"VAHİDƏM, ŞAİRİ-AZADPƏRƏSTƏM..."

(Dahi qəzəlxan Ə.Vahidin anadan olmasının 120 illiyi münasibətilə)

 (Əvvəli ötən saylarımızda)

Bakı şairlərindən, Vahida, indi Yusifdi rəhmətlik,

O getdisə, onun indi yerində Azər əyləşmiş.

"Azər" ismi Vahid yaradıcılığında Füzuli adı qədər izzətlə çəkilir. Kim bilir, bəlkə, dahi Cavid "Azər" poemasında məhz bu "ustadi-şeyri qəzəlin" xatirəsini əbədiləşdirmək istəmişdirg Vahid şeirdən danışarkən Azər adında həmişə ayrıca fasilə verməyi özünə borc bilirdi:

Şeirdən bəhs etmə, Vahid, biz də dünya görmüşük,

Şeirdə Azər kimi ustadi-əzəm başqadır!

Şair Bakı poeziya məktəbinin hər bir itirilən nümayəndəsi üçün yanıqlı bir səslə fəryad qoparmışdır:

Vahid! Hanı Yusif, hanı Səyyar ilə Saqib,

Kimdən soraq: ustadımız Azər yenə varmı?

Məşədi Azər (1870-1951), Mirzə Əbdülxalıq Yusif(1853-1924), Haşım bəy Saqib (1870-1931), Həsən Səyyar Atayev (1891-1936), Ağadadaş Müniri(1863-1940,) Əbdülxaliq Cənnəti (1855-1931), Əlabbas Müznib (1882-1938), Mikayıl Seydi (1862-1916)və b. şairin yaradıcılığının ilk gənclik dövrünün əsas simalarıdır. Bu dühaları XIX-XX əsr Bakı ədəbi mühiti yetişdirmişdi. Hələ XIX əsrdə Seyid Əzim Şirvani (1835-1888), ədəbiyyatımızın "səramədi-dövran"ı , Bakı ədəbi məktəbini, onun "Məcməüş-şüara" məclisini Şamaxının "Beytüs-Səfa" mövqeyindən xüsusi bir mənzum məktubla yüksək qiymətləndirmişdi. "Bakı şairləri haqqında mədh" adlanan bu mənzumədə xeyli müqtədir bakılı şairin ismi çəkilib: Yusif, Müniri, Sürəyya, Fərqa, Süha, Kəbül-Cəbbar, Mirzəağa Dilxun, Mirzə Müsəvviri və b. Seyid Əzim onları bir-bir mədh edərək poetik nəzmə çəkib:

...Yəqubə yetdi pirəhəni-Yusifi-əzəz,

Çeşmi-ümidvarə ziyayi-digər gəlir.

...Təbi Müniri şəmsü qəmərdən münirdir,

Baxdıqca şeirinə gözə nuri-bəsər gəlir.

...Pərvin- misal nəzmi Sürəyyadə lütf çox,

Ol əxtəri-münirə Süha bisipər gəlir.

Şeirayi-şamdır, ona Kəlbül-Cəbar, Mən

Bir üstüxani-lütf ilə ol şah əgər gəlir.

Dilxun təxəllüsündə bu rəmz oldu aşikar:

Aşiqdir, çeşmdən üzə xuni-ciyər gəlir.

...Bir yerdə kim Müsəvvirə Seyyid qulam ola,

Sairləri cənabına bir xaki-dər gəlir.

 

Seyidin bu tərifi Rusiya imperiya canişinliyinin siyasi mərkəzinin Şamaxı zəlzələsindən (1859) sonra, Bakıya köçürülməsi ilə bağlı olaraq, Bakıda Şirvan ədəbi estafetinin ələ alınması və çox qısa bir sürədə intibah səviyyəsinə çatdırılmasınadan irəli gəlirdi. Bu, digər tərəfdən, Qədim Bakının XIII əsr azərbaycandilli klassik poeziyasının Nəsir Bakuyidən (Həsənoğlu ilə çağdaş olub) başlanan ənənəsinə bir qayıdış idi. Odur ki, S.Ə.Şirvani Bakının bu yeni mədəni-milli intibahda tarixi rolunu böyük qürur hissi ilə alqışlamışdı:

Şirvanə Bakıdan genə çox töhfələr gəlir.

