VƏTƏN HARAYI

ƏDƏBİ HƏYAT

Ağ Aşıq, Aşıq Alı, Aşıq Ələsgər, Aşıq Əsəd, Aşıq Musa... Bu ustad aşıqların adını andıqca hər bir azərbaycanlı türkünün yaddaşında Göyçə obrazı canlanır. Azərbaycanın ən qədim məskənlərindən biri - torpağı bərəkətli, əkinçilik, bağçılıq, maldarlıq, xalçaçılıq gur olan yer. Çox təəssüf ki, Göyçə indi bizim deyil. Orda Ələsgərin ruhu əzab çəkir. Amma mənəvi Göyçə, saz-söz dünyası ilə tanınan Göyçə həmişə bizim olub. İndi də bizimdir.

Göyçə adı çəkiləndə böyük şairimiz Hüseyn Arifin o məşhur şeirini xatırlayırsan: "Göyçəlilər, dağılmayın Göyçədən". Bu şeiri Hüseyn Arif səksəninici illərin əvvəllərində yazmışdı. O zaman hələ məkrli qonşularımızın silahları əllərində yox, içlərində idi. Amma istədiklərini edirdilər. Qədim Azərbaycan adları kütləvi şəkildə dəyişdirilir, azərbaycanlılar tutduqları vəzifədən azad edilirdilər. Mənəvi repressiyanı az sonra zor, işgəncə, kütləvi talanlar əvəz etdi, soydaşlarımız yurd-yuvalarından didərgin düşdülər. H.Arif hələ qırğın, talan başlanmamış fəlakəti qabaqcadan hiss edirdi.

Və Göyçə deyəndə bir də bu yaxınlarda 65 yaşı tamam olmuş gözəl şairimiz Məcnun Göyçəlini xatırlayıram. Onunla ilk tanışlığım 90-cı illərin əvvəllərində oldu. Məcnun "Ozan" qəzetinin redaktoru idi. Onu həmişə gülərüz görürdüm. Üzü gülən adamlarda xainlik, paxıllıq, həsəd olmur. Amma üzügülər Məcnunu hərdən gözünü uzaqlara dikən görürdüm. Və sonra anladım ki:

Allahım, zəlil eylə,

Vətəndə öldür məni!

Məcnun irili-xırdalı neçə kitabın müəllifidir. Və bütün kitablarında Göyçə onun şeir və poemalarının baş qəhrəmanıdır. O kitablardakı şeirlərdə Məcnunun Vətən harayını eşidirəm. Doğrudur, o, burada, bizim aramızdadır, ancaq anasının təndir yapdığı, özünün kövşənlərdə gəzdiyi, gülünü-çiçəyini iylədiyi torpağı heç unutmur, daha çox sevir və əlbəttə, haqlıdır. Böyük Vətəni - Azərbaycanı sevmək üçün bala Vətəni - kiçik Məzrəni - Göyçəni sevmək lazımdır.

Göyçə həsrətində bitmişəm, Allah!

Zaman nişanlayıb gözümdən məni.

İnləyən kamanam, hönkürən neyəm,

O dağlar tanıyar gözümdən məni!

Qaldı çəhlimlərdə ömrümün barı,

Qocalıq tor atır könlümə sarı.

Ayaqla gəzdiyin ümid yolları,

İndi soraqlayır izimdən məni!

Məcnun Göyçəli üçün anasını itirmək də doğulduğu, boya-başa çatdığı Göyçəni itirmək qədər üzüntülüdü. Görün, nə yazır:

Dünya kimi anasızam!

Küləklər laylamı çalır.

Bir vaxt özü qocalanın

İndi məzarı qocalır.

Qaranquş yuvasız qalıb,

Təndir sönüb, ocaq yanmır.

Fələk dərdimi oyadıb,

Anam oyanmır, oyanmır!

Yurd həsrətli quş olmuşam,

Öz yuvama dönəmmirəm!

Beşiyimə dediyini,

Məzarıma deyəmmirəm!

