QAN MƏSƏLƏSİ

(Əvvəli ötən sayımızda)

Asif Rüstəmlinin şəxsiyyətindəki alıcənablıq ilə yaradıcılığındakı ciddilik göy qurşağının rəngləri kimidir. Bu rənglər yayılıb bir-birinə qarışanda da çox aydın görünür. Şəxsən mənə də elə gəlir ki, Asif Rüstəmli tanıış olduğu adamlar və yaradıcılığını tədqiq etdiyi şəxsiyyətlər baxımından insan və həqiqət axtarışına çıxmışdır. Bu, onun şəxsiyyətinin və yaradaıcılığının harmoniyasını təşkil edir. Tanıdığı insanlardakı qeyri-adiliklər, tədqiq etdiyi yaradıcılıqlardakı vəhyəbənzərliklər onu insana və yaradıcılığa daha da yaxınlaşdırır. M.Arifin "Cəfər Cabbarlının yaradıcılıq yolu", R.Əliyevin "Cəfər Cabbarlının yaradıcılıq təkamülü" monoqrafiyalarından sonra yazdıqlarını "istiqlal işığında yazan" Asıf Rüstəmli "Cabbarlını təhlil yox, tədqiq edir" şəklində öz fikrini ifadə edən prof. N.Şəmsizadə "Alim və naşir dostum ... bu çətin işin öhdəsindən bacarıqla gəlib, bizi də, oxucuları da HƏQİQƏT-in izi ilə C. Cabbarlının susmaz duyğular səltənətinə aparmağa nail olub" (N.Şəmsizadə."İstiqlal işığında yazılanlar". A.Rüstəmlinin "Susmaz duyğular səltənətində" (B., "Elm", 2002) kitabına ön söz. Səh.6, 10) qənaətinə gələrkən məhz bu məqamları nəzərdə tutur. "Asif Rüstəmlinin "Cəfər Cabbarlı: həyatı və mühiti" kitabı zəngin arxiv materialları əsasında yazılmış, yeni faktlarla zəngin monoqrafiyadır" - deyən akad. Bəkir Nəbiyev, "Asif Rüstəmli Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının çox tanınmış, zəhmətkeş, hətta, mən deyərdim ki, fədakar nümayəndələrindən biridir" - deyərək sanki bütün qiymətləndirmələrə yekun vuran akad. İsa Həbibəyli çağdaş ədəbiyyatşünaslığımızın nailiyyətlərini etiraf etmiş olurlar. Cəfər Cabbarlı şəxsiy-yəti və yaradıcılığının yorulmaz tədqiqatçısı Asif Rüstəmli isə "Cəfər Cabbarlının qısa və mənalı həyatı, zəngin yaradıcılıq yolu, sanballı ədəbi-bədii irsi bölünmüş xalqımızın bölünməz sərvətidir" - deyə gələcək nəsilləri bu sərvəti qorumağa dəvət edir.

Əslində analitik təfəkkür tərzindən irəli gələn tədqiq fonunda təhlil, təhlil fonunda tədqiq üsulu Asif Rüstəmlini başqalarından fərqləndirir. Bunun üzərinə bədii ədəbiyyatdan gələn təsvir və təhkiyə üsulunu da əlavə etsək, onda tənqidçi-ədəbiyyatşünasın sinkretizmini - elmi-bədii, bəzən də poetik təfəkkür tərzinin mütəfəkkiranə bir şəkildə, goy qurşağı rəngləri kimi siralandığını və bu sıralanmanın simmetriyasını görərik. Mən bu nənada tənqidçi-ədəbiyyatşünas Asif Rüstəmlinin yaradıcılığına üslubların simmetriyası kimi baxıram. Asif Rüstəmlinin "müxtəlif illərdə respublikamızın qəzet və jurnallarında çaplanan elmi-tənqidi məqalələri, mətnşünaslıq məsələləri, eləcə də görkəmli şəxsiyyətlər, Cümhuriyyət dövrünün tarixi hadisələri, Qarabağ münaqişəsi, yeni işıq üzü görmüş kitablar haqqında yazdığı əsərlər"dən ibarət "Ədəbi istiqlalımız" (Bakı, "Elm", 2004), "Müdriklik mücəssəməsi" (Bakı, "Elm", 2014) adlı topluları söylənənləri bir daha təsdiq edir. Burada imzaları bütövlükdə Azərbaycan olanlar - Milli Şuramızın ilk rəisi M.Ə.Rəsulzadə, Nazirlər Şuramızın ilk sədri Fətəli xan Xoyski, İlk Xarici İşlər nazirimiz Adil xan Ziyadxanlı, ictimai-siyasi xadim, ilk hərbi attaşemiz Məmməd bəy Hüseyn bəy oğlu Əliyev, ictimai-siyasi xadim, yazıçı Mirzə Bala Məmmədzadə ilə yanaşı istiqlal tariximizdə önəmli yer tutan Mürsəl Paşa, Nuru Paşa və Ənvər Paşa haqqında verilən yığcam ensiklopedik məlumatlar, bu məlumatlardakı akademik nitq ilə bədii nitqin sintezi diqqəti çəkir. Əsərləri Avropa ölkələrində geniş yayılan jurnalist və tərcüməçi Məcid Musazadə ilə respublika ədəbi ictimaiyyətinin ilk dəfə tanışlığı da Asif Rüstəmlinin xalqına xidməti kimi qiymətləndirilməlidir.