San Misr karvanı açılmış, şəkər gəlir...

"Şəkər" dedikdə Seyid Əzim yeni Bakıda yaranan klassik irsə qayıdışı, Şərq şeir ənənələrinin dirçəlişini nəzərdə tuturdu.

Bakılı maarifçi şair Cənnəti öz şeirlərindən birində (Bahar Şirvaninin ölümü ilə bağlı yazıb) məhz Şirvanı "əhli zövq üçün Mədrəsə" adlandırmışdı. S.Əzimin hərdən Bakıya gəlib, "Məcməüş-şüara"nın fəaliyyətinə diqqət yetirməsinə bakılı şair Ağadadaş Müniri (1863-1940) də çox yüksək qiymət vermişdi:

Gəldi Bakıya Hacı Seyid Əzim,

Cəddi tək vardı onda xülqi-əzim.

Gecə-gündüz o mədəni-irfan,

Neçə gün qaldı Bakidə mehman...

Vahidin böyüklüyü bir də onda oldu ki, o, öz əllimlərinin dərin etimadını sonacan qoruya bildi, min illik tarixə malik Azərbaycan qəzəlini yaşatdı, bununla da, eyni zamanda Azərbaycan muğamatını qorudu, canlandırdı, ona yeni həyat verdi.

Vahiddə Azərbaycan musiqisinə, Muğamata bağlılığın genetik kökləri də vardı. Belə ki, şairin yeganə oğlu Ramiz Vahid oğlu atası haqqında xatirələrinin birində babası İsgəndər bəyin əyyən mərasimlərdə qəsidələrini oxuyub, pul qazandığını söyləyir. Ramizin eşitdiyinə görə, Bakı bəyləri babasına mis, gümüş, bəzi hallarda isə hətta qızıl pullar da vermişlər. Şairin atası Məmmədqulu da mükəmməl Quran təhsili almışdı. Deməli, ailə bünövrədən musiqiyə və maarifə çox yaxın olmuşdur. Şairin musiqiyə xüsusi bağlılığı dahi Üzeyirimizlə birgə fəaliyyətləri üçün də məhz əsas səbəb idi. Ü. Hacıbəyov müharibə illərində Vahidlə birgə öz fəaliyyətindən danışarkən belə deyirdi":1941-ci ildə Azərbaycanın böyük şairi Nizami Gəncəvinin anadan olmasının 800 İlliyi bayram ediləcəkdi. Bu münasibətlə mən böyük şairin "İsgəndərnamə" poeması süjetində eyni adda bir opera yazmaq fikrində idim. Operanın liberettosunu mən özüm yazıram, mənzum mətni Ə.Vahid yazır."

Vahidin qəzəllərinin muğam üstə oxunması bir yana, onun xeyli əsərinə ayrıca bəstəkar mahnıları da bəstələnmişdir: " Bahar nəğməsi"(C. Cahangirov), "Bəstənigar təsnifi", "Dəli ceyran", "Sevgilim"və i.a. Vahid yaradıcılığında bəstəkarlarımızın, xüsusən Üzeyir bəyin təmas nöqtələri öz tədqiqatını hələ gözləyir. Bu isə ayrıca bir mövzudur...Vahidin Şirvan aşıq sənətinin korifeyi Aşıq Şakirə yazdığı "Bu ceyran" rədifli qoşması da onun xalq musiqisinə nə qədər bağlı olduğunu əyani əks etdirir:

Vahid, deyirlər ki, Aşıq Şakiri

Eşqin bəlasına saldı bu ceyran.

Vahidin milli novruz bayramımıza həsr etdiyi "Təzələndi" rədifli qəzəli ilk dəfə yalnız 1975-ci ildə nəşr olunan kitabına salınmışdır. Hörmətli müğənnimiz (rəhmətlik) Məmmədbağır Bağırzadə isə onun ğözəl mahnısını Novruz bayramlarımızın gülünə çevirmişdi. Vahidin musiqi səltənəti qəzəliyyatı qədər hüdudsuzdur.

