Ləyaqətlə yaşanan ömür

Əsgər RƏSULOV - 60

Qələm adamı ilə tanışlıq yazıdan - mətndən başlayır. Yazılar da adamlar kimidirlər, ya onunla dost olursan, özünə daha bir həmfikir tapırsan, ya da daha da uzaqlaşırsan...

Şəxsi tanışlıq nə qədər vacib olsa da, bəzən bu peşimançılıq gətirir: tanıyanda yazıdakı adamı görmürsən, qarşında tamam başqası - bir cür yazıb, başqa cür düşünən, lap yumşaq ifadə etsək, ikili varlıq - durur...

Yazılanlar şəxsiyyəti tamamlamırsa, səmimi qəbul edilə bilməz...

***

Ali məktəb müəllimlərini şərti olaraq iki qrupa bölmək olar: pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olanlar - mühazirə oxuyub, seminar aparanlar və yaradıcı alimlər - araşdırmalar, monoqrafiyalar, dərsliklər, dərs vəsaitləri, proqram müəllifləri...

60 yaşı tamam olan görkəmli türkoloq, filologiya elmləri doktoru, professor Əsgər Rəsulov araşdırmalar aparan, həm tərcümə nəzəriyyəsi, həm də praktik tərcümə ilə məşğul olan, üstəlik, Azərbaycan və dünya ədəbiyyatını müntəzəm izləyən alimlərimizdəndir...

***

Uzun illərdir ki, nəinki kitab, hətta məqalə də oxumayan böyük bir "alimlər" ordusu formalaşıb və çox təəssüflər olsun ki, indiki dövrdə onların sayı durmadan artır. Ancaq başqa örnəklər də var: zamanın çətinliklərinə baxmayaraq həm klassik, həm müasir, həm də dünya ədəbiyyatını dərindən bilən alimlər, ziyalılar da formalaşıb.

Professor Əsgər Rəsulov o örnəklərdən biridir - Zaman onu dəyişdirə bilməyib, hansı şəraitdə olur olsun daim ziyalı missiyasını yerinə yetirməyə can atıb...

Onun 2004-cü ildə çapdan çıxmış, XV əsrin ortalarından XXI əsrin əvvəllərinə qədərki dövrü əhatə edən "Türk sənədli-bədii nəsri" monoqrafiyasını mənə yazıçı dostum Əlabbas göndərmişdi. Əsgər Rəsulovla hələ qiyabi də olsa, yaxın tanışlığım da həmin əsərlə başladı.

Altı fəsildən ibarət olan sanballı monoqrafiyanı böyük marala oxudum, desəm, şişirtməyə yol vermərəm. Tədqiqatçı sənədli ədəbiyyat anlayışı və terminologiya problemlərı, türk ədəbiyyatı tarixi və sənədli nəsr, türk ədəbiyyat nəzəriyyələri və sənədli nəsr, dil-ədəbiyyat, incəsənət dərgiləri və sənədli nəsr, "kompozisyon" kitabları və sənədli nəsr, türk sənədli-bədii nəsrinə toplu baxış, sənədli ədəbiyyat yaradıcılığın xüsusi tipi kimi, sənədli-bədii nəsrin sənətkarlıq xüsusiyyətləri, Təzminat dövrü türk sənədli bədii nəsri və maarifçilik, xitabət sənəti və türk məfkurəçiliyi, sənədli nəsr və Milli istiqlal mücadiləsi, müasir türk sənədli-bədii nəsrinin janr və formaları məsələlərini o qədər əhatəli, elmi cəhətdən o qədər yüksək sənətkarlıqla araşdırıb ki, monoqrafiyada ədəbiyyatın bütöv bir sahəsi haqqında təsəvvür almaq olur. Eyni zananda tədqiqatda çağdaş türk bədii publisistikasında Azərbaycan mövzusunu da araşdırıb ki, bu da əsərin dəyərini daha da artırır.

Bu dəyərli, çox çətin və mürəkkəb dövrü əhatə edən araşdırma yüzlərlə elmi, bədii, publisistik əsərin, digər mənbələrin oxunması, ciddi elmi təhlili, ümumiləşdirilməsi, sistemləşdirilməsi, dövrləşdirilməsi deməkdir. Monoqrafiyanın sonundakı ədəbiyyat siyahısına baxmaq yetər ki, tədqiqatçının necə çətin, mürəkkəb və son dərəcə əhəmiyyətli bir işin öhdəsindən bacarıqla gəldiyini təsəvvür edək.

Bu monoqrafiya təkcə professor Əsgər Rəsulovun elmi bioqrafiyasında deyil, bütövlükdə türkologiya elmimizdə uğurlu örnəklərdən biridir...