Məcnun Göyçəli saz-söz mühitindən çıxıb Bakıya gəlib. Necə deyərlər, bura xalq ədəbiyyatının içindən gəlib. Onun qoşmaları, gəraylıları özününküdür - yəni Məcnun Göyçəli kimsəni təqlid eləmir, qoşmanın və gəraylının özünü yaradır, şəklini kopyalamır. O, bəzi şeirlərində ustadlara müraciət edir. Məsələn, bir şeirində Aşıq Alının qoşmasından bir epiqraf verir:

Aşıq Alı, dərdi canda saxlaram,

Sinəm üstün çalın-çarpaz dağlaram,

Gecə-gündüz nalə çəkib ağlaram,

Hayıf gözlərimə, zay oldu getdi!

Bu şeir klassik aşıq poeziyasının ən zərif, nadir incilərindən biridir. Belə şeirlərin əvəzi yoxdu və onlara nəzirə yazmaq da günahdır. Necə ki, Füzuliyə nəzirələr yazılır, amma Füzuli zirvəsinə ucala bilmirlər. Məcnun nəzirə yazmayıb, sadəcə, Aşıq Alının şeirindəki fikirdən öz fikirlərinə istinad axtarır. Burada göz obrazı həsrət, qəriblik anlayışlarının daha dolğun ifadəsinə xidmət edir.

Hardasan, qürbətdə sıxılan Vətən

Gözümün nuru da qürbətə döndü.

Qürbət, ayrılıq, həsrət... Bu sözlər Məcnun Göyçəlinin şeir leksikonunda tez-tez işlənən sözlərdir. Onun "Gedəcəm" şeiri həsrət poeziyasının ən dolğun nümunələrindəndir.

Qürbət eldə qəhərimlə açılan,

Könül-könül çiçək qoyub gedəcəm!

Məcnun Göyçəli Vətən dərdini, yurd itkisini eynən poemalarında da dilləndirir. "Zülmətdə döyülən pəncərə" poeması sanki birnəfəsə yazılıb. Poema XX əsrin Azərbaycan faciələrindən söz açır.

Azərbaycan

Sərvət dəryasında üzən gəmidir!

Biçildikcə kiçilməyən zəmidir.

Poemada tənqidi notlar o faciələri törədənlərə yönəlir. Bizik: içimizdəki biganəlikdi, unutqanlığımızdı. Onlardır: yurdumuza göz dikən xain qonşularımızdı, onlara dəstək verən məlum qüvvələrdir.

Ayrılıqdan Araz boyda

Dərdi axan millət kimi

Neyləmişik?

Zaman-zaman böləni yox

Bölünəni kiritmişik.

Oğullar var, bazar-bazar

Tərəzidə Vətən çəkir.

Qarabağ uğrunda əsgər gedirik

"Mercedes" uğrunda hücum başlanır.

"Ocaqyalı" poemasınə Məcnun Göyçəli son illərdə qələmə almışdır və da onun Göyçəyə sonsuz məhəbbətinin poetik ifadəsidir. Burada tarixlə təbiət, insanla zaman vəhdətdədir. Bunların birini digərindən ayırmaq, təcrid eləmək mümkün deyil. Poemanın əvvəlində biz Təbiət oğrazının məxsusi cizgiləri ilə qarşılaşırıq.

Ogaqyalı, ocağında köz olsun,

Sazın dinsin, məclisində söz olsun,

Uca Tanrı özü sənə göz olsun,

Halal eylə çörəyini, duzunu,

At oynadaq oylaqların uzunu.

Ağbulud, "Qırxbulağ", çobanların ney səsi, çəmən boyu arıların nəğməsi, "Alaqız" inəyin bin-bərəkətigbu adlar və təsvirlər "Ocaqyalı"nın sehri, insanı valeh edən poetik tabloları kimi diqqəti cəlb edir. Şair sanki əlimizdən tutub bizi real aləmin nağıllaşan dünyasına aparır.

Ocaqyalı, gündüzlərin gecəsi,

Dil açardı nənəmizin cəhrəsi,

Allandıqca qız-gəlinin çöhrəsi,

Aşıq Hüseyn "Baş sarıtel" çalardı,

Lətif səsi könlümüzü alardı.

