LİRİKA - 2013

(əvvəli ötən şənbə sayımızda)

Gənc şair Emin Pirinin "Sağ qalan varmı?!" şeiri müharibənin doğurduğu bəlalardan söz açır və onun daha bir neçə şeiri elə bu ruhdadır. Eminin müharibə ilə bağlı şeirlərində nə çağırış var, nə də döyüş marşlarını xatırladan misralar... Bu şeirlərdə kəsilmiş ayaqlar, itirilmiş qollar, şəhid məzarları, "mərmilərə atılan ana fəryadları", "torpaqdan dən yerinə barıt dənləyən sərçələr" görünür. Eminin müharibə şeirlərindəki kədər onun ağrılarını impulsiv şəkildə yaşayan bir fərdin duyğularını ifadə edir. Bu duyğuların ifadəsində də yeni poetik çalarlar, bədii təsvir vasitələri diqqəti cəlb edir. Emin Piri deyəndə ki: "çiçək açırdı torpağa basdırılan minalar toxunanda ayaqlar" - bu, tamam yeni bir metaforik düşüncə tərzidir. Daha sonra: "Yaralar anaların yuxusuna qaçırdı. Yuxular qara xəbərin ardınca qaçırdı. Qəlbinə qara xal düşən qızların gözünün altından öpüş yerini səhər eşitdiyi xəbərlər yuyar" - bunlar da təzədir. Amma "Ayağım özümdən qeyrətli çıxdı" şeirində ən orijinal məqam vurulmuş - döyüşdə itmiş ayağın kədərli nağılıdır.

O da cəbhədəydi

mərmilər qucaqlamışdı

sağ ayağının addımını.

arxada can verən

addım səsinə qayıdıb

itmiş ayağını aldı əlinə.

Bir vaxt sevgilisinə

gül verən əllər

bugün nə aparacaqdı?

cəbhədə qalan sağ ayağının

təqaüdünü də

sol ayağı alıb xərcləyir!

danlayar özünü hər səhər-axşam

əlini başına, dizinə çırpır:

o qaldı cəbhədə,

mənsə qayıtdım

ayağım özümdən qeyrətli çıxdı.

Müharibə ovqatı iyirmi yaşlı Ramil Əhmədin şeirlərində də öz poetik ifadəsini tapır. Əgər Emin Piri müharibənin dəhşətlərini, davanın doğurduğu ağrı-acıları təsvir edirsə, bütün bunları sanki gözləriylə görübmüş kimi canlandırırsa, Ramil Əhməd atəşkəsdən sonra talelərdə, ürəklərdə, ailələrdə bitməyən müharibələrdən söz açır. Onun "Müharibə" silsiləsi müharibə vaxtı doğulan uşaqların, yəni iyirmi-iyirmi beş yaşlıların hisslərini, duyğularını ifadə edir. Bu münasibətin özü poeziyamızda yenidir. Yaxşı ki, yeni nəsil üçün də müharibə bitməyib, davam edir və nə qədər kədərli notlarla qarşılaşsaq da, bütün bu hisslərin, duyğuların reallıqdan doğduğuna şübhə eləmirik.

Hər gün süfrəyə dördüncü boşqab da qoyulur - bu divarda şəkli asılan kişinin boşqabıdır. Amma o yoxdur, qəhrəmancasına şəhid olub. Həyat isə davam edir:

Biz atamızın

ayaqqabısına,

köynəklərinə,

dolabda tozlanan

siqaret qoxulu boz

pencəyinə baxıb böyüdük.g

"Ata!" dedik divardan baxan şəklə,

Şəkil kimi yaraşıqlıydı atamız,

şəkil atamız!..

Ramilin həmin silsilədə "Müharibədən sonra", "Əvvəl insanlığı, sonra insanları əzib keçdilər", "Metamorfoz", "Üçü birində", "Kasıb komalarından qalxan tüstülər" şeirlərində də müharibənin hələ bitmədiyini, atasız, yetim və şikəst uşaqların, dul qadınların taleyində davam etdiyini görürük. Cavan şairin real, həyati müşahidələri ayrı-ayrı süjetlərdə reallaşır. Şeirdə əhvalat danışmaq mənzuməçilikdir, yəni hekayənin şeir halına salınmasıdır. Burada poeziya uduza da bilər. Amma elə əhvalat var ki, o, nəql edilsə də, şeirdə ifadə olunan poetik hissin, duyğunun hökmündədir. Ramilin şeirlərində də belədir.

Balaca qızcığaz

gizlənpaç oynayırdı ki,

gözlərini açanda atasını tapsıng

Sürəyya deyirdi:

"Boyu uzun buray qızım,

saçı uzun suray qızım,

üç gecə yatandan

sonra atan gələcək".

O üç gün gəlib çıxmadı-

Qızcığaz saymağı

bacarmırdı çünki...g

Bu, kədərli bir əhvalatdır və bu əhvalat 90-cı illərin acı həyat lövhələrinin bir parçasıdır - "tifilləri ac qalan Sürəyya pəncərə önündə çarmıxa çəkilmişdi, yardım maşınını gözləyirdi. Qurdlu ciyər, qaralmış ət, iylənmiş ürək satan qəssab Qulam deyirdi: "Bu üç yetimi necə dolandırır, bəlkə, ürəyini satır xəbərimiz yoxdu?"