Şairin tərcümə irsi isə onun yaradıcılığında öz original əsərləri qədər əhəmiyyət kəsb edir. Vahidin kimləri ana dilimizə gətirdiyi onun millətçi, vətənpərvər mövqeyinin əsl ifadəsidir. O, Xaqaninin 13 qəzəlini, 5 müxtəlif şeirini (288 misra) , Nizani Gəncəvinin "Leyli və Məcnun" poemasından 114 misranı, 10 qəzəlini, 3 qəsidəni (380 misra) , Nəvaidən 554 misra, M.Füzulinin fars divanından 92 qəzəl, 44 qitəni ( 1792 misra) öz Azəri türkcəmizə çevirmişdir... Şair ölməz sənətkarımız Səməd Vurğuna yazdığı bir qəzəlində heç bir mübaliğəyə varmadan çox doğru olaraq deyirdi:

 

Qəsd etsə həsədlə bizi məhv etməyə zalim,

Keçməz bizim ərbabi-qələm qatilimizdən.

...Vahid, biz o nəxlik ki, bu gülzari-cahanda,

Övladi-vətən zövq alacaq hasilimizdən.

 

71 illik bir insan ömrünü titanik bir məşəqqətlə sürərək, o, hakim estetik-ideoloji cəbhəyə qarşı, bəlkə də, təkbaşına dayanaraq mübarizə aparakən daima irəliyə baxmış, bu estafetin layiqli əllərdə ola biləcəyinə əmin olmaq istəmişdi:

 

Ölməmişkən, gözəlim, Vahidə qiymət verir el,

O da getsə, Vətənə, xəlqə qəzəlxan kim olar?..

Bu günlərdə Ə.Vahidin anadan olmasının qarşıdan gələn 120 İlliyi (18.II.1894-18.II.2014) münasibətilə istedadlı şair-qəzəlxan Namiq Atabəyli Vahid poeziya günlərinin tarixi ənənəsini yenidən təkrarlayaraq, özünün bu Yubileyə həsr və ithaf etdiyi 120 qəzəlini oxucularımıza təqdim etmişdir.

N.Atabəylinin "Vahidiyəm Azərbaycanımızın..." (Kitabın redaktoru bu məqalənin əllifləridir.-red.) qəzəllər, meyxana və müxtəlif şeirlər kitabı, əminəm ki, bundan belə dahi sənətkarımızın xatırəsini məhz Kitab formatında yad etmək ənənəsinin ilk startı olacaqdır.

Şıxəli Qurbanovun kitab haqqında qəzəlindən bir parçanı burada xatırlamaq çox yerinə düşərdi:

 

Mən öylə bir aləməm ki, hər dəqiqəm bir kitab,

Əfsuslar ki, yadda qalmaz oxunulan hər kitab.

Göz baxdıqca sözüm vardır bu aləmdə yazmağa,

Qoca dünya rəfə bənzər, səma kitab, yer kitab.

... Sənət, kitab zinətidir bu dünyanın əzəldən,

Sənə nadan zəhər versə, əvəzinə ver kitab!

XIX-XX əsrlərin Bakı klassik poeziyasının nəhənglər məktəbi (bunu elə, müəyyən mənada, Qarabağ, Şirvan, Naxçıvan,Tiflis, İrəvan, Gəncə, Lənkəran, Quba... barədə də demək olar) indi artıq mövcud deyil. Biz bu gün yalnız onların böyük xatirələri ilə təskinlik tapa bilərik. Bəlkə, elə buna görə də Azərbaycan qəzəlxanı hələ ki başını yalnız Vahidimizin Bakı yubleylərində qaldıra bilir. VAHİD adı isə etibarlı bir mayak kimi dünya poeziya dəryasında hələ də XXI əsrin yeni Azərbaycan qəzəlinə, qəzəlxanına və bütünlükdə, Ümumazərbaycan poeziyasına uğurlu bir yol göstərir. Ümidvaram ki, qarşımızdakı bu Yubiley QƏZƏL adlı körfəzə yol alan milli gəmilərimizdən biri olacaq, onun incə, lətif duyğular və fəlsəfi-lirik fikirlərlə dolu xəzinəsi gözləri VAHİD yolunda olanlarımıza əsl sevinc bəxş edəcəkdir.

FİRƏNGİZ VAHİD QIZI

(Ə. Vahidin övladı)

AYNUR ATABƏYLİ

(art direktor, tənqidçi, şairə)

Ədalət.-2014.-18 fevral.-S.6.