Poemada xalq adət-ənənələrindən süzülüb gələn sərin bir meh əsməkdədir. Keçmiş, ötən günlər burada nostalji hisslər doğursa da, biz təsvirlərin reallığında sanki yenidən o günləri yaşayırıq. Məsələn, poemanın əvvəlində Məcnun toy səhnəsini təsvir edir. Təsvirlər o qədər təbiidir ki, sanki özün də o toyun bir iştirakçısına çevrilirsən.

Ustad Şəhriyarın poemasında olduğu kimi Məcnunun əsərində də elin, yurdun koloritli insanlarının cizgiləri öz əksini tapır. Bu adamların hər birinin tam portreti yaradılmasa da, onlara xas olan bir mühüm xüsusiyyət bir misrada, ya bir bənddə qabardılır və bu kiçik ştrixlə ayrı-ayrı insanların peşəsi, məşğuliyyəti və insani keyfiyyətləri barədə məlumat əldə edirik. Kimdir bunlar? Aşıq Hüseyn, yetim Əli, toy qazanı asan Sadıqoğlu, zurnaçı kor Əhməd, dastançı Aşıq Qara, Molla Rüstəm, Məşəd Qasım, qonşu Qulam, Dəcəl Həsən, "Porsuq" Əli, Şahvələd, Əsgərxan, Müqil əmi, Zübeydə, Höcət Əli, züyçü Qara, Salman baba, Nəsiboğlu Bəxtiyar, Məmmədrza baba, Sarı Vəli, Haşım kişi, Sitarə, Xanbəyi, Xanoğlangbu adlar poemanın ancaq birinci hissəsində xatırlanır. Təbii ki, bu insanlar şairin yaxından tanıdığı, ünsiyyətdə olduğu adamlardır. Kənd, elat koloritinin canlı şəkildə təqdimində bu adlar silsiləsi mühüm rol oynayır. Məncə, bu poemanın əsas məziyyəti onun xalq ruhunu, xalq mənəviyyatını təsirli, kövrək boyalarla əks etdirməsindədir.

Poemanın sonu nikbin misralarla bitir. Bu o deməkdir ki, xalqın başı üzərindən dumanlar çəkiləcək, "Ocaqyalı"nın göylərindən qartallar qıy vuracaq, ağ buludlar oynayacaq, həsrətə, nisgilə son qoyulacaqg

Ocaqyalı, dumanların sürünə,

Ağrıdağdan ucalığın görünə,

Dağın-daşın toy libası bürünə,

Xoş günlərin yenə verə əl-ələ,

Ocağına iman gələn, gün gələ!

Məcnun Göyçəlinin "Nurlan" nəşriyyatı tərəfindən sap olunan "Göyçənamə" kitabını mən onun yaradıcılığında bir ZİRVƏ hesab edirəm. Həmin kitabda Məcnunun "Göyçə dərdi", "Göyçə gözəli" poemaları ilə qarşılaşdım.

Son illərdə Məcnun Göyçəli "Türk dünyanı qoruyur, tanrı türkü qorusun" silsiləsindən şeirlər yazır və bu şeirlərdə, birbaşa desək, türkçülüyü təbliğ edir. Türkçülüyü poeziyada təbliğ etmək türkün qədimliyini, qəhrəmanlıq tarixini, onun şanlı sərkərdələrini, xaqanlarını, bahadırlarını, böyük sənətkarlarını və insani keyfiyyətlərini vəsf etmək deməkdir.gTürkün mənəvi atrmbutları da Məcnunun şeirlərində hərarətlə tərənnüm edilir.

Böyük Atatürkdən nişanəsi var,

Şöhrət zirvəsində təntənəsi var.

Türkiyə bəstəli bir şərqisi var,

Onu bayraq, torpaq, millət oxuyur!

Türk olmaq şərəfdi, türk olmaq qürur.

Mən Məcnuna yeni yaradıcılıq uğurları, həmişə öz şair məcnunluğuna sadiq qalmağı arzulayıram! 65 yaşını təbrik edirəm!

Vaqif YUSİFLİ

Ədalət.-2014.-7 iyun.-S.14.