Ramil Əhməd başqa bir şeirində bir insanın - Sona adlı qadının faciəsini qələmə alır və bu şeirdə cavan şairin poetik istedadı doğrudan da bizi sevindirir. Müharibənin şiddətli bir anı -düşmən qovur - qadınlar, uşaqlar, qocalar qaçırlar. Sonanın qucağında da uşaq var, o ağlayır və Sonaya deyirlər ki, at bu uşağı, təzəsini doğarsan. Və budur:

Uşaq yaşamağa utandı vəg

öldü!

Qismətə, taleyə yazdılar,

körpənin qəbrini

anasının qucağında qazdılar.

Sonanın başı

başdaşıydı bu qəbrin,

sinəsi sinə daşı,

göz yaşları qəbir

üstündəki yazıydıg

Ağlayırdı Sona!

Poeziyanın yaddaşında Qarabağ yaşayır və bu gün Azərbaycan şairləri bu yaddaşa yeni səhifələr bəxş etməlidir ki, itməsin, silinməsin o yaddaş. Tənqidimizin sonuncu korifeyi Yaşar Qarayev yazırdı ki: "Millət-genetik səviyyədə, yaddaş-ağrı səviyyəsində dərk olunmuş vəhdətdən və bütövlükdən başqa bir şey deyildir. Yalnız yaddaş olan yerdə sabitlik və tamlıq var, nəsillər və əsrlər, ilahi və bəşəri dəyərlər və sərvətlər arasında əlaqə və estafet var. Əslində, nəinki təbiət və insan. Ekologiya və poeziya da yaddaşdır. Şəhid-ölümü ilə, şair-ağrısı ilə yaddaşa qaynayıb-qovuşur".

ÖMÜR ŞEİRLƏRİ

"Xalq şairi" deyil, Xalqın şairi Musa Yaqubun "Azərbaycan" jurnalının 2013-cü il 4-cü nömrəsində bir silsilə şeirləri ilə tanış olduq. İnana bilmədiyimiz 77 yaşına gəlib çatan Musa Yaqub "Ömür şeirləri" ilə həyatının, yaşadığı ayların, günlərin, illərin xatirələrini dilə gətirir və nostalji duyğularla deyir ki: "Hanı bu dünyanın sevgi tərəfi? İnsanın insana ərki tərəfi?", "Hanı dan üzünün ağ tərəfləri, Dövranın qızılı cağ tərəfləri?", "Hanı bu dünyanın ruh tərəfləri? Gəmi tərəfləri, Nuh tərəfləri?"

Böyük şairimizi bu misralarına görə qətiyyən pessimist adlandırmaq fikrində deyilik. Bunlar ömürdən-gündən rəncidə olan bir şairin duyğularımı, - yox, doğru olmaz. Bunlar bu günün mürəkkəb, ziddiyyətli, təzadlı hadisələrindən, olaylarından doğan, rahatlıq tapmayan narahat bir şair qəlbinin haraylarıdır. Siz Musa Yaqubun 90-cı illərə qədər yazdığı şeirləri arayın, axtarın, bir də oxuyun. O şeirlərdə həyatın, sevginin, dünyanın gözəllikləri öz poetik ifadəsini tapırdı və bununla yanaşıghəmin o gözəlliklərə əks olan meyllər, neqativ hallar da tənqid atəşinə tutulurdu.

Təbii ki, Musa Yaqub indi 77 yaşının şeirlərini yazmalıdır və bu yaşda "Daha mən xatirə çözələmirəm Köhnə dərdlərimi təzələmirəm" desə də, fikri-xəyalı ötən illərə qayıdır və o illərin səfası içindən getmədiyi üçün deyir ki: "Könlüm viran qalıb, güllərim həşəm, Mən səndən gül əkib xəzan dərmişəm".

Amma bütün bunlarla yanaşı, Musa Yaqubun şair ömründən o zərifliyin, o incəliyin ətri çəkilib getməyib və o, yenə də təbiət aşiqi kimi deyir ki:

A səkkizləçəyim, zərif çiçəyim!

Bəlkə göydən enib sarı mələyim?

Günəşdən bir parça yanğıdı, vallah,

İlahi sarıyan sarğıdı, vallah,

Sinəmə doluşan duyğudu, vallah.

A baxışı kobud, o tərəfə bax,

Qoparma könlümdən ləçəklərimi,

Uçurma çiynimdən mələklərimi.

Getdi ağrılarım, keçdi göynəyim,

Qoy bu gül bədənlər olmasın həşəm.

Aşıq Ələsgərdə sarı köynəyim,

Aşıq Qurbanidə zərif bənövşəm.

Sən allah, çox sıxma nazik əllərin,

Sıxılar barmağı, tökülər zəri.

İlahi, mehrində saxla zərifi,

Bir həzin mehində saxla zərifi,

O büllur şehində saxla zərifi..!

(ardı gələn şənbə sayımızda)

Vaqif YUSİFLİ,

filologiya elmləri doktoru

Ədalət.-2014.-26 iyul.-S.14.