Mənim ürəyimdə gecələyirsən -

deyən şairə məktub

Bir müddət bundan öncə telefona zəng gəldi. Nömrəyə baxdım və təbii ki, tanıdım... Və...

- Eşidirəm, Rəşid, - dedim.

Xəttin o biri üzündə olan Rəşid az qala yüz illərdi tanıdığım o odlu-alovlu, o səbirsiz, bir az da ərk dolu səsiylə sanki od püskürdü. Hər şeydən danışdıq - özümüzdən, ailəmizdən, yazı-pozumuzdan. Təbii ki, Rəşid yenə özünəməxsus bir şəkildə ərkyana mənə iradlarını da bildirdi. Dostlarımızın biri barəsində ağlından, ürəyindən keçən nə varsa, hamısını səmimiyyətə büküb sərdi ortaya. Yenə təbii ki, mən onu çox gözəl anladım və öz sözündən tutub dedim ki:

- Rəşid, eşitmişəm təzə kitabın çıxıb, 60 yaşına hədiyyə eləmisən. İmkanın olanda həmin o bayaqdan sözün yaxşı mənasında, yuyub sərdiyin dostun vasitəsilə birini mənə göndər. Aftoqraf yazmaq da yadından çıxmasın...

Bir neçə gündən sonra Rəşid Faxralının artıq stolumun üstündəki "Ömrümün üç nöqtəsi" adlı kitabı mənimlə nəfəs-nəfəsə, göz-gözə dayanmışdı. Öncə kitabın adının mənasını elə onun üz qabığında axtarmağa çalışdım. Bir az çətin olsa da, amma təxmin edə bildim. Həqiqətən müəllifin ideyalarını kitabın üz qabığında gerçəkləşdirən rəssam mənə görə ömrün üç anını bu rəsmdə verə bilmişdi. Çünki rəsmdə təbiət də, gül-çiçək də, kəpənək də əks olunmuşdu... Bu gəncliyin ifadəsi idi. Sonra hardasa şama çevrilən, yanan bir ömrün quş qanadında, arzu-xəyal kölgəsində yumruğa dönməsi, vuruşması, mübarizəsi, yaşamı ifadə olunmuşdu. Bu da təbii ki, gəncliklə qocalıq arasındakı bir mərhələdi. Və nəhayət, qala divarlarını xatırladan, göy üzünü ifadə edən məqamlar isə arıtq əldə olunmuşların möhkəmlənməsi, eləcə də üzü Tanrıya uzanan yolun anlarını oxucuya pıçıldayır.

Ola bilsin ki, mənim kitabımın üz qabığında gördüyüm bu çalarlar müəllifin ürəyincə olmasın. Amma mən öz gördüklərimi, duyduqlarımı özüm bildiyim kimi yazmağı sevdiyimdən burda da həmin adətimə sadiq qalıram və başlayıram kitabı oxumağa. Yenə bir səmimi etiraf edim. O da Rəşid Faxralının kitabının məndə elə ilk misradan oyatdığı birinci təəssüratdı. Yəni həmin misralar mənə dastanlarımızın girişi olan ustadnaməni xatırlatdı. Adətən dastanlarımız ustadnamələrlə başlayır. Folklorumuza, xalq yaradıcılığımıza bağlı olan Rəşid Faxralı həmin o dörd misra ilə, yəni "Yunus Əmrə deyincə" şeirinin ön misralarıyla məni digər səhifələri oxumağa bir növ hazırladı. Və gördüm ki, Rəşid seçdiyi bu üsulla bir oxucu kimi məni ələ almağı bacardı. Həmin misralar belədi:

Səni tanıyalı uğur üstəyəm,

Uğurun nə yaman düşüb çətinə.

Ziyarət edirəm şeirlərini,

Gələ bilməsəm də ziyarətinə.

Böyük söz ustadına ünvanlanan bu misralar zənnimcə Rəşidin həm etirafıdı, həm də onun ustad qarşısında dərk etdiyi məsuliyyətdi. Bax, bu mənada misra-misra oxuduğum "Ömrün üç nöqtəsi" mənə Rəşid poeziyasının qapılarını açmaq imkanını verdi.

Uzun illərdi tanıdığım, birgə işlədiyim, müharibənin barıt qoxusunu birgə yaşadığım Rəşidin "Müharibə" (fraqmentlər) şeiri gözlərimin qarşısında müəlliflə birlikdə gördüyüm, şahidi olduğumuz mənzərələri kino lenti kimi təkrarladı. Mən Rəşidin həm yaddaşıma, həm sözün imkanlarında istifadə edib rəssamlıq etmək gücünə bir daha yaxından bələd oldum. Gördüm ki, onun misraları mənim də yaşadıqlarımı bir-bir təkrar mənə göstərir. Bax, elə bu misralarda olduğu kimi:

Sarılıq tutubdu biçənəkləri...

Gözləri yol çəkən göygözlü göyün

Çiynindən sürüşüb boz yapınçısı

Əllərindən düşüb ağ əlcəkləri...

Allahsız ayanda nə vaxtdan bəri

daş-dağın,

dağ-ağacın,

ağac-budağın,

budaq-yarpağın,

yarpaq-bulağın,

bulaq-yarağın,

yaraq-torpağın keşiyindədi...

Zənnimcə, bu misradakı mənaları, bu misradakı mənzərəni şərh etməyə ehtiyac yoxdu. Sadəcə bir az fəhmli olmaq və misraların içərisinə girmək lazımdı. Onda hər şey özü-özlüyündə səninlə, yəni oxucuyla rahatca söhbətləşəcək, özünü tanıdacaq, özünü təqdim edəcək. Bax, "Bir vaxtlar mənim də anam var idi" şeirində olduğu kimi.