Professor Əsgər Rəsulovun ətraflı tanış olduğum və dəyərləndirdiyim "Tərcümə nəzəriyyəsi müstəvisində Türkiyə türkçəsi və Azərbaycan dili" (2007) monoqrafiyası da ciddi araşdırmaların nəticəsidir. Qohum dillərdən tərcümə nəzəriyyəsi tərcüməşünaslığın ən yeni sahələrindəndir, iki doğma dilin - Türkiyə türkcəsi və Azərbaycan dilinin qarşılıqlı təması tədqiqatçıya araşdırma üçün sanballı material verir.

Təfərrüata varmadan qeyd edək ki, "Bir millət - iki dövlət" olsaq da, Türkiyə türkcəsi və Azərbaycan dili (türkcəsi) tamamilə eyni deyil. Söhbət şifahi nitqdən, məişət leksikonundan getmir (hərçənd ki, burada da fərqlər az deyil). Ədəbi dildə, kütləvi informasiya vasitələrinin dilində aradakı fərq kəskin şəkildə hiss olunur.

Yüzlərlə mənbə əsasında yazılmış bu araşdırmada professor Əsgər Rəsulov dilimizə çevrilmiş türk ədəbiyyatı örnəklərindən müvafiq misallar gətirməklə yanaşı, "Türkcə-Azərbaycanca saxta ekvivalentlərin izahlı lüğəti"ni - 1500-dən çox sözün izahını - vermişdir ki, bu da məsələnin nə qədər ciddi və aktual olduğunu göstərir...

***

Əsgər Rəsulovla şəxsi tanışlığımız Türkiyədə jurnalist Qrant Dinkin öldürüldüyü günlərə təsadüf etmişdi və təbii ki, söhbətimiz əsnasında bu məsələyə də toxunduq. Həmin məqamda məni bir məsələ çox heyrətləndirdi, həm də məmnun etdi: Əsgər müəllim Türkiyədə düzənlənən mitinqlərə, televiziya kanallarında aparılan müzakirələrə, mətbuatdakı xəbərlərə həddən artıq obyektiv, yığcam və dəqiq münasibət bildirdi. Əlbəttə, burada heyrətlənməli bir cəhət yoxdur, Əsgər Rəsulov şərqşünas-türkoloqdur, uzun müddət Türkiyədə yaşayıb, qardaş ölkəni, necə deyərlər, "içəridən" tanıyır, Türkiyə ilə bağlı insandır, orada gedən prosesləri bilməli, izləməlidir. Bu doğrudur.

Amma məni heyrətləndirən Əsgər müəllimin bütün bunları izləməyə necə vaxt tapması idi. Həmin dövrdə özəl şirkətdə məsul vəzifədə işləyirdi, həm də Bakı Dövlət Universitetinin şərqşünaslıq fakültəsində dərs deyir, monoqrafiyalar, elmi və publisistik məqalələr, dərsliklər, dərs vəsaitləri yazır, eyni zamanda Azərbaycan ədəbiyyatının dəyərli qələm adamlarının əsərləri barədə fikirlərini qələmə alırdı; üstəlik, "Dilmanc" poetik toplusunda onu başqa çalarda gördüm.

Sonralar lap yəqin etdim ki, Əsgər Rəsulov çağdaş Azərbaycan ictimai-siyasi fikrini və ədəbiyyatını ardıcıl izləyən, araşdıran geniş mütaliəli, erudisiyalı, çox dəyərli bir ziyalıdır. Çağdaş ədəbi prosesdə onun gözündən yayınan bir istedadlı müəllif və yazı tapmaq çətindir. Məni də məhz bütün bunlara necə vaxt tapmağı heyrətləndirir...

Bəzən biz böyük amala, məqsədə xidmət etməyən, ancaq mütləq görülməli olan işlərə də xeyli vaxt sərf edirik...

***

Professor Əsgər Rəsulovu ədəbi tənqidçi kimi təqdim etmək fikrində deyilik. Amma bu da bir həqiqətdir ki, çağdaş ədəbi prosesi onun qədər əhatəli izləyən, vicdan və ədəbiyyat ölçülərini gözləyən ziyalılarımız çox azdır...

Nəriman Əbdülrəhmanlının "Yalqız" romanı barədə vaxtilə mən də yazmışam. Əsər haqqında Əsgər müəllimin "Yalqızlıq tablosu və onun assosiasiyası" adlı dəyərli bir məqaləsi var. Həmin məqalədə roman çox gözəl təhlil olunmuş, ədəbiyyatımızın uğuru kimi dəyərləndirilmişdir.

Yaxud Əsgər Rəsulov 80-ci illər ədəbi nəslinin başqa bir nümayəndəsi Əlabbasın "Qaraqovaq çölləri" romanı haqqında qələmə aldığı "Mənəviyyatımızın çölləşməsi" məqaləsini götürək. O yazıda təkcə romana yox, bütövlükdə Əlabbasın yaradıcılığına nəzər salınmışdır.

