MƏNİM SÜRREALİST KAMİKADZEM

(əvvəli 21 və 28 iyun tarixli saylarımızda)

Bu, müəyyən qədər tərəddüdlərlə başladığım işin - yazının üçüncü hissəsidir. Münasibət bildirənlər, xoş sözlərlə ruhlandıranlar, hətta səhvlərə diqqət yönəldənlər, ərkyana məsləhət verənlər varsa, deməli oxuyanlar da az deyil, normaldır. Özü də məhz arzulanan təbəqələrdən. Elə bilirdim ki, yayın bu cırhacırında qəzet oxuyan təkcə özüməm.

Üç fərqli, amma məntiqi baxımdan oxşar münasibət.

Birincisi: "Siz nəyə görə təsvir və əhvalatları bu dərəcədə yığcamlaşdırırsınız, bir qədər geniş vermək yaxşı olmazdımı?"

İkincisi: "Bəzi səhvlər var. Ancaq mən bilirəm ki, əgər açıqlayırsınızsa, siz bir şəxsin 6 dil bilməsini "poliqlot" kimi nəzərə çatdırarsınız, nədənsə qəzetdə "politoloq gedib..."

Üçüncüsü: "Əvvəlki hissələrin dərc olunduğu sayları göstərmirsiniz, bunun bir səbəbi varmı?"

...Bütün bunları nəzərə ala bilsəm, düşündüyüm kimi yazmağı bacarsam, əlbətdə ki, yaxşı olardı. Yoxsa mən təxminən 20-25 vərəqlik hekayəmi bir abzasda "xərcləyib əritməzdim" də. Yüksək səviyyədə yazmaq çətindir axı.

...Aqil Abbas ertəsi gün zəng vurub ümumi vəziyyətlə bir daha maraqlandı, nə etdiyimi, nə edəcəyimi soruşdu. Hesabatım onu tam qane etmədi deyəsən. Ümidləri doğrultmağa çalışmalıyam.

Bir qədər sonra Azər Abdullanın çağırışına cavab verirəm. Qısa hal-əhvaldan sonra deyir ki, bu gün eşitmişəm Türkiyədə olmağını.

Azər Abdulla məndən 10-11 yaş böyükdür. Bənzərsiz jurnalist, böyük qardaş, böyük dost və bütün mənalarda tam bir əxlaq məktəbi olan Azərin narahatlığını anlayıram. Elə bilir ki, xəstəxanada yatıram, ya nəsə xoşagəlməz bir şey baş verib. Deyirəm narahat olma, indiyədək başıma nələr gəlməyib ki, elə-belə müayinədir, gəzib dolaşıram gözəlim İstanbulu.

Hər halda sağollaşanda ürək sözlərini məhz belə ifadə edərək məni kövrəldir: "Məzahir, neçə illərdir ki, mən hər səhər sənə və Vaqifə (Vaqif Bayatlı Odəri deyir) görə Allaha dualar edirəm, oğlum üçün də..."

Azər Abdulla hələ "Qobustan" jurnalında işlədiyi, məşhurlaşdığı vaxtlardan Vaqiflə mənim çox qayğımı çəkib, bizə böyük qardaşlıq edib. Azər bəy ömründə bir dəfə də olsun kimsənin xətrinə dəyməyən nadir insanlardandır. Allah onu bütün arzularına çatdırsın.

Bu arada Tofiq Abdini düşünürəm. Bir zamanlar "Qobustan"ı oxuyanlar, hər yeni nömrəsini səbirsizliklə gözləyib "görüşən kimi" bağrına basanlar, bilirlər ki, Azər Abdulla ilə Tofiq Abdin jurnalın aparıcı yazarları olublar. Bu yaradıcı tandem publisistikaya yeni üslub və nəfəs gətirmişdilər.

Abini tanıyan hər kəs İstanbulda olarkən mümkün deyil ki, onu xatırlamasın. Böyük Şəhərin hansı səmtinə yön alsan bir zamanlar Tofiq Abdinin bu yerlərdə olduğunu, buralardan keçdiyini düşünərsən. Abi İstanbulda on ilə yaxın yaşayıb da. Bəlkə indi də yaşayır. Ruhu buralardadır bəlkə...