"Ədəbi istiqlalımız" kitabda yer alan "Qarabağımız - sinə dağımız", "Folklorumuz - haqq yolumuz", "Mətnşünaslıq" kimi rubrikaların yer alması və hər rubrikada hər bir oxucu üçün nə isə yeniliyin olması Asif Rüstəmlinin üz tutduğu mövzulara necə bir həssaslıqla yanaşdığını göstərir. "Ədəbi irsimiz" adlı rubrikada isə Asif Rüstəmli istedad və bacarığının aydınlığında Cəmo Cəbraylbəyli, Hacı Səlim Səyyah, Bayraməli Abbaszadə şəxsiyyətlərinin görünməyən tərəflərinə işıq salır. Qanı qaynayan adamlar haqqında elə bir səmimiyyətlə danışır ki, tanıdığın adamları da sanki ilk dəfə görmüş kimi olursan. Sənəti, əqidəsi, dünyagörüşü, elmi-mədəni səviyyəsi baxımından qanı çəkən adamların müxtəlif peşə sahibləri olduqları da göz qabağındadır. Bu sırada Aqil Abbas kimi görkəmli yazıçı ilə, bədii metodların elmi tədqiqində ədəbiyyatşünaslıq elmimizə yeni-yeni töhfələr verən Timuçin Əfəndiyevlə, artıq folklorlaşmış folklorşünas-alim Qəzənfər Paşayevlə, görkəmli tənqidçi- ədəbiyyatşünas, tərcüməçi, Azərbaycanın Macarıstandakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri prof. Vilayət Quliyevlə, Azərbaycanın BMT-də ilk daimi nümayəndəsi, siyasi-ictimai xadim Həsən Əziz oğlu Həsənovla, tanınmış tədqiqatçı və təşkilatçı Vəfa Əliyevlə yanaşı, şair Ələmdar Quluzadənin, şair Vaqif Aslanın, şair Mərkəz Qacarın (Quliyevin), rəssam Qafar Sarıvəllinin, Cəlilabadlı Urşan Rəhimovun, respublikamızın ilk misgərlik kolleksioneri Şahid Həbibullayevin, ilahiyyatçı-alim Hacı Soltanın da adına duz salınması, yaradıcı insanlara qarşı Asif Rüstəmli doğmalığının ifadəsidir. Əlbəttə ki, doğmalıq olan yerdə qan çəkər, qan qaynayar. Ona görə ki, qan məsələsi təkcə tibbi məsələ deyildir. Səsin, baxışın, intonasiyanın, nitqin, fikrin, düşüncənin, istəyin və arzunun da necəliyi qanın necəliyi ilə bağlıdır. Asif Rüstəmli isə qanıyla və canıyla doğmalıq timsalıdır, vətən ədəbiyyatşünaslığımızın doğma alimidir.

Yenə də kitab rəfimə baxıram Asif Rüstəmlini Cümhuriyyət dövrümüzdən bu günkü günümüzə gədər adını çəkdiyimiz insanlarla bir sırada görürəm. Ömrünün 60-cı novruzuna qədəm qoyacaq Asif Rüstəmliyə yaz gecə-gündüz bərabərliyi anının qədərini və qismətini, gələcək novruzları gələcək nəsillərlə birlikdə qarşılamasını arzulayıram.

Vaqif Aslan

Azərbaycan Yazıçılar Birliyi

Şəki bölməsinin sədrı.

Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu

Şəki filialının baş müəllimi.

ədalət.-2014.-13 mart.-S.5.