Yüksək elmi-nəzəri hazırlıq, dərin təhlil, dünya ədəbi prosesinə bələdlik, əsərin məzmunu ilə səsləşən dərin mənalandırma, ümumiləşdirmə qabiliyyəti... Əsgər Rəsulovun ədəbi-tənqidi yazılarını belə qiymətləndirmək olar...

***

Müxtəlif elm sahələrində çalışan adamların poeziya və nəsr əsərləri yazmaları da var və bunun uğurlu örnəkləri də məlumdur. Ədəbiyyatşünas-tənqidçilərdən də bədii yaradıçılığa könül verənlər həmişə olub. Görünür, bu insanın özünü müxtəlif sahələrdə tapmaq cəhdi ilə bağlıdır.

"Əsgər Rəsul" poetik imzasına mətbuatda ara-sıra (ona görə ara-sıra ki, o şeirlərini tez-tez çap etdirməyə həvəs göstərmir) rast gəlirdim. Ona görə də 2006-cı ildə şeirlərdən və poemalardan ibarət "Dilmanc" toplusu nəşr olunanda qətiyyən təəccüblənmədim. Sonra ədəbi jurnallarda "Sükutun sui-qəsdi", "Öldürməyin hikməti poemaları işıq üzü gördü...

"Dilmanc" kitabındakı poetik nümunələrin əksəriyyəti anlamaq dərdini, yalqızlıq ovqatını ifadə edir...

İnsanın doğuluşu və ölümünə qədərki dövr sanki reklam arasıdır. Və insan ömrü bu reklamlar arasında ötüb keçir.

Eyni zamanda "Dilmanc"da Türkiyə tarixinə dair çox ciddi mətləblərə toxunan poema var:

Türkiyənin yazılmayan,

Yazılması unudulan,

Səhv yozulan

Sual dolu tarixi var...

Bu sual dolu tarix:

Hərdənbir cavab istəyir...

Başa düşülməsi çətin,

Səhifələri, ləkələri!..

Türkiyənin və Azərbaycanın ortaq dərdləri də var. Müəllif poemada həmin dərdlərin dilmancı olur.

Məncə, "Danışmaq gümüşdürsə, susmaq qızıldır" deyimi özünü, sözünü, sözünün yerini, məqamını bilməyənlər haqqında deyilib.

Ancaq susmaq həmişə qızıl ola bilməz. "Başının salamat olmasını istəyirsənsə sus.." prinsipi isə köləliyi təbliğ edir. Bu anlamda susmaq sui-qəsddir, susmaq qorxaqlıqdır. Qorxaq isə şərəf və ləyaqətdən uzaqdır:

Fərdi qorxaq olan xalqın, millətin,

Qılınc qurşanacaq beli də olmaz.

Silah tuta bilən əli olmayan

Millətin danışan dili də olmaz...

***

Biz "ziyalı" sözünü tez-tez işlədirik. Ziyalılıq özündə mənəviyyat anlayışına daxil olan ən gözəl keyfiyyətləri birləşdirir.

Əsgər Rəsulov şərqşünas-türkoloq, ədəbiyyatşünas-tənqidçi, publisist, pedaqoqdur. Ötən ildən isə mənəviyyatımız üzrə daha bir gərəkli sahədə çalışır - Azərbaycan Milli Arxiv İdarəsi rəisinin müavinidir.

O şəxsiyyətində və yaradıcılığında əxlaq prinsiplərini qoruyub saxlayan nadir ziyalılarımızdandır. Onunla hər bir ünsiyyət insanın qəlbindəki işığı daha da artırır, müsbət emosiyalara kökləyir.

Həssaslıq, səmimilik, diqqətcillik, təkcə qələm dostlarının yox, hər bir istedadlı insanın qələmindən çıxan uğurlu əsərlərə qəlbən sevinmək, təvazökarlıq... kimi keyfiyyətlər Əsgər Rəsulovun ciddi, özünə qarşı çox tələbkar elmi və bədii yaradıcılığını tamamlayır.

Müəyyən yaşdan sonra insanın xarakteri demək olar ki, dəyişmir.

Nəriman Əbdülrəhmanlı Əsgər Rəsulovun portret cizgilərini yaradan yazısında qeyd edir: "Əsgər Rəsul ömrün 60-na ürəyin və ağlın harmoniyasıyla gəlib çatıb, bu da ki, hər adama nəsib olmur..."

Bu dünyada insanın ən böyük kapitalı ləyaqətlə yaşamaqdır. Əsgər Rəsulov ləyaqətlə yaşadığı ömrünü həm də "ürəyin və ağlın harmoniyası ilə" yaşayıb...

Bizə də ancaq təbrik eləmək və uğur diləmək düşür...

Sabir BƏŞİROV,

Fəlsəfə doktoru

Ədalət.-2014.-1 mart.-S.18.