Əvvəlcədən bildirmişdim ki, klinika-həkim-müayinə əhvalatlarından bəhs etməyəcəyik. Ancaq nə vaxtsa tək bir faktı yazının ana xəttinə uyğun olaraq qısaca ortaya çıxarmaq istisnası var. Özünü sığortalamaq kimi olmasın, bunu diqqətdə saxlayaq.

Nəhəng şəhərdə Bəyoğlunu, Üsküdarı, Fatihi, ayrıca olaraq Eminönünü, Beşiktaşı, Eyyubu, Kadıköyü, Bayrampaşanı, Qazi Osmanpaşanı, Beykozu... tamam gəzib başa vurmaq üçün aylarla vaxt lazımdır. Ancaq mən Ayaz həkimlə birlikdə "sərbəst proqram üzrə" buna hər halda cəhd edirəm. Bir neçə muzeyə də vaxt ayırırıq. Ayrıca olaraq Topxana Sarayı muzeyinə.

İstanbulda əsl may havasıdır. Yağışlar kəsib gün çıxsa da, mülayimlik və oksigen bolluğu var. Saat 11-ə qala Topxana Sarayının qapısı qarşısında sıx növbədir. Elə bilet kassalarında da. O biri muzeylərdə belə axın görmədik. Düşünürəm ki, bu bəlkə də "Möhtəşəm yüz il"in xidmətləridir. Çünki muzeyə adambaşı 30 lirədən tamaşa etməyə gələnlərin elə yarısı türkiyəlilərin özləridir. Hətta məktəbliləri də gətirirlər. İlk okulun beşinci-altıncı siniflərində oxuyan bir dəstə uşaq Ayazı gözlədiyim yerdə guya sıraya düzülürlər. Ancaq onları gətirən iki gənc müəllimənin gözünü oğurlayan kimi dəcəllik edir, itələşir, Osmanlı dövründən bəhs edən filmlərin epizodlarını öz təxəyülləri ilə obrazlaşdırırlar. Çox nadinc və arxayın uşaqlardır. Nə qədər aralı dursam da, xeyri olmur, itələşən uşaqlardan biri ayağımı tapdalayıb üstümə yıxılır. Müəllimə uşaqlara yüngülcə acıqlanıb mənə yaxınlaşır və ingilis dilində üzr istəyir. Allah, Allah! Nədən hamı mütləq ingilis olmalı və ya ingiliscə danışmalıdır? Mənim geyimimdən başqa haram ingilisə, avropalıya oxşaya bilər? Mən bu uşaqların hərəkətlərini də təbəssümlə seyr edirəm axı. Belədə gənc xanıma üz tutub təbii ki, bir qədər zarafatyana tərzdə soruşuram: "Öyrətmənim, bu çocuklar yeni bir Hababam sınfımı?"

Hər iki müəllimə olayın belə bir dönüşündən məmnun qalır. Sualım xoş sözlərlə cavablanır. Ayaz gəldikdən sonra biz öz Şirvan ləhcəmizdə danışaraq buraxılış məhəccərinə yaxınlaşdıqda isə bir qədər çaşqın görünürlər. Ancaq əvvəlki xoş təbəssümlə...

İçəridə nələr var, siz də yaxşı bilirsiniz. Burada hər şey mənə nə qədər tanış görünsə də, yenə diqqətlə seyr edir, Osmanlı imperatorluğuna tarixi ekskursumdan zövq alıram.

...Saraydakı meydanların birində qulağıma tanış səs gəlir. Yaxınlaşıb görürəm ki, orta yaşlı bir gid Rusiyadan gələn turistləri başına toplayaraq Saray haqqında rus dilində məlumat verir. Bir az dinləyirəm. Rusiyalı turistlər çox maraqla qulaq asırlar.Gid gerçəkdən rus dilini yaxşı bilən arkadaşlarımızdandır. Ancaq o Saray həyatından, xüsusilə sultanların hərəmxanasından bir qədər bədiiləşmiş formada danışır. Və əksəriyyəti qadın olan turistlər o dərəcədə maraq göstərirlər ki, hansı halda olduqlarını da unudurlar. Gid arkadaşımız hərəmxana mövzusuna marağın daha da artdığını hiss etdikcə tarixi bilgisinin və dünyagörüşünün dozasını çoxaldır. Və əzbərlənmiş ümumi tarixi məlumat "konspektini" bir kənara qoyub, sadəcə "Möhtəşəm yüz il" kinosunu danışır. Bu daha asan, həm də effektlidir. Epizodlara azacıq şəhvət qatmaq şərtilə...