Dünyanın dərd bölən camı dəyişib,

Ağzımın ləzzəti, tamı dəyişib...

Ay ellər, elə bil hamı dəyişib,

Bir vaxtlar mənim də anam var idi...

Bəli, biz analı günlərimizi həmişə o qədər xoşbəxt, o qədər rahat yaşayırıq ki, onu itirəcəyimizi heç vaxt ağlımıza gətirmirik. Amma yuxusuz qoyduğumuz, gözləri yolda qalan, fikri dağı arana daşıyan, ürəyi səksəkəli, yaddaşı söz, bayatı yüklü analarımızı itirəndən sonra nələri itirdiyimizi, kimdən uzaq düşdüyümüzü sanki bir göz qırpımında anlayırıq, onda yetimliyimiz bizə güc gəlir... onda başımızı qoyub rahat uyuduğumuz ana dizləri üçün burnumuzun ucu göynəyir, içimiz param-parça olur... dərd bizə güc gəlir... təsəllimiz xatirələr olur, ana yadigarları olur və bir də güvəndiyimiz qələm-söz...

Çəmənin çiçək dərdi

Çiçəyin ləçək dərdi,

Ləçəyin şeh dərdi,

Yarpağın meh dərdi var.

Dərdimə əl uzadır,

çəmənin,

çiçəyin,

ləçəyin göyçək dərdi...

Rəşid Faxralının böyük maraq və zövqlə oxuduğum misraları arasında hərdən dayanıb müəyyən məqamları xatırladığım kitabının hər səhifəsində böyük bir səmimiyyət və bir də böyük bir özünəməxsusluq gördüm. Hiss etdim ki, Rəşid öz ampulasından kənara çıxmayıb. Bütün əvvəlki kitablarında olduğu kimi, burda da yaşantılarını, duyğularını və bir də səmimiyyəti oxucuya hədiyyə edibdi. İstər torpaqla, vətənlə, səngərlə, çəmənlə, çiçəklə bağlı şeirlərində, istər məhəbbət notları üstündə gəzişmələrində. Məsələn:

Ağ yağış yağmışdı...

Yağışdan sonra

Yaman həvəsləndim, düşdüm axına.

Üç addım...

Beş addım...

Çata bilmədim

Yağışdan islanmış göyqurşağına.

Bax, bu misraların yaratdığı mənzərə təkcə inandırıcı olması ilə yox, həm də təbiiliyi, duyğusal insanların normal yaşamı olmaqla bahəm, həm də söz adamının rəssamlığıdır. Və Rəşid Faxralı həmin o rəsam fırçasını qələm ustasının peşəkarlığı ilə birləşdirib şeirin sonunu belə tamamlayır:

Daş atıb başını tuturdu bulud,

Niyə təntimişdi, bilmədim niyə.

Mənə elə gəldi, göyqurşağı yox,

Sənin həsrətindi, çəkilib göyə...

Bütün şairlərin əbədi mövzusu məhəbbətdi. Doğrudu, bəziləri hardasa etiraf edirlər ki, sevgi şeirləri yaza bilmirlər, amma mən buna inanmıram. Çünki yazılan hər bir misra mütləq sevgi ilə mayalanmalıdı. Burda söhbət təkcə hansısa qıza, qadına olan sevgidən getmir. Dağa, daşa, ota, çiçəyə, çaya, dənizə, göyə, yerə, bir sözlə, təbiətə və insanlığa olan sevginin ifadəsi də mənə görə elə sevgi şeirlərinin bir qolu, bir damarıdı. Bu mənada Rəşidin kifayət qədər həm gözəllərə, həm gözəlliyə, həm də təbiətə və insanlığa ünvanlanan söz çələngi var. Bax elə bu şeir də onlardan biridi:

Məhəbbət yerinə, gözəlim, hələ,

Bir ağrı, bir acı daşıyacaqsan.

Özün günahkarsan...

Bu gündən belə

Ömrünü baharsız yaşayacaqsan.

Və yaxud:

Dağın sinəsində qımıldanır daş,

Qayalar mat qalır gözlərində yaş...

Yer göyə, göy yerə yaraşaydı kaş,

Mən sənə, sən mənə yaraşan kimi.

Və yaxud:

O incə, o şirin təbəssümünü

Mənim gözlərimə gec ələyirsən.

Gündüzlər doyunca görmürəm səni,

Gülüm, ürəyimdə gecələyirsən...

Bəli, Rəşid Faxralının poemalarından, tərcümələrindən nümunələr toplamış bu kitabını mən bir oxucu kimi, bir dost kimi mütaliə edib başa çıxdım. Bir zaman kəsiyini Rəşidin misraları ilə baş-başa qaldım. Tam səmimiyyətlə deyim ki, oxuduğum bu kitabın ədəbi-tənqdin diqqətini çəkəcəyinə inandım. Yəqin ki, onlar da öz sözlərini deyəcəklər...

P.S. Rəşid Faxralı, yeri gəlmişkən, bir zarafat da edim. Şeirlərindən birinin adı "İnanma"dı. Təəssüf ki, mən ikimizin də ortaq dostumuza hələ də inanıram. Bəlkə sən ona təsir edəsən və yaxud da mən bir daha ona inanmayım...

Əbülfət MƏDƏTOĞLU

Ədalət.-2014.-20 fevral.-S.6.