaşamaq üçün gəlib
onun tumanının altında gizlənim".
O istəmirdi ki, onun anası (Valeri otuz yaşı olmasına
baxmayaraq mənən hələ o zaman da son dərəcə anasına bağlı bir gənc olub) kədər dolu gözlərlə, daha doğrusu it gözlərinin həsrəti ilə xəstə olan oğlunun gözlərinin içinə baxsın və bu nə gündü biz
yaşayırıq deyib, sızlasın və başını
bulasın".
"Anacığım, mən inanmıram ki, sən mənə bu həyatı arzulayırsan. Və istəmirəm ki,sən
düşünəsən: oğlum necə çəkir bunları?"
Kiyevdə onu 6 ay saxlayırlar. Ardından yenə də onu lagerə
aparırlar. Anası düşünür
ki, Valeriyə təklif olunan KQB ilə əməkdlaşlıq
məsələsinə
rədd cavab verilməsi onun axırı
demək idi. Və onlar
onu heç zaman bağışlamayacaqlar.
"...Türməyə qayıtdığımdan bir neçə gün sonra mənə məlum oldu ki, mən bura əbədilik düşmüşəm. Bu
sürgün uzun...g uzun...g çox uzun çəkəcək.
Bu sürgün həyatında
mən ayda 75 manat
maaşa bir gül yetişdirilən
sahədə qarovulçu
düzəldim.
Bu işi tapana qədər mən 20 yerə müraciət etmişdim".
... VALERİ MARÇENKO İLƏ PROKURORUN ARASINDA OLAN SORĞU-SUAL SƏNƏDİNDƏN. BURADA
ÜMUMİYYƏTLƏ BİR NEÇƏ SƏNƏD
ÜZRƏ
İŞ APARILIR Kİ, ONA GÖRƏ
DƏ MÜRACİƏTDƏ YALNIZ BİR YAZININ ADI ÇƏKİLMİR.
- Sovet
dövlətinin əleyhində olan bu yazıları yazmaqla və onları yaymaqla sizin məqsədiniz nədir?
- İnsanlara həqiqəti anlatmaq.
- Siz
inanırmısınız bu yazdıqlarınız
hamısı həqiqətdi?
- Şübhəsiz.
-
Yaxşı, bu sənəd necə olub ki, İTL-dən qırağa çıxıb?
- Demərəm.
- Niyə?
- Ona görə ki, siz həmin adamları o saat türməyə basacaqsınız. Sizə həqiqət lazım deyil. Siz insanları ancaq həbs edə bilirsiniz.
- Marçenko başa düş, necə olardı, hər bir vətəndaş ağlına gələni yazsın və onu da İttifaqdan qıraqlarda yaysın?
- O zaman biz əsl
demokratik bir ölkədə yaşamış
olardıq. Bu olardı əsl demokratiya..
(DAVAM EDƏCƏK)
Tofiq Abdin
abdin41@mail.ru
Ədalət.-2014.-8
fevral.-S.15.