Türkiyəlilər üçün Taksim nə qədər önəm daşısa da, mənə görə adi bir məkandır. Ancaq o meydandan İstiqlal caadəsinə düşüb başa-baş gəzmək olduqca xoşdur.

Minik kimi əsasən metro və tramvaydan istifadə etsək də hərdən taksiyə də əyləşirik. Bahadır, ancaq əlac da yoxdur. Bizdə əsasən çayxana və bərbərxanalarda olan "siyasi söhbətlər" İstanbulda taksilərdə baş verir. Təbii ki, sürücülərin fəallığı və əsasən də monoloqları ilə. Biri Ərdoğan hökümətini pisləyir, digəri müxalifəti, bir başqası isə hər ikisini. Və yaxud tam əksinə. Türkiyəni hər cəhətdən güclü və qüdrətli ölkə olmasını arzulayan taksi sürücüsü yazar olduğumu bildikdə mənə Azərbaycanı izlədiyini söyləyir. Deyir sizdə sürətli inkişaf gedir, sizin prezidentiniz ölkəni qüdrətləndirir. "Belə yaxşıdır, abi, güclü olun, atom bombası (!!!) əldə edin, hamı, ən güclü ölkələr də sizinlə hesablaşacaq onda..." deyə məni xeyli təəcübləndirir və heyrətə gətirir. Bəlkə də bu münasibətin və "təhrikin" çox dərin qatlarında məntiqin kiçik bir yuvası göründüyü üçün. Başqa heç nə...

...Soma faciəsi bizi də sarsıdır. Biz də ümumölkə hüznünə qoşulub yas saxlayırıq. Televizorda yalnız Türkiyə kanallarını izləyir, davranışımızı bütünlüklə bu ağır hadisəyə uyğunlaşdırırıq. Ayaz xoşladığı Efes pivəsindən də imtina edir həmin günlərdə. İstanbul isə bu faciəni bütünlüklə yaşamır. Əsas səbəblərdən biri, təbii ki, əcnəbi turistlərin çoxluq təşkil etməsidir.

Axşamlar mütləq Gülhanəyə gedirik, Gülhanə parkına. Hər dəfə o "ceviz ağacını - mavi gözlü divi" axtarır və uzaq xəyallara dalıram. Qəfildən ağlımdan bir şey keçir: görəsən parkdakı bu qədər insanların içərisində məndən başqa o dahiyanə misraları və böyük Nazim Hikməti düşünən varmı? Bu da polis - biri qadın, ikisi kişi. Onlar bizim və ayrıca mənim xəyallarımın "yanından" saymazyana ötüb keçirlər. Düz, 57 il bundan əvvəlki kimi...

Söz Gülhanədən, Nazimdən, şeirdən düşmüşkən bir məqamın sevincini bölüşmək istəyirəm. Bundan əvvəlki hissənin sonluğunu Rayner Maria Rilkenin şeiri ilə bitirmişdim axı. Yazı üslubum imkan verməmişdi həmin şeirin tərcüməçisini yada salam. O gözəl şair, o gözəl tərcüməçi zəng vurub yazıya və yazının ruhuna uyğun seçilən şeirə görə məni təbrik etdi. Elə mən düşündüyüm kimi onu da bildirdi ki, düz eləyib tərcüməçinin kimliyini göstərməmisən, belə daha yaxşı alınır. Bu bir təvazökarlıq jesti deyildi. Onun bütün varlığı belədir - dupduru, tər-təmiz...

Və artıq bu qərara gəlmişəm ki, bundan sonra yenə də kölnümə nəsə bir şeir düşsə, hətta bircə bənd nümunə göstərsəm belə, nəinki tərcüməçinin, heç müəllifinin də kimliyini xatırlamayım. "O" özü demiş, əsas odur ki, qələmə alınıb, yazılıbdır.

...Həkimlər qanımı qaraldırlar. Bəlkə elə bu üzdən qarışıq yuxular görürəm. Atam gəlir yuxuma. Ancaq çox uzaqdan keçir, hara gedir görəsən? Heç mənə tərəf baxmır da. Cavandır, hündürboyludur, yarı əsgər, yarı mülki geyimdədir. Elə hey yol gedir. Bircə dəfə dönüb məni görsəydi...

Ayılanda yuxumu xatırlayıram. On doqquz yaşında Böyük Vətən Müharibəsinə yollanıb Reyxstaqa qədər döyüş yolu keçən atamı düşünürəm. Və qəfil yadıma düşür ki, başqa günlər bir yana, hər il 9 Mayda onun məzarı üstünə gedib xeyli "söhbət" edirəm. Bu dəfə məhz həmin gün Türkiyəyə gəldiyimdən borcumu yerinə yetirməmişəm...

Bu gün hava bütün mənalarda əlverişlidir. Mənim təklifimlə körfəzə gəzintiyə çıxmağı qərarlaşdırırıq. Eləcə "İstanbul boğazı"na. Bəzən adama elə gəlir ki, İstanbul heç də böyük şəhər deyil. Yəqin göydələnlərin çox olmaması belə qənaət yaradır. Əslində bu gözəlliyə göydələnlər heç yaraşmır da. Səmadan və çox maraqlıdır ki, dənizdən baxanda İstanbulun nəhəngliyini büsbütün hiss edirsən. Boğazda olarkən hər iki sahilin qeyri-adi gözəlliyi də adama çox şeyləri unutdurur.

Göyərtədəki turistlərin danışıqlarından və geyimlərindən haradan gəldiklərini təxmin etmək mümkündür. İspan xanımlarının bir qədər çılğın hərəkətlərinə təəccüblənirəm doğrusu. Yaxınlıqda 4-5 hindlidən ikisi milli geyimdədir. Həmin o milli geyimli kişi həmvətənlərini başına toplayıb elə həzin oxuyur ki... Belə səs və belə oxumaq hind filmlərindəki mahnılara bənzəmir.

Arada çay içmək üçün aşağı düşürük. Burada çay nədənsə baha deyil, əksinə ucuzdur - stəkanı bir lirəyə.

Yanımızda əyləşən 75-76 yaş verə bildiyimiz almaniyalı ər-arvad tez-tez bir-birlərinin şəklini çəkir, arada Ayazdan xahiş edib qoşalaşır, bu yaşda da xoşbəxt olduqlarını, həyatdan zövq aldıqlarını sanki bütün dünyaya sübut etmək istəyirlər.

Uzun masanın bir başında əyləşib şirə içən gülümsər çöhrəli gənc bir xanımın tez-tez bizə tərəf baxdığını hiss etsəm də, bir elə fərqinə varmıram. Daha çox çölü - sahilləri seyr edirəm. 5-6 dəqiqə sonra göyərtəyə qalxmağı planlaşdırmışam. Haqqüçünə nə istəsəm Ayaz da mənimlə razılaşır bütün məsələlərdə.

...Gözlənilməyən, bəlkə də gözlənilən bir hadisə baş verir. Həmin o gözəl xanım əlində çanta və xəritə bizə yaxınlaşır. Mənimlə ərəb dilində salamlaşıb nəsə deyir. Mən ərəb dilini bilirəm? İngilis dilində 3-4 kiçik və standart cümlə, 5-10 kəlmə, vəssalam! Bu özü də əslində elə sıfıra bərabərdir. Həyatımda ən gülməli hadisələrdən biri də indi baş verir. Ərəbcə müraciətə çaşıb rusca cavab verirəm. Belədə bu müasir geyimli, hətta çöl-bayır üçün gözlənilməz aksesuarlı ərəb xanımı onun özü üçün də asan olmayan ingilis dilinə keçid edir. Təbii ki, yenə mənlik deyil. Ayaz həkim bu dildə az-maz başını dolandıra bilir. Çətinliklə də olsa xanımın söylədiklərini mənə tərcümə edir.

İndi mən bir qədər aydın yazım, siz də fikir verin bu əhvalatın "adi" qəribəliyinə.

Bu gənc xanım Əlcəzairdəndir. Gözə gəlimliyi, şirinliyi bəs deyilmiş, hələ bir saçlarına da gül düzüb. Deyir ki, keçən il elə bu vaxtlar, ya bəlkə də bir az irəli-geri günlərin birində biz Kabataş deyilən yerdə təsadüfən tanış olmuşuq. Mən ona harasa getməyə kömək etmişəm. Elə əynimdəki bu kətan kostyum da həminkidir. Ərəb dilində də az-maz başa düşür, danışa bilirəmmiş. Təbii ki, onun yanıldığını, həmin adam olmadığımı anladıram. Deyir "o" da Bakıdan idi, siz də Bakıdan... Necə ola bilər axı, həm də sizin kimi ağ saçlı idi - deyir. O andaca mən yalnız bir nəfər haqqında fikirləşib (ağ saçlı, kətan kostyumlu və ...qəfil baxanda müəyyən bir duyumda cüzi oxşarlıq), tez də indiki reallığa qayıdıram. Ancaq bu əlcəzairli qızın da kölnünü qırmıram. Deyirəm Bakıya qayıdan kimi məni oxşatdığınız həmin o adamı tapıb bu əhvaları danışacam, bildirəcəyəm indi sizin harada olduğunuzu. Lap gestaponun şefi Müller həmin o cəsur kəşfiyyatçını təkadamlıq kameraya salıb "kibrit çöpləri ilə oynamağa" məcbur etsə də belə. Həm də ki, burada Müller, amansız və qısqanc frau kimi obrazlaşmalıdır. Hansı şəraitdə olur-olsun, qadın məsələsidir axı. Belə bir assosiasiya, təbii ki, xəyal məhsuludur, reallıqdan uzaqdır.

Onda deyir, şəklimi çək, göstər ona.

Xanımın bu gözlənilməz xahişini də yerinə yetirirəm.

Gəmi sahilə yan alarkən yenə rastlaşırıq və bu dəfə Ayaz həkim xanıma köməklik göstərir - iri əl çantasını və əlindəki digər bağlamasını çıxışa qədər aparır.

Sağollaşıb ayrılırıq. Ayazdan soruşuram ki, sən bütün danışıqları mənə düzmü tərcümə edirdin? Hə, deyir.

Şəhərin günorta izdihamında əlcəzairli qızı gözdən itiririk. Ya bəlkə o özü elə itib yoxa çıxır. Ayaz zarafata salıb söyləyir ki, qızın bağlamasından şübhələndim, terrorçu olar, bilmərik.

Əlbətdə bu zarafat idi. Ancaq mənimlə belə zarafat etmək də mümkün deyil. Çünki onda mənim xəyal düşüncələrim işıq sürətini də ötüb keçir.

Əlcəzairli qız... 15-16 yaşlarımda ilk dəfə tamaşa etdiyim ərəb filmində Əlcəzairin Fransa müstəmləkəçiliyinə qarşı mübarizəsindən bəhs olunurdu. Filmin qəhrəmanı Cəmilə adında gənc bir qız idi. O vaxtlar düşmən içinə girib bomba partlatmaq kimi fövqəladə cəsur intiharları adətən kişilər həyata keçirərdi. Bu filmdə isə Cəmilə vətəni uğrunda belə bir aksiya törədir. "Kamikadze" sözü sonralar populuyarlaşdı. Həm də bu cür şərəfli intiharlar...

...Və Malik Həddadı da xatırlayıram. Əlcəzairin və ərəb dünyasının böyük yazıçısı Malik Həddadı. Onun "Körpü partladılmalıdır!" romanında Əlcəzair xalqının Fransa müstəmləkəçiləri ilə ölüm-dirim savaşını da.

...Və əlcəzairli Zinəddin Zidanın Fransaya dünya çempionu adını qazandırmasını...

(davamı olacaq)

Məzahir ƏHMƏDOĞLU

Ədalət.-2014.-5 iyul.-S.8-9.